Finansman temini ve bununla ilgili konular
Aykut HALİT / Grant Thornton Türkiye
1 Finansman temini: borç öz kaynak takası
Son yıllarda dünyada birçok şirket banka kredisi gibi borçlarını ödemek için ödünç veren kişilere hisse ihraç ederek finansmanlarını yeniden yapılandırma yoluna gitmiştir (bu çoğunlukla 'borç öz kaynak takası' olarak adlandırılır). Borç öz kaynak takasının muhasebesinde uygulamadaki önemli farklılaşma nedeniyle, UFRYK 19 Finansal Borçların Öz kaynak Araçlarıyla Kapatılması adlı kitapçık Kasım 2009'da yayınlandı. UFRYK 19 bir finansal borcun şartları yeniden müzakere edilip bir kuruluşun öz kaynak ihraç etmesiyle sonuçlandığında bu kuruluşun muhasebe şeklini ele almaktadır. UFRYK 19'un sadece borçlananın muhasebesini ele aldığına dikkat ediniz.
UFRYK 19'un 1 Temmuz 2010 tarihinde ve sonrasında başlayan yıllık dönemlere kadar zorunlu olmamasına karşın, gene de henüz böyle bir politikası olmayan bir şirket söz konusu olduğunda borç öz kaynak takasları için bir muhasebe politikası belirlemede en iyi uygulama konusunda güçlü bir gösterge sağlamaktadır.
UFRYK 19, kapatılan bir finansal borcun (veya bir kısmının) defter değeri ile bunun karşılığında yapılan ödeme (transfer edilen nakit dışı varlıklar veya üstlenilen borçlar dâhil) arasındaki farkın kâr veya zararda gösterilmesini isteyen UMS 39 Finansal Araçlar: Tahakkuk ve Ölçüm'ün 41'inci paragrafını yorumlamaktadır.
UFRYK 19'de, UMS 39.41'e uygun olarak öz kaynak araçları ihracının ödenen karşılık olarak muhasebeleştirilmesi istenmektedir. Bir finansal borcu kapatmak için alacaklıya ihraç edilen öz kaynak araçları, GUD'nin güvenilir bir şekilde ölçülememesi durumu hariç başlangıçta ihraç edilen öz kaynak araçlarının GUD'i üzerinden ölçülür. Öz kaynak araçlarının GUD'i güvenilir bir şekilde
ölçülemiyorsa, bu öz kaynak araçları kapatılan finansal borcun GUD'ni yansıtacak şekilde ölçülür. Kapatılan finansal borcun defter değeri ile bunun karşılığında yapılan ödeme arasındaki fark kâr veya zararda gösterilir.
2 Kredi akitleri
UMS 1 Mali tabloların sunumuna göre eğer bir kuruluş bir kredi anlaşmasında bir taahhüdünü raporlama tarihi veya öncesinde ihlal ederse ve bu ihlal bankaya derhal ödeme talebi hakkı veriyorsa bu kredi cari borç olarak sınıflandırılır. Bunun nedeni raporlama tarihinde kuruluşun bu tarihten sonra en az on iki ay boyunca koşulsuz bir borcu kapatmayı erteleme hakkı olmayacağıdır.
Haktan feragat
Bir şirket borç verenden hakkından feragat veya ödemesiz süre temin edebilir. Böyle bir ayrıcalığın zamanlaması kredinin hesaplar içinde sınıflandırılması açısından kritiktir. Akit ihlalinin raporlama tarihinde oluşması durumunda borç veren raporlama tarihinden sonra ve mali tabloların onaylanmasından önce ihlal sonucu ödeme talebinden vazgeçse dahi kredinin gene de cari olarak açıklanması gerekir. Bunun nedeni raporlama tarihinden sonraki bir feragatin raporlama tarihindeki şartları etkilemeyeceğidir.
Ancak, eğer borç veren raporlama tarihine kadar hakkından feragat etmeyi veya raporlama tarihinden sonra en az on iki ay sonra biten ödemesiz bir süre tanımayı kabul ederse ve bu süre içinde şirket ihlali düzeltebilecek ve borç veren derhal ödeme talep edemeyecek duruma düşecekse o zaman borç cari olmayan borç olarak sınıflandırılır. Bu nedenle raporlama tarihinden önce bir feragat veya ödemesiz süre tanınması kredinin cari/cari olmayan şeklinde sınıflandırılmasına etkisi açısından şart olmaktadır.
Akdin daha sonraki bir tarihte test edilmesi
Bir finansal akdin raporlama tarihindeki rakamları temel almasına karşın akit testinin raporlama tarihinden sonra yapıldığı durumlar da söz konusu olmaktadır.
Bir akit ihlalinin borç verene raporlama tarihinden sonra bildirildiği ama değerlendirmenin ödünç alanın raporlama tarihindeki finansal durumunu temel aldığı durumda, bu, kredinin cari olarak sınıflandırılması sonucunu doğurur (akit ihlalinin bankaya geri ödeme talebi hakkı verdiği varsayımıyla). Aynı şekilde, bir akit testi yılsonu rakamları bazında ihlal edilirse cari bir borç oluşacaktır. Testin raporlama tarihinden sonra yapılması bu sonucu değiştirmez (örneğin raporlama tarihinden sonrasına kadar onaylanmayan denetlenmiş yıllık hesaplar temel olarak alındığı durumlarda).
3 Kredi şartlarının değiştirilmesi
Şirketlerin finansal düzenlemelerini yeniden yapılandırmak için başvurabilecekleri diğer bir yol da mevcut kredi anlaşmalarını ve diğer finansman sözleşmelerini yeniden müzakere etmektir. Muhasebe gerekleri (ve kazanç veya kayıp yansımaları) içinde bulunulan koşullara bağlıdır. Muhasebeleştirme tipik olarak şunlara bağlı olacaktır:
. etkilenen araçların (borç, öz kaynak veya bileşik araç) değişiklik öncesinde
UMS 32'ye göre sınıflandırılması
. yeni ihraç edilen araçların UMS 32'ye göre sınıflandırılması
. tadil edilen borç araçlarının olup olmadığı, varsa, bu tadilatın önemli
ölçüde olup olmadığı
. araç tadilatının UMS 32 sınıflandırmasını değiştirip değiştirmediği veya
dönüştürülebilir türevler yaratıp yaratmadığı.
Tadiller önemli addediliyorsa, UMS 39 şirketten orijinal kredinin kapatılmış sayılmasını ve tadil edilen borcu yeni bir kredi olarak tahakkuk ettirmesini (başta GUD üzerinden) istemektedir. Orijinal kredinin kapatılması UMS 39.41 kapsamında kâr veya zararda gösterilecek bir kazanç ya da kayba yol açacaktır.
4 Türevlerin GUD'leri
Dünyanın bazı yörelerinde yaşanan ekonomik çöküş piyasalarda önemli oynamalara neden olmuştur, bu da GUD'lerin daha oynak olması anlamına gelir. Yönetimin türevleri değerlemek için bir bankayı kullanması durumunda bankanın GUD hesaplamalarının temelini ve bunun için kullanılan varsayımları gereği gibi izah ettiğini kontrol etmek isteyebilir.
Piyasadaki oynaklık türevlerin GUD'lerinde değişmelere neden olabilir ve bu ek konular doğurabilir. Şirketlerin elde bulunan türevlerin GUD hareketlerini dikkate almaları gerekecektir. Hedge muhasebesi uygulanmadığı takdirde bu GUD hareketleri kâr veya zarar yoluyla muhasebeleştirilecek ve dolayısıyla raporlanmış sonuçlara etki edecektir. (Hedge muhasebesi önemli kısıtlara tabidir
ve sadece resmi izinle uygulanabilir.)
Pasif konumdaki türevler daha fazla açıklama gerektirir. UFRS 7 bir şirketin belki de şimdiye kadar yapması gerekmemiş finansal borçlara ait bir vade analizi yapılmasını istemektedir.