Cari açık neden yanlış hesaplanıyor?

Ülkemizdeki "cari açık" hesaplama sistemindeki yöntem hatasından dolayı yanlış açıklanmaktadır. Yıllardan beri devam eden bu yanlışlık dış ticaret hacmimizin artmasıyla daha bir önem kazanmıştır. Gerçekte açıklandığı kadar yüksek bir cari açık yoktur..!

Cari açığın kaynağı olarak ithalat giderlerinin yüksekliği gösterilmektedir. Dış ticaret gelir ve gideri hesaplanırken İhracatın FOB değeri ithalatın ise CIF değeri baz alınmaktadır. İhracat gelirlerinin hesaplanmasında FOB kıymetin baz alınması ihracatımızın daha düşük açıklanmasına neden olmaktadır. (Yurtdışına yapılan satışların bedelleri FOB kıymet üzerinden değil, teslim bedeli üzerinden gelmektedir).

Asıl yanlışlık ithalat giderlerinin hesaplanmasında ortaya çıkmaktadır. İthalatta, vergi kaybını önlemek ve yerli sanaiyimizi korumak amacıyla, referans fiyat, gözetim, kayıt formu gibi tarife dışı engeller uygulanmaktadır. Bu uygulamalarla gümrük beyennamesinde verginin alınmasında baz alınan CIF kıymet birçok defa gerçek değerin çok üzerine çıkmaktadır. Vergi kaybını önlemek, ithalatı zorlaştırıp yerli sanaiyii korumak açısından bu uygulama doğrudur. Yanlışlık, Türkiye İstatistik Kurumu'nun, gerçek mal bedeli yerine ithalat değerinin çok üstünde olan CIF kıymeti cari açık hesaplamasında baz almasından kaynaklanmaktadır.

"Cari açık" rakamlarının yanlış açıklanma nedenleri:

1-Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) kapsamında yurtdışından metresini 0,50 ABD Doları'na alınan tüm kumaşlar beynannameüzerinde 1 ABD Doları, mamul kumaşlar da 2 ABD Doları olarak yer almaktadır. Yani yurtdışından 100.000 metre kumaşı 50.000 dolara aldığımızda "cari açık" hesaplamasında beyanname üzerindeki CIF kıymette ham kumaşsa 100.000 doları, mamul kumaşsa 200.000 ABD Doları olarak yer almaktadır. Ülkenin gideri (İthalatı) gerçekte 50.000 ABD Doları iken referans fiyat uygulanması nedeniyle 200.000 ABD Doları olarak bile yer alabilmekteydi.(Bu uygulama 2001 yılından itibaren altı yıl uygulandı. Şu an uygulamada yok)

2-Gözetime tabi bazı mallarda da referans fiyat uygulaması olduğundan ithalatçılar gözetim belgesi alabilmek için gerçek değerden değil, referans fiyattan fatura kestirmektedirler.(İthalatçıların fazla vergi ödeyeceklerini bile bile mal değerinden yüksek fatura kestirmelerinin nedeni gözetim belgesi alamama riskinin yanında gözetim belgesi alabilmek için, noter, yeminli mali müşavir, gümrükçü masrafı ve zaman kaybının önüne geçmek istemelerinden kaynaklanmaktadır.)

3-Cari açık rakamlarının yüksek çıkmasına etki eden bir diğer nedende FOB gelen mallarla, CIF, CIP vb. gelip de sigorta poliçesi veya navlun faturası ibraz edilmemesi durumunda sigorta için mal kıymetinin yüzde 3'ü navlun içinde yüzde 10'u kadar bedel eklenmesidir (Yani navlun ve sigorta için toplamda mal bedelinin yüzde 13'ü ithalat bedeline ekleniyor. Kısaca bu tür işlem uygulanan mallarda ithalat değeri gerçekte yurtdışına ödenen ithalat dövizinden yüzde 13 daha yüksek çıkmaktadır.)

4-Serbest bölgelerde de FOB giren mallar CIF /CIP vb. teslim şekliyle satılacaksa navlun için mal bedelinin yüzde 10'u, sigorta içinde yüzde 3'ü kadar bedel eklenmektedir. (Serbest bölgelere FOB girip, CIF/CIP... vb. teslim şekilleri ile Türkiye'ye satılan mallardaki ithalat rakamı gerçek değerden yüzde 13 daha yüksek olmaktadır.)

5-Bunun yanında ihracat gelirlerinde sadece mal bedeli (FOB) kıymet esas alınmakta, oysa CIF, CIP, CPT vb. teslim şekilleri ile sapılan satışlarda navlun ve sigorta bedelide yurtdışından döviz olarak gelmekte ve ülkemizde kalmaktadır. (Satış bedelinin değilde sadece FOB kıymetin esas alınmasıda ihracat gelirlerinin düşük gözükmesine neden olmaktadır.)

6-Serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutulacak tekstil ürünlerinde "kayıt belgesi" alınmakta ve bu belge alınırken kumaş elyaf detay formuna göre fiyatlandırma yapılmakta bazen malın kıymeti yüzde 100 fazla gösterilmektedir. (Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi'ne tabi tutulan tekstil ürünlerinde kayıt formu alırken kumaş elyaf detay formuna göre yapılan fiyatlandırma da ithalat giderlerinin yüksek çıkmasının nedenleri arasındadır.)

7-Havayolu ile gelen mallarda kitap fiyatı uygulanmakta, yani sizin ödediniz navlun düşük bulunmakta ve navlunu ödenmiş bedel üzerine navlun farkı adı altında tekrar bir bedel eklenmektedir. ( Havayoluyla bir yıl içinde 300.000 mal geldiği düşünülürse ciddi rakam farklılıkları ortaya çıkacaktır.)

Referans fiyat uygulamalarını ve eklenen diğer giderleri de hesaba katarak bu örnekleri çoğaltabiliriz. Çözüm olarak, Cari açık hesaplanırken ihracatta da ithalattada satış bedelinin esas alınması bile yanlışlığın büyük kısmını ortadan kaldıracaktır.