GDO bebek mamalarına giremeyecek

ANKARA- Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve ürünleri yönetmeliği yeniden düzenlendi. Buna göre ürünler onay almadan piyasaya sürülemeyecek. GDO ve ürünlerinin gıda, yem ve işleme amacıyla piyasaya sürülmesi ile GDO ve ürünlerinin deneysel amaçlı serbest bırakılması-genetiği değiştirilmiş mikroorganizmaların (GDM) kapalı alanda kullanımına ilişkin başvuruların değerlendirilmesi amacıyla Biogüvenlik Kurulu hayata geçirilecek.

Resmi Gazete'nin bugünkü sayısında yayımlanan ve 26 Eylül'de yürürlüğe girecek yönetmeliği ile genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların  üretimi, GDO ve ürünlerinin Biyogüvenlik Kurulu tarafından piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve alan dışında kullanımı, GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması yasaklandı.

Biyogüvenlik Kurulu tarafından gerekli değerlendirmeler yapılarak gıda ve yem olarak piyasaya sürülmesi uygun görülen GDO ve ürünlerinin ithalatında; ithalatçı firmadan, ithal edilecek GDO ve ürünlerinin miktarı ve içerdiği gen çeşidi ile ilgili orijin ülke veya yüklendiği ülke yetkili otoriteleri tarafından düzenlenmiş belge veya uluslararası akredite bir laboratuardan alınmış analiz raporu istenecek.

GDO ve ürünleri farklı hatlarda işlenecek ve depolanacak. Bunun mümkün olamayacağı durumlarda ilgililer tarafından GDO ve ürünlerinden oluşabilecek bulaşmayı önlemek amacıyla işleme hattında ve depolarda gerekli temizlik yapılacak.

Gıdaların ilgili bakanlık tarafından belirlenen eşik değerin üzerinde; onaylanmış GDO içermesi halinde; etiketinde bileşen listesinin bulunması zorunlu olmayan gıdalar için "genetik yapısı değiştirilmiştir" veya "genetik yapısı değiştirilmiş GDO'dan üretilmiştir" ibaresi etiket üzerinde açıkça görülecek şekilde belirtilecek.

Kamuoyunu bilgilendirme zorunluluğu

Yönetmelik uyarınca, bakanlık, insan, hayvan, bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması amacıyla yönetmelik kapsamına giren ürünler hakkında, tamamen veya kısmen toplatma, mülkiyetin kamuya geçirilmesi, ürünün mahrecine iadesi, faaliyetin geçici olarak durdurulması, ürünün imhası, piyasaya arzı, ticareti ve işlenmesinin yasaklanması gibi ihtiyati tedbirler dahil her türlü tedbiri alacak ve düzenlemeyi yapabilecek.

GDO ve ürünlerine ilişkin başvurular, başvuru dokümanları, bilimsel değerlendirme raporları ve kararlar, biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla kamuoyuna duyurulacak.

Araştırma ve geliştirme amacıyla ithal edilmek istenen GDO ve ürünleri dışında, yönetmelik kapsamındaki ürünler için gümrük idarelerince GDO'ya ilişkin ek bir belge aranmayacak.

GDO ve ürünlerinin araştırmaya yetkili kuruluşlarda sağlanması gereken standart ve koşullar ile izleme, denetim ve kontrol amaçlı analizleri yapacak laboratuvarlarda aranacak koşullar, Biyogüvenlik Kurulu (Kurul) tarafından belirlenecek.

Kanuna dayalı yasaklar

Biyogüvenlik Kanunu ile GDO ve ürünlerinin, bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması, onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi, Kurul kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması ve genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların üretimi yasaklanmıştı. Yönetmelikte de bu hükümler yer aldı.

Yurtiçi araştırmalar için başvuru şartı yok

Yönetmelik kapsamında yer alan GDO ve ürünlerinin ilk ithalatından önce, içerdiği her bir GDO için gen sahibi veya ithalatçı, yurt içinde geliştirilen GDO ve ürünü için ise GDO'yu geliştiren veya gen sahibi gerçek ve tüzel kişiler tarafından TAGEM'e başvuru yapılacak. Başvurularda, başvurunun içeriğine ilişkin bilgiler ile GDO;nun ne amaçla kullanılacağı belirtilecek. GDO için birden fazla amaçla kullanım başvurusu yapılabilecek. Birden fazla amaçla kullanım için başvuru yapıldığında, her bir amaç için ayrı başvuru yapılmış sayılacak.

Yurt içinde yapılacak GDO ile ilgili araştırma ve geliştirme çalışmaları için başvuru şartı bulunmuyor. Ancak, araştırma ve geliştirme amaçlı yapılacak faaliyetin konusu ve sonucu hakkında bakanlığa bilgi verilecek.

Araştırma, geliştirme ve eğitim amaçlı ithal edilecek GDO ve ürünleri için Bakanlıktan izin alınacak. İzin için, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü'ne (TAGEM) başvurulacak ve TAGEM, izin işlemlerini 15 gün içinde tamamlayacak. İthal edilecek materyalin miktarı TAGEM tarafından belirlenecek. İthalatına izin verilen GDO ve ürünleriyle ilgili yurt içinde yürütülen araştırma ve geliştirme faaliyetinin sonuçları hakkında, tamamlanmasını takip eden 3 ay içinde bakanlığa bilgi verilecek.

Piyasaya sürülmek üzere yapılacak başvurularda, ayırt edici kimlik bilgileri, kullanım amacı ve kısıtlamalarla ilgili talep ve bu talebi destekleyen bilgi ve belgeler, GDO ve ürünlerinin geliştirildiği ülkede kullanım ve üretim koşullarını açıklayan bilgi ve belgeler, risk yönetimi ile ilgili bilgi ve belgeler, başvuru yapılan GDO ve ürünlerinin taşıma, muhafaza ve nakil koşullarına ilişkin bilgi ve belgeler de sunulacak.

Ayrıca, GDO ve ürünlerinin geliştirildiği ülkede çevreye serbest bırakılmasına, tüketim amacıyla piyasaya sürülmesine izin verildiğine, verilen iznin devam ettiğine, üretimine ve tüketimine devam edildiğine ve bakanlıkça belirlenen süreyle piyasada yer aldığına dair talep edilen belge de verilecek.

Alınan başvurular, TAGEM tarafından Kurula iletilecek. Kurul, başvuruyu en geç 90 gün içerisinde değerlendirerek sonucunu TAGEM'e gönderecek. TAGEM, 15 gün içerisinde başvuru sahibine sonucu bildirecek.

Kurul, yapılan başvuruları biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması aracılığıyla duyuracak.

Etik değerlendirme de yapılacak

Başvurulara ilişkin karar alma süresi, TAGEM tarafından başvuru sahibine yapılacak bildirimden sonra 270 günü geçemeyecek.

Her bir başvuru için, çevresel risk değerlendirmeyi de içeren risk değerlendirmesi, sosyo-ekonomik değerlendirme ve kurul tarafından gerekli görüldüğü hallerde "etik değerlendirme" yapılacak. GDO ve ürünleri ile ilgili yapılan başvurular hakkında risk değerlendirme komitesi, sosyo-ekonomik değerlendirme komitesi ile etik komite tarafından hazırlanan raporlar Kurula iletilecek.

Yönetmelikte "etik değerlendirme", "GDO ve ürünlerinin çevreye serbest bırakılması ve kullanılmasının tüketiciler, kullanıcılar ve çiftçilerin etik değerleri üzerinde muhtemel etkilerini ve sonuçlarını belirlemek üzere yapılan değerlendirme" olarak tanımlandı.

Kurul ve komiteler tarafından risk değerlendirmede kullanılmak üzere talep edilen her türlü bilgi ve belgeler ile laboratuvar, sera ve tarla testlerini içeren alan denemeleri, gıda analizleri, toksisite ve alerji testleri yanında gerekli görülen diğer testlerin sonuçları, başvuru sahibi tarafından temin edilecek.

Kamuoyundan da görüş alınacak

Deneysel amaçlı serbest bırakılması amaçlanan GDO'nun çevresel risk değerlendirmeyi de içeren risk değerlendirmesinde dikkate alınacak  kriterler de yönetmelikte yer aldı. Buna göre, GDO'ların uzun vadede insan ve hayvan sağlığı ve çevrenin unsurları olan flora, fauna, toprak verimliliği, toprak organik madde yapısı ile gıda ve yem zinciri ve biyolojik çeşitlik üzerindeki kümülatif etkileri ile antibiyotik direnç genleri ile ilgili analiz sonuçları, GDO'nun değiştirilen özelliğinin ve GDO'nun kullanımının, muhtemel riskler bakımından GDO'suz eşdeğer ürün ile aynı şartlar altında mukayese edilmesi sonucu elde edilen veriler dikkate alınacak.

İnsan ve hayvan sağlığı ile çevre üzerindeki GDO ve GDO'nun kullanımından dolayı etkilerine ilişkin yeni bilgilerin ortaya çıkması durumunda, riskin değişip değişmediğinin ve risk yönetim planında değişiklik yapmaya gerek olup olmadığı ya da risk değerlendirmesinin yeniden yapılması yönündeki bulgular da değerlendirilecek.

Risk değerlendirme komitesi, sosyo-ekonomik değerlendirme komitesi ile etik komite tarafından hazırlanan raporlar, Kurul tarafından, biyogüvenlik bilgi değişim mekanizması vasıtasıyla kamuoyuna duyurulacak.

Kamuoyundan görüş alma ile ilgili usul ve esaslar kurul tarafından belirlenecek ve kurul, kamuoyu görüşlerini de dikkate alarak nihai kararını oluşturacak.

Kanuna uygun olarak kurul kararında yer alacak unsurlar, kurul kararının olumsuz çıkması halinde yapılacak işlemler  yönetmelikte yer aldı. Kurul kararları Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girecek.

Her bir GDO'ya ilişkin Kurul tarafından verilen ayırt edici kimlik, bakanlıkça kayıt altına alınacak, kayıt altına alınan GDO'ya ilişkin belgeler başvuru sahibi ve bakanlık tarafından 20 yıl süreyle saklanacak.