AVM'lere bebek odası, mescit ve dispanser zorunluluğu

Hüseyin GÖKÇE

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın görüşe açtığı Perakende Yasa Tasarısı Taslağı, TBMM'de aynen yasalaşırsa, Türkiye'nin perakende ticaret sisteminde çok şey değişecek. Yeni taslak uyarınca illerin perakende ticaretinin işleyişi, bir komisyon tarafından oluşturulacak Stratejik Plan aracılığıyla sağlanacak. Taslak, raf ve insert ücretleri yüzünden büyük marketlere mal vermekte zorlanan üreticiler için önemli gelişmeler içeriyor. Mülki idare amirlerine AVM'ler ve büyük marketlerin çalışma saatlerine sınırlama getirme yetkisi veren düzenlemenin en önemli unsurunu  ise meslek kuruluşlarına üyelerine ucuz mal temin etmek için dağıtım şirketi kurma yetkisi verilmesi oluşturuyor. Yasaya uymayanlara bin liradan 100 bin liraya kadar ceza verilecek. Cezanın ciroya da endekslendiği maddelerde ise cironun yüzde 5-10'u arasında ceza öngörülüyor.

Özellikle büyük marketlerin raflarında ürünlerini sergiletebilmek, reklam insertlerinde yer alabilmek için büyük ücretler ödeyen küçük üreticiler, Gümrük Bakanlığı'nın hazırladığı taslak aynen yasalaşırsa kısmen de olsa bu sıkıntılardan kurtulacaklar.

Toplam 28 maddeden oluşan taslakla, yeni perakende işletmelerin açılış işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin standartlara uygun olarak rekabet şartlarına göre yapılması ile üretici ve tüketicilerin hak ve menfaatlerinin korunması amaçlanıyor.

Her ile Stratejik Ticari Plan  

Düzenleme uyarınca ilk olarak perakende işletmelerinin açılış ve faaliyete geçişinde gerekli bütün izin başvurularının tek merkeze yapılmasını ve sonuçlandırılmasını sağlayan elektronik bilgi sistemi oluşturulacak.

İllere özel planın hazırlanmasında, faaliyet konusu ve kollarına göre perakende işletmelerin birbirlerine, meskenlere, insan sağlığı bakımından risk oluşturan tesis ve benzeri yerler ile yerleşim merkezlerine mesafeleri dikkate alınacak. İl için belirlenen Stratejik Plan, elektronik bilgi sistemine aktırıldıktan sonra yürürlüğe konulacak.

Stratejik plan bağlayıcı olacak

İl bazında hazırlanacak stratejik plan, AVM'ler, büyük mağazalar, zincir mağazalar, bayi ve özel yetkili işletmeler için bağlayıcı; diğer ticari işletme ile esnaf ve sanatkâr işletmeleri için ise tavsiye niteliğinde olacak.

Stratejik planı hazırlayacak komisyonun başında valiler yer alacak. Üyelerini ise ticaret il müdürü, belediye başkanı, defterdar, çevre ve şehircilik il müdürü, ulaştırma, denizcilik ve haberleşme bölge müdürü, çalışma ve sosyal güvenlik il müdürü, kalkınma ajansı yatırım destek ofisi koordinatörü, KOSGEB il müdürü ve TÜİK bölge müdürü, esnaf ve sanatkârlar odaları birliği başkanı, şehir plancıları odası şubesi müdürü ile en fazla üyeye sahip tüketici örgütü başkanı ve ildeki ticaret ve sanayi odaları ile ticaret odalarının kendi aralarından belirleyeceği bir yönetim kurulu başkanı oluşturacak.

Perakende işletmelerinin açılış ve faaliyete geçiş izinleri; belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde belediye, belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında ise il özel idaresi tarafından verilecek. Büyükşehir sınırlarındaki AVM, büyük mağaza ve zincir mağaza ile bayi ve özel yetkili işletmeler için büyükşehir belediyesi tarafından verilecek.

Stratejik ticari planda belirtilen esaslara uygun açılmayan perakende işletmeleri, devletin veya mahalli idarelerin, esnaf kooperatiflerinin verdiği teşvik ve desteklerden yararlanamayacak. Planda belirlenen bölgelere işletme açanlara ise ilave destekler sağlanabilecek.

Mal alımına sözleşme şartı

Perakende işletmeler, üreticiler ve tedarikçilerle olan alım satım işlemlerini mevzuata uygun sözleşmeler aracılığıyla yapacaklar. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, gerekli görmesi halinde sözleşmelerin tarafların aleyhine dengesizliğe yol açmaması için tip sözleşmeler düzenleyebilecek.

Taslağın 11'inci maddesiyle, büyük mağazalara ürün veren özellikle küçük üreticilerin ödeyecekleri bazı ücretlere üst sınır getiriliyor. Madde aynen kabul edilirse, sözleşmede belirtilmesi şartıyla, büyük mağazalar, reklam, anons, ve raf tahsisi gibi hizmetlerinden dolayı üretici-tedarikçilerden prim veya bedel talep edebilecek. Ancak bu bedelin toplamı ilgili ürünün o işyerinde elde edilen yıllık cirosunun yüzde 2'sini geçemeyecek.

Ödemeler 20 gün içinde tamamlanacak

Yine küçük üreticiler için ciddi sıkıntı yaratan ürün bedellerinin ödenmesine ilişkin süreye de sınırlama getirildi. Buna göre üretim tarihinden itibaren 30 gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarının ödemesi teslim tarihinden itibaren 20 gün içinde tamamlanacak.

Mağaza markalı ürünlerin üzerinde ve ambalajında, perakendecinin ad ve markasının yanı sıra üretici veya tedarikçinin ad ve markasına da uygun bir şekilde yer verilecek. Bakanlık gerekli görürse bu ürünler için oran bakımından sınırlama getirilecek.

Taslak uyarınca indirimli ve promosyonlu satış kampanyaları, hızlı tüketim malları için her zaman yapılabilecek. Diğer mal ve hizmetler için ise bayram ve mevsim sonu gibi özel günlerde, kampanyalar düzenlenebilecek. Kampanyalara ilişkin indirim oranları kampanya başlamadan önce elektronik bilgi sistemine bildirilecek.

AVM'lerde cami ve sağlık odası zorunlu

AVM'lerde ve büyük mağazalarda uygun yerlerde ilgili mevzuata göre yeterli otopark alanı oluşturma yükümlülüğü getirilirken, buraların büyüklüklerine göre değişen oranda sosyo kültürel etkinliklerin düzenlenmesi şartı getiriliyor. Her AVM'ye nitelikleri bakanlık tarafından belirlenecek ibadethane, tıbbi müdahale ünitesi ve bebek bakım odası gibi ortak kullanım alanları oluşturulması zorunluluğu getiriliyor. Ortak kullanım alanları AVM'lerde kanun yürürlüğe girdikten sonra 6 ay içinde oluşturulacak.

Esnafa yüzde 5 yer ayrılacak

Taslağın 16'ncı maddesine göre AVM'lerde esnaf ve sanatkar işletmecilerine rayiç bedeller üzerinden kiraya verilmek üzere toplam satış alanlarının en az yüzde 5'i oranında yer ayrılacak. Bu alanlar yeterli miktarda talep gelmemesi halinde diğer talep sahiplerine kiralanabilecek.

Yine buralarda geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan, kaybolmaya yüz tutmuş meslek sahiplerine toplam satış alanının yüzde 1'i oranında yer ayrılacak. Bunların kira bedelleri rayiç bedelin yüzde 25'ini geçemeyecek.

Büyük mağazalar ve zincir mağazalar, satış alanlarının yüzde 5'ini yöresel ürünlerin satışına ayıracaklar. Taslak kapsamına giren kuruluşların çalışma saatleri, ilgili meslek kuruluşunun teklifi ve mülki idare amirinin onayıyla belirlenebilecek. Esnaf ve sanatkar işletmelerinin çalışma saatlerinin belirlenmesinde ise meslek kuruluşları tarafından esnaf ve  sanatkar odasının görüşü alınacak.

AVM, büyük mağaza ve zincir mağazalarda; pil, kağıt ve cam gibi geri dönüştürülebilir atık malzemeler için geri dönüşüm kutuları bulundurulacak, perakende işletmecilerin müşteriye verdikleri file ve poşet gibi taşıma malzemeleri doğada çözünebilir nitelikte olacak. Yasanın uygulanması, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenecek.

Meslek kuruluşları dağıtım şirketi kurabilecek

Esnaf ve sanatkar işletmeleri tarafından satışa sunulan malların etkin şekilde piyasadan sağlanması amacıyla bakanlık tarafından anonim şirket şeklinde tedarik ve dağıtım şirketi kurulmasına izin verilebilecek. Bu kuruluşlar doğrudan meslek kuruluşları tarafından veya bunların en az yüzde 50 ortaklığında gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulabilecek. Bu şirketlerin elde ettiği gelirler, 5 yıl süreyle gelir ve kurumlar vergisinden muaf olacak.

PERBİS 3 yıl içinde oluşturulacak

Taslağın geçici maddelerine göre Perakende Bilgi Sistemi, kanun yürürlüğe girdikten sonra 3 yıl içinde kurulacak. Stratejik plan hazırlanıp PERBİS kurulana kadar işletmelerin faaliyetleri 3572 sayılı Kanun'a göre yürütülecek. AVM'ler kiralama yaparken, kanunda öngörülen esnaf ve sanatkarlara ayrılacak oranlara ulaşana kadar bunlara öncelik verecek. Aynı şekilde raf tahsisleri de büyük mağaza ve zincir kapsamına giren işletmelerde, 6 ay içinde yapılacak.