Genel üretim gider bütçelerinin hazırlanması
Salim ÇAM / PROGROUP Uluslararası Danışmanlık Genel Müdürü
Geçen haftaki yazımızda, üretim bütçesi hedeflerine ulaşabilmek için gerekli direkt işçilik giderleri bütçesinin nasıl oluşturulacağından bahsetmiştik. Bu haftaki yazımızda Genel Üretim Giderleri Bütçesi'nin nasıl oluşturulacağını anlatarak, TAM GIDA AŞ'nin genel üretim giderleri bütçesini oluşturacağız.
Genel üretim giderleri, direkt ilk madde ve malzeme direkt işçilik dışında kalani fakat imalatla ilgili olan bütün giderlere denir. Başlıca özellikleri;
· Bu giderlerle mamuller arasında doğrudan doğruya bir ilişki yoktur.
· Bu giderler homojen olmayan, birbirinden çok farklı karakterde birçok giderin birleşmesiyle meydana gelir. (Malzeme, işçilik, amortisman, faiz, sigorta, enerji gibi.)
· Bu tip giderlerin kesin tutarları ancak yıl sonunda belli olur (Tamirat giderleri gibi)
Genel üretim gideri bütçeleri, gider yerlerine göre düzenlenmelidir. Bu bütçeler de üretim bölümü tarafından düzenlenmektedir.
Bir önceki yılın genel üretim giderleri verilerinden ve üretim bütçesinden yararlanarak, Tek Düzen Hesap Planı'na göre genel üretim giderleri bütçesi hazırlanır. Genel üretim giderleri bütçesinde izlenecek olan giderlerin çeşitleri ve gider yerleri ilişkisi Tablo 1'de gösterilmiştir.
Genel Üretim Giderleri GİDER ÇEŞİTLERİ GİDER YERLERİ
Endirekt Malzeme Kullanımı Esas, Yardımcı Üretim Ve Hizmet Gider Yerleri
Endirekt İşçilikler Esas Üretim Gider Yerleri
Memur Ücret ve Giderleri Yardımcı Üretim Ve Hizmet Gider Yerleri
Dışardan Sağlanan Fayda ve Hizmetler · Elektrik, Gaz, Su · Haberleşme Giderleri · Bakım Onarım Giderleri · Taşeron Giderleri · Diğer Giderler Esas, Yardımcı Ve Hizmet Gider Yerleri
Çeşitli Giderler · Sigorta Giderleri · Kira Giderleri · Diğer Giderler Esas, Yardımcı Üretim Ve Hizmet Gider Yerleri
Vergi, Resim, Harçlar Esas, Yardımcı Üretim Ve Hizmet Gider Yerleri
Amortisman ve Tükenme Payları Esas, Yardımcı Üretim Ve Hizmet Gider Yerleri
Tablo 1: Genel Üretim Gider Çeşitleri ve Gider Yerleri İlişkisi
Genel üretim giderleri bütçesinin hazırlanmasında kullanılan prosedür genellikle aşağıdaki gibidir:
· Geçmiş yıllarla ilgili bütün genel üretim giderleri kalemleri ile fiili üretim miktarları ayrıntılı şekilde listelenir. Daha sonra tüm genel üretim giderleri kalemleri üretim miktarına bölünerek bir oran bulunur.
· Bütçe dönemi için de genel üretim giderleri bütçesine girecek giderler ve üretim bütçesi tespit edilir. Daha sonra ilgili genel üretim giderinin bütçe değerini bulmak için, üretim bütçesi miktarı ile bir önceki maddede bulunan oran çarpılacakır.
· Hazırlanan ayrıntılı tahminler bir araya getirilir, üretim giderleri bütçesi hazırlanır.
Genel üretim giderleri bütçelenirken dağıtım anahtarları kullanılmaktadır. Dağıtım anahtarı, her bir gider yerinin, dağıtılacak giderin ne kadarına yol açmış olabileceğini dolaylı yoldan belirlemek amacıyla kullanılan ölçüttür. Örneğin tüketimi doğrudan ölçülemediğinden endirekt gider sayılan enerji giderlerinin dağıtımında, herbir gider yerindeki enerji tüketen makine, cihaz, ampul vb. 'nin kilovat gücü (tercihen bunların çalışma saatleri sayısıyla çarpılır. Ancak bu her zaman mümkün olmayabilir.) dağıtım anahtarı olarak kullanılabilir. Şimdi de, diğer yazılarımızda bahsetiğimiz TAM GIDA AŞ'nin Genel Üretim Giderleri Bütçesi'ni oluşturmaya başlayalım.
Bize öncelikli olarak gerekli olan bir önceki yıl, yani 2008 yılı fiili üretim miktarları ve genel üretim giderleridir. Tablo 2'de istenen veriler detaylı olarak verilmiştir. Buna göre 2008 yılı ilk çeyrekte 22.000 kutu şekerli pasta üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretim miktarına, 420.500 Kwh elektrik, 540 m3 su, 8.000 TL endirekt işçilik, 3.500 TL yemek, 2.700 m3 doğalgaz, 27 saat habeleşme gideri ile 150 saatlik cep telefonu harcaması yapılarak ulaşılmıştır. Tablo 2'de ayrıca, her bir genel üretim giderinin toplam üretim miktarına bölünerek oluşturulmnuş bir rasyo bulunmaktadır. Bu rasyoya göre 1 brm üretim için harcanması gerekli genel üretim gideri miktarı hesaplanmaktadır. Örneğin 1 kutu şekerli pasta üretimi için 19,114 Kwh elektrik harcanması gerektiği ve diğer gider kalemlerinden de ne kadar harcanması gerektiği Tablo 2'de görülmektedir. Genel üretim giderleri bütçeleri hesaplanırken Tablo 2'deki rasyolardan(genel üretim maliyeti/üretim miktarı) faydalanılır.
Üretim Miktarı'08 22.000 Genel Üretim Maliyeti Üretim Miktarı
Elektrik (Kwh) 420.500 19,114
Su (m3) 540 0,025
Endirekt İşçilik (TL) 8.000 0,364
Yemek Ücretleri (TL) 3.500 0,159
Doğalgaz Ücretleri (m3) 2.700 0,123
Haberleşme Giderleri (saat) 27 0,001
Cep Telefonu Maliyetleri (saat) 150 0,007
Tablo 2: TAM Gıda AŞ 2008 Yılı İlk Çeyrek Üretim Miktarı ve Genel Üretim Giderleri
1. İlgili Gider Kalemi Bütçe Rasyosu = İlgili Gider Kalemi Bir Önceki Yıl Fiili Değeri / Bir Önceki Yıl Üretim Miktarı
2. İlgili Gider Kalemi Harcama Miktarı = İlgili Gider Kalemi Bütçe Rasyosu x Bütçe Dönemi Üretim Miktarı
3. İlgili Gider Kalemi Toplam Maliyeti = İlgili Gider Kalemi Harcama Miktarı x İlgili Gider Kalemi Birim Fiyatı
2009 yılında ilk çeyrekte 27.000 kutu Şekerli Pasta üretileceği bütçelenmişti. 2008 yılındaki üretim miktarı 22.000 kutu olduğuna göre üretim miktarı artacağından genel üretim giderlerimiz de artacaktır. Buna göre 2009 yılı genel üretim giderleri Tablo 3'te de gösterildiği gibi bulunacaktır. Örneğin 2008 yılı elektrik gider rasyosu 420.500 Kwh / 22.000 kutu= 19,114 Kwh/Kutu olarak bulunmuştur. Bu rasyo ile 2009 üretim miktarı çarpılarak harcanacak elektrik miktarı ; 19.114 Kwh/kutu x 27.000 = 516.068 Kwh olarak bulunacaktır. Bu miktarı birim elektrik fiyatı ile çarparak; 516.068 Kwh x 0,195 TL (elektrik Kwh fiyatı) = 100.633 TL ilk çeyrek elektrik tüketim maliyetine ulaşılacaktır.
Elektrik gideri için;
1. 420.500 Kwh (2008 elektrik harcaması) / 22.000 kutu (2008 üretim miktarı) = 19,114 Kwh/kutu (Bütçe Rasyosu)
2. 19,114 Kwh/kutu x 27.000 kutu (2009 üretim miktarı) = 516.068 Kwh (İlk Çeyrek Elektrik Harcaması)
3. 516.068 Kwh x 0,195 TL = 100.633 TL (İlk çeyrek toplam elektrik tüketim maliyeti)
Diğer gider kalemlerinin ilk çeyrek maliyetleri aynı şekilde hesaplanmış ve Tablo 5'te gösterilmiştir.
Toplam tüketim miktarları ve maliyetleri hesaplandıktan sonra, sırada bunların üretim yerlerine göre dağıtılması gelmektedir. Bu işlem yapılırken dağıtım anahtarlarından faydalanılacaktır. Bütçede yer alan giderlerde kullanmak amacıyla ilgili üretim yerindeki personel sayısı, İlgili üretim yerinde bulunan tüm elektrikli alet ve makinelerin toplam Kwh gücü, Üretim yerinin toplam yerleşim alanı, üretim yerinde bulunan toplam radyatör petek sayısı ve üretim yerelerindeki toplam telefon sayıları dağıtım anahtarları olarak kullanılmıştır. Tablo 3'te ayrıca hangi gider kaleminin hangi dağıtım anahtarına göre dağıtıldığı da belirtilmiştir. Tablo 4'te ise dağıtım anahtarına konu olan verilerin üretim yerlerinde bulunma miktarları verilmiştir. Gider kalemleri harcama tutarları da Tablo 5'te gösterilmiştir. Buna göre ilk çeyrek elektrik tüketimi miktarı üretim yerlerine göre şu şekilde dağıtılır.
· Toplam Elektrik Tüketimi * (Üretim Yeri Dağıtım Anahtarı Değeri / Dağıtım Anahtarının Toplam Değeri)
Tüketim Miktarı Esas Üretim Yerleri Yardımcı Üretim ve Hizmet Yerleri
Gider Türü Toplam Dağıtım Anahtarı Hazırlama Pişirme Paketleme Sevkıyat ve Depolama Yemekhane Isıtma
Elektrik (Kwh) 516.068 Mak. Cih. Ampul Kw. Gücü 57.341 286.705 28.670 28.670 86.011 28.670
Su (m3) 663 Personel Sayısı (kişi) 249 124 124 41 83 41
Endirekt İşçilik (TL) 9.818 Personel Sayısı (kişi) - - - 2.455 TL 4.909 TL 2.455 TL
Yemek Ücretleri (TL) 4.295 Personel Sayısı (kişi) 1.611 TL 805 TL 805 TL 268 TL 537 TL 268 TL
Doğalgaz Ücretleri (m3) 3.314 Kalorifer Radyatör Dilimi Sayısı 947 473 237 473 947 237
Haberleşme Giderleri (saat) 33 Telefon Sayısı 8 - 8 8 8 -
Bina Amortismanları (TL) 10.000 Kapladığı Alan (m2) 1.333 TL 2.000 TL 1.333 TL 2.667 TL 1.333 TL 1.333 TL
Cep Telefonu Maliyetleri (saat) 184 Personel Sayısı (kişi) 69 35 35 12 23 12
Tablo 3: TAM GIDA AŞ 2009 İlk Çeyrek Genel Üretim Gider Kalemleri Harcanacak Miktar Hesaplama Tablosu
Dağıtım Anahtarları Toplam Dağıtım Hazırlama Pişirme Paketleme Sevkiyat ve Depolama Yemekhane Isıtma
Personel Sayısı (kişi) 16 6 3 3 1 2 1
Mak. Cih. Ampul Kw. Gücü 1800 200 1000 100 100 300 100
Kapladığı Alan (m2) 75 10 15 10 20 10 10
Kalorifer Radyatör Dilimi Sayısı 14 4 2 1 2 4 1
Telefon Sayısı 4 1 - 1 1 1 -
Tablo 4: TAM GIDA AŞ Genel Üretim Giderleri Dağıtım Anahtarları Tablosu
Esas üretim yerlerinden Hazırlama Bölümündeki elektrik tüketimini bulmak için;
516.068 Kwh x (200 Kwh (Hazırlama bölümündeki makinelerin toplam KWh) / 1.800 Kwh (Üretimdeki tüm makinelerin toplam KWh) = 57.341 Kwh (Hazırlama bölümü ilk çeyrek elektrik tüketimi miktarı)
Diğer tüm üretim yerlerine dağıtılan elektrik tüketimleri tablo 3'te gösterilmiştir.
Üretim yerine göre elektrik maliyetini bulmak için de üretim yerinde tüketilecek elektrik miktarı ile elektrik birim satınalma fiyatı çarpılır. Yukarıdaki çıkan sonuca göre hazırlama bölümü ilk çeyrek elektrik tüketimi maliyeti;
57.341 Kwh x 0,195 TL = 11.181 TL olarak bulunacaktır.
Diğer genel üretim giderleri maliyetlerini de yukarıda anlatıldığı gibi hesaplar ve üretim yerlerine göre dağıtımlarını tablo 5'teki gibi yaparız.
Tüketim Maliyeti Esas Üretim Yerleri Yardımcı Üretim ve Hizmet Yerleri
Gider Türü Toplam Tüketim Brm Fiyat (TL) Toplam Maliyet Hazırlama Pişirme Paketleme Sevkiyat ve Depolama Yemekhane Isıtma
Elektrik (Kwh) 516.068 0,195 TL 100.633 TL 11.181 TL 55.907 TL 5.591 TL 5.591 TL 16.772 TL 5.591 TL
Su (m3) 663 0,250 TL 166 TL 62 TL 31 TL 31 TL 10 TL 21 TL 10 TL
Endirekt İşçilik (TL) 9.818 - 9.818 TL - - - 2.455 TL 4.909 TL 2.455 TL
Yemek Ücretleri (TL) 6.136 - 6.136 TL 2.301 TL 1.151 TL 1.151 TL 384 TL 767 TL 384 TL
Doğalgaz Ücretleri (m3) 3.314 0,300 TL 994 TL 284 TL 142 TL 71 TL 142 TL 284 TL 71 TL
Haberleşme Giderleri (saat) 33 11,200 TL 371 TL 93 TL - 93 TL 93 TL 93 TL -
Bina Amortismanları 10.000 10.000 TL 1.333 TL 2.000 TL 1.333 TL 2.667 TL 1.333 TL 1.333 TL
Cep Telefonu Maliyetleri (saat) 184 15,500 TL 2.853 TL 1.070 TL 535 TL 535 TL 178 TL 357 TL 178 TL
Tablo 5: Genel Üretim Giderleri ve Üretim Yerlerine Göre Dağıtımı
Genel üretim giderlerinin kontrolü için aşağıdaki rasyolar düzenli olarak takip edilmelidir.
· Satışlar / Satılan Mallar Maliyeti = (Genel Üretim Giderleri / Satışlar) x 100
· (Genel Üretim Giderleri / Toplam Üretim Maliyeti) X 100
· (Toplam Maliyet / Üretim Miktarı)
· (Genel Üretim Giderleri / Üretim Miktarı)
· Ürün Grupları Bazında Maliyet Analizi
· İşletme Fire Analizi
· Ürün Grupları Bazında Fire Analizi
· Ürün Grupları Bazında Verimlilik Analizi
Böylece genel üretim giderleri bütçemizi de oluşturmuş olduk. Bir sonraki hafta Satılan Malın Maliyeti Bütçesi'nin oluşturulmasından bahsedeceğiz.
İyi hafta sonları dileklerimle.