Birleşmiş Milletlerin yeniden yapılandırılması

Başbakan 9 Kasım 2012 tarihinde yapılan Bali Demokrasi Forumu'nda Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin yapısını eleştirerek dünyadaki meselelerin 5 daimi üyenin iki dudağı arasında bırakılmasını eleştirdi. Hatırlanacağı üzere benzer bir eleştiriyi de daha öncede yapmıştı. İstanbul Küresel Forumu'ndaki konuşmasında; BM'nin mevcut yapısının düzeltilmesini gerektiğini zira dünyadaki meselelere müdahale etme konusunun özellikle BM Güvenlik Konseyi'nde veto hakkı bulunan ABD, Çin, Rusya İngiltere ve Fransa gibi ülkelerin inisiyatifinde kaldığına ve dünyanın yükselen güçleri olarak nitelendirilebilecek olan Türkiye, Brezilya, Hindistan, Endonezya gibi ülkeler açısından bu durumun kabul edilemeyeceğine dikkat çekti. Bu bağlamda Başbakanın BM'nin yeniden yapılandırılması gerektiğine ilişkin argümanın daha yakından analiz edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya'nın liderliğindeki İttifak devletlerine karşı savaşan 26 üyeli İtilaf devletlerine Roosevelt tarafından verilen isim olan Birleşmiş Milletler, savaş sonrası dünyadaki en etkin 5 gücün BM oluşumunun da öncülük etmeleri sonucunda kurulmuştur. Öncü devletler Güvenlik Konseyi'nde kendilerine veto hakkı tanıyarak tam bir ortak kabul oluşturmadan BM'nin eyleme geçmesini istememişlerdir.
BM'nin yapısının değiştirilmesi tartışması yeni değildir ancak bunun için kabul edilebilir bir formül deliştirilememektedir. Bunun yanı sıra BM'nin kurulduğu 1945'ten bu yana veto hakkı sahibi bu 5 ülke aleyhine çok büyük bir değişiklik olmamıştır. Mesela 45 etmene dayanan bir analize göre (Global Fight Fighters) Dünya'nın en güçlü askeri güçleri sıralamasında veto hakkı bulunan bu 5 ülke ilk 8'in içerisinde bulunmaktadırlar (1-ABD, 2-Rusya, 3-Çin, 5-İngiltere ve 8-Fransa). Buna karşın, Türkiye 6., Brezilya 11., Hindistan 4. Ve Endonezya 18. sırada yer almaktalar. Oysa ilk 10'da Güney Kore 7'nci, Japonya 9'uncu ve İsrail'de 10'uncu sırada bulunmaktadır.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SITA) verilerine göre ise; ABD doları cinsinden askeri harcama büyüklüğü açısından bu ülkeler ABD, Çin, Rusya, İngiltere ve Fransa şeklinde ilk 5 içerisinde yer almaktadır. Bu 5 ülkeyi sırasıyla Japonya, Suudi Arabistan, Hindistan, Almanya ve Brezilya takip etmekte, Türkiye 15'inci, Endonezya ise ancak 28'inci sırada kendisine yer bulabilmektedir. Bu 5 ülkeden sadece ABD'nin askeri harcaması toplam dünyadaki askeri harcamaların neredeyse yarısı, bu 5 ülkenin askeri harcamaları toplamı ise toplam askeri harcamaların yaklaşık %65'ini teşkil etmektedir. İlk 10 sıradaki ülkelerin askeri harcamaları toplamı ise toplam harcamaların %80'ine yaklaşmaktadır.
Brezilya, Endonezya ve Türkiye nükleer silah gücü olarak nitelendirilmez iken, bu 5 ülkenin ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin şeklinde yine ilk 5 sırada yer aldığı ve bu ülkeleri sırasıyla Hindistan, Pakistan, Kuzey Kore ve İsrail'in takip ettiği görülecektir.
Askeri büyüklük ölçümlemeleri bir tarafa, IMF'nin yaptığı ekonomik büyüklük sıralamasında bu 5 ülke; 1-ABD, 2-Çin, 6-Rusya, 8-İngiltere, 9-Fransa şeklinde sıralanmakta ve Japonya 3, Hindistan 4, Almanya 5, Brezilya 7 ve İtalya 10'uncu sırada ilk 10 içerisinde yer almaktalar. Bu sıralamada Endonezya 15'inci ve Türkiye ise 16'ncı sırada kendisine yer bulabilmektedir. Söz konusu 5 ülkenin toplam ekonomik büyüklüğü dünya ekonomisinin %42'sinden daha fazladır.
BM bütçesinin yüzde 82'si 15 ülkeden
BM sisteminde ülkelerin ekonomik büyüklüğü bir başka açıdan da önemlidir. Öyle ki, BM bütçesine ülkelerin yaptıkları katkılar ekonomik büyüklükleriyle orantılıdır. BM genel bütçesine katkı açısından bakıldığında ise ABD %22, İngiltere %6.6, Fransa %6.1, Çin %3.2 ve Rusya %1.6 ile BM bütçesinin yaklaşık %40'ını oluşturmaktadırlar. Bu ülkeleri Almanya %8, İtalya %5, Kanada ve İspanya %3.2, Meksika %2.3, Güney Kore %2.3, Avustralya %1.9, Hollanda %1.9 ve Brezilya %1.6  katkı ile izlemektedir. Bu 15 ülke BM bütçesinin yaklaşık %82'sini öderken geriye kalan 178 üye ülke ise sadece %18'ini karşılamaktadır.
BM'nin barış ve güvenlikle ilgili ayrı bir bütçesi daha bulunmaktadır (peacekeeping). Bu operasyonlara (2011-2012 yılları) ABD (27.14%), İngiltere (8.15%), Fransa (7.55%) ve Çin (3.93%) olmak üzere yaklaşık % 47 oranında maddi katkıda bulunmaktadırlar. Gönüllü yardımlarla birlikte bu oran % 50'yi geçmektedir. Diğer en büyük katkısı olan ülkeler ise Japonya (12.53%), Almanya (8.02%), İtalya (5.00%), Kanada (3.21%), İspanya (3.18%) ve Güney Kore (2.26%)'dir. Bu 10 ülke neredeyse barış operasyonları bütçesine %81'in üzerindeki katkılarıyla bu operasyonların yükünü çekmektedirler.
Yukarıda yaptığımız askeri güç, ekonomik büyüklük ve devletlerin BM bütçelerine olan katkıları açılarından yaptığımız değerlendirmen anlaşılacağı gibi BM Güvenlik Konseyi'nde veto hakkı olan ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin'in II. Dünya Savaşı sonrasındaki güçlü askeri ve ekonomik pozisyonları bugün de devam etmektedir. Ancak bugün itibariyle bu ülkeleri özellikle askeri büyüklük açısından Hindistan, Japonya, İsrail, Türkiye, Güney Kore, Almanya, Suudi Arabistan, Brezilya ve Pakistan gibi ülkelerin takip etmekte olduğu görülmektedir. Güvenlik Konseyi karar alma mekanizmasında bir değişiklik olması konusu gündeme geldiğinde yukarıda sayılan ülkelerin yanı sıra İspanya, İtalya, İran ve Kuzey Kore gibi birçok ülkenin de olası yeni bir yapılanmada söz sahibi olmaya çalışmaları yadırganmamalıdır.