Banka kartları ve kredi kartlarında POS ve ATM sistemlerinin ortak kullanılması
Dr. Eyyüp YILMAZ / Bizim Toptan Satış Mağazaları Genel Müdür Yardımcısı&Kredi Kartları Uzmanı
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de kredi kartları ve banka kartları her geçen gün ödemelerde daha fazla kullanılmakta ve nakit para ile çek-senedin yerini almaktadır. Bilinçli kullanıldığında hayatımızı kolaylaştıran plastik kartlar; kart kullanıcıları, işyerleri, bankalar ve genel ekonomi açısından önemli faydalar sağlamaktadır. Bu yazıda; ülkemizde son yıllarda sayısı hızla artan plastik kartların kullanımına imkan sağlayan ATM ve POS cihazlarının bankalar arasında ortak ve verimli kullanılması gerekliliğine ve yararlarına yer verilecektir.
Bankalararası Kart Merkezi AŞ'nin verilerine göre 31.05.2008 tarihi itibariyle ülkemizde; 1.564.432 adet Satış Noktası Terminali (POS) ve 20.197 adet Otomatik Vezne Makinesi (ATM) bulunmaktadır. 2002 yılı ile 2008 arasında plastik kartların ve bu cihazların sayısal olarak artış seyri aşağıdaki tabloda verilmektedir. Bu tabloya bakıldığında 2002 yılı sonu ile 2008 Mayıs sonu arasında adet bazında; banka kartı % 64, kredi kartı % 152, ATM % 67, POS ise % 257 artış göstermiştir. Kredi kartları ve banka kartlarındaki artış; hem hiç kartı olmayan yeni müşterilere kart verilmesi hem de daha önce başka banka tarafından kendisine kart verilmiş olan kişilere kart verilmesinden kaynaklanmaktadır. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) tarafından yapılan Banka ve Kredi Kartı Kullanım Alışkanlıkları Araştırması Kart Monitör 2008 Sonuçları'na göre; ülkemizde alışverişlerin % 61'inin kredi kartlarıyla yapıldığı, taksit uygulaması yapan sektörlerde bu oranın % 80'lere kadar yükseldiği ortaya çıkmıştır. Aynı araştırma sonuçlarına göre cüzdanlarımızda ortalama 2.1 adet kredi kartı taşıdığımız tespit edilmiştir. ATM sayısında banka kartı sayısına paralel bir artış varken, POS sayısında önemli bir artış gözlenmektedir. Bu artış da daha önce POS bulunmayan işyerlerine POS verilmesi veya daha önce bir veya birkaç POS bulunan bir işyerine başka banka tarafından yeni POS bağlanmasından kaynaklanmaktadır.
Ülkemizde POS ve ATM cihazlarının bir kısmı atıl durumda veya verimsiz kullanılmaktadır. Bazı işyerlerinde farklı bankalar tarafından verilen çok sayıda POS bulunduğu görülmektedir. Alışveriş yaptığımız bazı mağazalarda bu sayının 10 adedin dahi üzerine çıktığını maalesef görmekteyiz. Bu cihazlar birçok işyerinde atıl kullanılmakta, hatta bazı işyerleri fiyatlama açısından cazip olmayan makineleri kasa altlarında muhafaza etmektedirler. Geçtiğimiz 6 yılda POS sayısının 495.718 adetten 1.564.432 adede yükselmesi olumlu bir gelişmedir. Avrupa'da, İspanya'dan sonra en fazla POS cihazı ülkemizdedir. Ancak, bu şekilde devam ederse ülkemiz, tamamına yakını yurtdışından işal edilen POS çöplüğüne dönecektir. Sayıyı artırmak yerine POS başına ciroyu artırmanın daha doğru olacağı kanaatindeyim. Aynı işyerinde birçok bankaya ait POS olmasının nedeni bankalarımızın daha fazla POS adedine sahip olmak için rekabet etmeleri ve bankaların kendi POS cihazları ile müşteri ve karta özel uygulamaların kolaylıkla yapılabilir olmasıdır.
İşyerlerinde kasaların üzerinde farklı bankalara ait çok sayıda POS cihazı bulunması ve bunların verimsiz kullanılmaları doğru bir uygulama değildir. Bu makineler pahalı olduğundan banka, işyeri ve ülke ekonomisi açısından kaynak israfına neden olmaktadır. Ayrıca, özellikle mağazacılıkta kasa önleri birçok müşterinin ödeme öncesi ani karar verip alışveriş yaptığı yerlerdir. Bazı tedarikçiler bu kritik yerlerde mal teşhiri için mağazalara ek ödemeler yapmaktadırlar. Ticari açıdan bu kadar önemli olan kasa üstü-önü veya yanlarının onlarca POS cihazı ile işgal edilmesi doğru bir uygulama değildir. Kasalarda çok sayıda farklı şekilde POS cihazı bulunması, kasiyerlerin kullanımı açısından da pratik değildir. Nitekim bu yanlışlığın farkına varan bazı bankalarımız kendi aralarında anlaşmalar yaparak ortak POS uygulamasına geçmişlerdir. Temennimiz tüm bankalarımızın operasyonel verimliliklerini artırmak amacıyla bu konuda işbirliklerini genişleterek tek POS uygulamasına geçmeleridir.
Ülkemizde ATM cihazlarının da verimli kullanılmadığı ortadadır. Aynı cadde üzerinde banka şubelerinin önünde onlarca makine kurulmuş olmasına rağmen, birçoğu saatlerce müşteriler tarafından kullanılmamaktadır. Buna karşın, bazı ATM'lerde ise para çekmek için belirli günlerde müşteri kuyrukları oluşmaktadır. Ülkemizi ziyaret eden yabancı turistler sahip oldukları plastik kartlar ile ATM'lerin tamamına yakınını kullanabilmelerine karşın, kendi bankalarımız tarafından verilen kartlar başka bankalara ait tüm ATM'lerde kullanılamamaktadır. Bu konuda da tüm bankalarımızın işbirliği yaparak ATM paylaşım zincirini genişletmeleri, kendi verimliliklerini artırmaları açısından çok faydalı olacaktır. Ülkemizde "Altın Nokta" ve "Ortak Nokta" gibi ATM paylaşım birliklerinin yanı sıra bazı bankalarımız ikili anlaşmalar yaparak bu konuda verimlilik artışları yapmışlardır, ancak bu uygulamada da yetersiz ve geç kalınmıştır.
Bankalarımız son dönemde ortak kredi kartı markası kullanımında önemli gelişmeler kaydetmektedirler. Her bankanın kendi markasını üretmesi yerine piyasada kabul görmüş diğer şemsiye markalarla işbirliği yapılarak operasyonların yürütülmesi tüm taraflar için faydalı bir uygulamadır. Kart markalarının konsolidasyonu sonucunda işbirliğine katılan bankalar ve müşteriler daha karlı çıkmaktadırlar. Son dönemde ortak marka kullanımı konusunda yaşanan bu trendin, tüm plastik kart operasyonlarının ortak yapılarak yaygınlaştırılması konusunda da gerçekleşmesini dilemekteyiz.
Ülkemizde plastik kart sektörünün hızlı gelişmesine karşın, bankalarımız arasında işbirliklerinin artırılarak kart operasyonlarında verimliliği artırıcı projelerde önemli mesafeler alınamamıştır. Bazı bankalarımızın bir araya gelerek Ortak POS kullanımına başlaması, bazı işyerlerinin bu konuda uzman üçüncü taraf şirketlerle çalışmaya başlamaları veya işyerlerinin POS'ları kendilerinin temin etmeleri gibi bu ve buna benzer projeler gelecek açısından ümitlerimizi artırmaktadır. Bankalarımızın POS ve ATM'lerde adet çokluğu konusunda rekabet yerine, bankacılık hizmet kalitesini daha da artırmaları ve operasyonel maliyetleri azaltarak verimliliğe odaklanmaları daha uygun olacaktır.
Plastik kart operasyonlarında verimlilik artışı konusunda başta Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu olmak üzere Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankalararası Kart Merkezi ve tüm bankalarımıza önemli görevler düştüğü kanaatindeyim. Çünkü POS, ATM ve kart basım cihazlarının tamına yakın kısmı işal edilmektedir. Teknolojideki hızlı gelişmeye rağmen, bankalarımızın "küçük olsun benim olsun" felsefesi yerine "Kazan-Kazan" formülü sayesinde "büyük olsun hepimizin olsun" yaklaşımını benimsemeleri tüm tarafların yararına olacaktır.
Gelecek yıllarda bankacılık sektöründe rekabetin daha da artacağı beklendiğinden; bankacılık sektöründe kar marjlarının daralması nedeniyle kaliteli hizmetin daha uygun fiyata sunulabilmesi için operasyonlarda verimliliği artırıcı ve maliyetleri azaltıcı köklü değişimlerin yapılması gerekmektedir. Operasyonel maliyetler aşağıya çekilmeden bankalarımızın plastik kart faaliyetinde bulunmaları, bankacılık anlayışındaki "birleşme" ve "küreselleşme" gerçeklerine ters düşmektedir.
Nakit para kullanımını azaltan, kayıt dışı ekonomiyi önleyen, kağıtsız, külfetsiz ve operasyonel maliyeti nispeten çok daha az olan modern ödeme yöntemleri plastik kartların; daha verimli kullanılabilmesi için bankalarımızın sayısal üstünlük rekabeti yerine, kendi aralarında işbirliğini daha fazla artırmaları veya bu konuda uzman diğer şirketlerle işbirliği yapmaları önem taşımaktadır. Yazının başında da belirtildiği gibi plastik kartlar ve bu kartların kullanıldığı makineler hayatımızı kolaylaştırmaktadır. Kart sistemlerinin ortak kullanılması durumunda ise kart sistemine taraf olan herkesin hayatı kolaylaşacak ve karlılıklar artacaktır.
Bankaların POS, ATM, kredi kartı ve banka kartı sayıları
Dönem POS sayısı ATM sayısı Kredi kartı sayısı Banka kartı sayısı
2002 yılı 495.718 12.069 15.705.370 35.057.308
2003 yılı 662.429 12.857 19.863.167 39.563.457
2004 yılı 912.118 13.544 26.681.128 43.084.994
2005 yılı 1.140.957 14.823 29.978.243 48.243.369
2006 yılı 1.282.658 16.511 32.433.333 53.464.057
2007 yılı 1.453.877 18.800 37.335.179 55.510.092
2008 Mayıs 1.564.432 20.197 39.622.926 57.534.807
Kaynak: Bankalararası Kart Merkezi AŞ
Yararlanılan kaynaklar:
1. Bankalararası Kart Merkezi AŞ web sitesi: www.bkm.com.tr
2. Dr. Eyyüp YILMAZ, "Türkiye'de Kredi Kartı Uygulaması ve Ekonomik Etkileri", Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2000.
3. Türkiye Bankalar Birliği Web Sitesi: www.tbb.org.tr/turkce/dergi/dergi32/S.31 "Plastik Kart Sistemlerinin Bankalar Arasında Ortak Kullanılması", Bankacılar Dergisi, Sayı 32, 2000.
4. Dr. Eyyüp YILMAZ, (09.02.2008) "Kredi Kartları ve Taksit Uygulaması", DÜNYA Gazetesi.