Gıda ve yem kontrollerinde AB'ye uyum

ANKARA - AB'de özellikle gıda ithalatında insan, hayvan ile bitki sağlığını korumak, gıda ve yem güvenilirliğini sağlamak üzere, doğrudan veya dolaylı bir riskin bildirimi amacıyla kullanılan "Hızlı Uyarı Sistemi'nin (RASFF)", Türkiye'de de kurulması öngörülüyor.

Yeni gıda ve yem kanunu kapsamında, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, "insan, hayvan ve bitki sağlığını korumak, gıda ve yem güvenilirliğini sağlamak üzere, doğrudan veya dolaylı bir riskin bildirimi amacıyla Hızlı Uyarı Sistemi" kuracak.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, bu yıl çıkarılan Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu'na dayalı olarak gıda ve yem ticaretinde yapılacak resmi kontrollerin esaslarını belirlemek amacıyla hazırladığı Resmi Kontrollere İlişkin Yönetmelik Taslağı'nı kamuoyunun görüşüne açtı. Taslak uyarınca, bakanlık tarafından kurulacak hızlı uyarı sisteminin işleyişi, ulusal temas noktası ve il temas noktaları, bilgi akış sistemi ve alınan tedbirlerin koordinasyonu ile ilgili prosedür daha sonra bakanlıkça belirlenecek.

Yönetmelik, insan ve hayvanlara yönelik doğrudan veya çevre aracılığıyla oluşabilecek risklerin önlenmesi, bertaraf edilmesi veya kabul edilebilir seviyelere indirilmesi ile yem ve gıdanın etiketlenmesi de dahil olmak üzere yem ve gıda ticaretinde haksız rekabetin önlenmesi, tüketici menfaatlerinin korunması, tüketicilerin farklı şekillerde bilgilendirilmesi ve kanun hükümlerinin uygulanmasının sağlanmasına dair resmi kontrollere ilişkin usul ve esasları belirliyor.

AB mevzuatına paralel hazırlanan yönetmelik taslağı uyarınca, laboratuvarca değerlendirmesi yapılan "Muayene ve Analiz Raporu" ile "Resmi Kontrol Raporu", mevcut mevzuat dahilinde özellikle taklit, tağşiş ve sağlığa zararlı hususları da içerecek şekilde tarım il veya ilçe müdürlüklerince yorumlanarak olumsuzluk bulunması halinde, kanun gereğince işyeri sahibi veya yasal temsilcisi hakkında gerekli yasal işlem uygulanacak. Denetim sonucu hakkında işyeri bilgilendirilecek. Sağlığı tehdit eden riskten şüphelenilmesi halinde numuneler öncelikli olarak analiz edilerek, sonuçlar mümkün olan en kısa zamanda ilgili tarım il veya ilçe müdürlüklerine bildirilecek.

Resmi kontrollerle ilgili numunelerin analizleri, bakanlık laboratuvarlarında veya bakanlık tarafından onay verilen diğer laboratuvarlarda yapılacak.

Çok yıllık planlar, acil durum planları hazırlanacak

Resmi kontroller, kanun hükümlerine uygunluğun denetlenmesi amacıyla, bakanlıkça hazırlanan çok yıllık kontrol planları temelinde ve risk esasına dayalı olarak, bakanlıkça, ürünlerin girdiği nokta, serbest dolaşım için bırakılacağı nokta, ürünleri ithal eden yem veya gıda işletmecisinin tesisleri veya yem ve gıda zincirinin diğer aşamalarında yürütülecek.

Çok yıllık ulusal kontrol planı, yem ve gıda, hayvan sağlığı ve hayvan refahı kontrol sistemlerinin organizasyonu, yapısı ile ilgili genel bilgileri içerecek. Çok yıllık ulusal kontrol planlarının uygulanmaya başlamasından bir yıl sonra ve takip eden her yılda, yıllık raporları hazırlanacak.

Gümrük prosedürlerinden transit rejimi, gümrük antrepo rejimi, dahilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme rejimi, geçici ithalat rejimine tabi ürünler, serbest bölgelere ve özel ve gümrük antrepolarına girecek ürünlere de resmi kontrol yapılacak.

Taslağa göre, bakanlık, yem ve gıdaların doğrudan veya çevre kanalıyla, insan ve hayvanlar için ciddi bir risk teşkil ettiğinin tespit edilmesi durumunda, gecikmeksizin uygulanacak olan önlemleri belirleyen, uygulamaya yönelik "acil durum planları" hazırlayacak. Acil durum planlarında, "ilgili taraflar ile bu tarafların yetki ve sorumlulukları, ilgili taraflar arasında acil bilgi paylaşımını sağlayacak iletişim kanalları ve prosedürleri" bulunacak.

Fiziksel kontrol sıklığı, farklı tipteki yem ve gıdaların taşıdığı riskler, ihracatçı ülkenin, menşe işletmenin ve ürünü ithal ve ihraç eden yem ve gıda işletmecisinin ürün ile ilgili şartlara uygunluğu ile ilgili geçmişi, ithal eden yem veya gıda işletmecisinin yürüttüğü kontroller, menşe ülkenin yetkili makamı tarafından verilen garanti dikkate alınarak belirlenecek.

Hayvansal olmayan yem ve gıdaların ülkeye girişinde, farklı tipteki yem ve gıdalar için uygun kontrol donanımına sahip olan giriş noktaları belirlenecek. Ürünlerden sorumlu yem ve gıda işletmecisinin, ürünün varışı ve yapısı ile ilgili olarak en az 7 gün öncesinde ön bildirimde bulunması istenecek.

Kanuna uygun olmayan ithal ürünler alıkonulacak

Bakanlık, ithalatta, kanuna uygun olmayan yem ve gıdaları resmi olarak alıkoyacak. Üründen sorumlu yem ve gıda işletmecisine bilgi verecek ve söz konusu yem ve gıdalar için imha veya özel işleme tabi tutulmasına, başka bir ülkeye gönderilmesine karar verebilecek ya da yem ve gıdanın amaçlanan kullanımı dışında başka amaçlar için kullanımı gibi diğer uygun tedbirleri alabilecek.

Söz konusu yem veya gıda piyasaya sunulmuşsa, bu ürünlerin takibini yapacak ve gerekli ise piyasadan geri çekilmesine veya toplatılmasına karar verecek. Önlemlerden birinin uygulanması sırasında veya uygulanıncaya kadar olan sürede yem veya gıdanın doğrudan ya da çevre kanalıyla insan veya hayvan sağlığı için herhangi bir olumsuz etkiye neden olmadığını doğrulayacak.

Resmi kontrollerin sonucunda, gıda ve yemin insan veya hayvan sağlığı için zararlı olduğunun veya güvenilir olmadığının belirlenmesi durumunda, bakanlık, imhasına veya insan ve hayvan sağlığının korunması için diğer uygun tedbirleri alana kadar söz konusu ürünü resmi olarak alıkoyacak.

Kontrol sıklıkları belirlenen hayvansal olmayan yem veya gıdanın resmi kontrol için beyan edilmemesi veya özel şartlara uygun olarak hareket edilmemesi durumunda, bakanlık, söz konusu yemin veya gıdanın gecikme olmadan toplatılmasına, geri çekilmesine, resmi olarak alıkoyulmasına ve daha sonra imha edilmesine veya geri gönderilmesine karar verebilecek.

Taslağa göre, bakanlık, belli şartlarda, alıkonulan ürünlerin geri gönderilmesine izin verebilecek. Geri gönderme işlemi 60 günde tamamlanmamış ve gecikme uygun bir sebeple gerekçelendirilmedikçe ürün imha edilecek.

İthalatçı ülkenin kontrolleri onaylanabilecek

Bakanlık, ithal edilecek ürünler için ihracatçı ülke tarafından gerçekleştirilen ihracat öncesi kontrolleri onaylayabilecek. Onayın verilmesini takiben yem ve gıda için gerçekleştirilen ithalat kontrollerinin sıklığı azaltılabilecek.

Bakanlıkça yapılan tetkikin, ithal edilen yem veya gıdanın kanun şartlarını veya eşdeğer şartları karşıladığını göstermesi, ihracatçı ülke tarafından ihracat öncesi gerçekleştirilen kontrollerin kanun ile belirlenen belge, kimlik ve fiziksel kontrollerin yerini alacak veya azaltacak etkinlikte ve yeterlilikte olduğunun değerlendirilmesi halinde, bakanlık  onay verebilecek.

İhracatçı ülkenin yetkili makam veya kontrol kurumunun her ürünün resmi olarak sertifikalandırılmasını temin etmesi ve yönetmelikteki kriterleri veya eşdeğer koşulları karşılaması gerekiyor.

Resmi kontrollerin organizasyonunda bakanlık ve gümrük idareleri işbirliği yapacak. Gümrük idarelerince, bakanlığın onayı olmadan hayvansal yem ve gıdaların girişine veya serbest bölgelerde veya özel ve gümrük antrepolarında muamelesine izin verilmeyecek.

Bakanlık, hayvan ve bitki sağlığı ile ilgili karantina hükümleri saklı kalmak şartıyla, ticari amaçla kullanılmayacak olan, gümrük gözetimi altında, gümrük depoları ile antrepolarına konulan veya transit nakledilen, yabancı devlet başkanları ile beraberindekiler tarafından, bulundukları süre içinde kullanılmak veya tüketilmek üzere getirilen, diplomatik veya konsüler temsilciliklere ait, bilimsel amaçlar, sergiler, sportif ve kültürel faaliyetler için getirilen, olağanüstü hallerde hibe olarak gönderilen, numune olarak gelen, gemilerde bulunup açık denizlerde tüketilecek olan, gümrük mevzuatı gereği posta yolu ile gelen yem ve gıda ithalatında istisnai uygulamalar yapabilecek.

Onaylı veya kayıtlı işletmelerden gıda ve yem ihracatı yapılacak

Onaya tabi olan ürünler sadece onaylı tesislerde üretildiği takdirde, canlı hayvanlar da sadece onaylı çiftliklerde yetiştirildiği takdirde ihraç edilebilecek.

Bakanlığın bu yıl çıkarılan Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu çerçevesinde, gıda işletmelerinin kayıt ve onay işlemlerine yönelik usul ve esasları belirlemek üzere hazırladığı "Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik Taslağı" ile işletmeler "Onaya Tabi Gıda İşletmeleri" ve "kayda tabi işletmeler" olarak ayrıldı. AB gıda mevzuatının büyük bir bölümü hayvansal ürünlerden kaynaklanan riskler üzerine yoğunlaştığı için, AB mevzuatına uygun olarak, insan sağlığı açısından daha fazla risk taşıyan 13 gruptaki gıda işletmesine "onay"  zorunluluğu getiriliyor.

Onaya tabi olmayan ürünlerin ihracatı, sadece bakanlıkça kayıt altına alınmış işletmelerden gerçekleştirilecek.

Sağlık için tehlike oluşturanlar hariç, kanun hükümlerine uygun olmayan ürünler ancak üretici veya ihracatçının önceden beyanda bulunması durumunda, alıcı ülkenin mevzuatına uygun olması ya da alıcı ülkeye ürünle ilgili açıklamalar yapılması ve alıcı ülkenin kabul etmesi durumunda ihraç edilebilecek.

Geri dönen ürünler

Taslağa göre, ihraç edilen ancak çeşitli nedenlerle geri dönen gıda ve yem geri dönme sebebi de dikkate alınarak, ihraç edilenle aynı olduğuna dair ayniyat tespiti yapıldıktan sonra, bakanlıkça resmi kontrole tabi tutulacak. Kontrol sonucu mevzuata uygun olan gıda ve yemin girişine izin verilecek. Sağlık için tehlike oluşturanlar hariç, kanun hükümlerine uygun olmayan ürünler, alıcı ülkenin mevzuatına uygun olması ya da alıcı ülkeye ürünle ilgili açıklamalar yapılması ve alıcı ülkenin kabul etmesi durumunda ihraç edilebilecek.

İhracatçı, söz konusu ürünlerle ilgili alacağı her türlü tedbire uyacak. Bu ürünler, resmi kontrol sonuçlarına göre, karantina altına alınabilecek veya özel işleme tabi tutulabilecek, itlaf ve imha edilebilecek. İtlaf-imha işlemi bakanlık gözetiminde yapılacak.

İzlenebilirlik, ürün iadesi için çağrı

Taslağa göre, gıda ve yem işletmecileri, izlenebilirliği sağlamak amacıyla, üretim, işleme ve dağıtımın tüm aşamalarında, sorumluluğundaki gıda veya yemin, gıda veya yeme ilave edilecek her türlü maddenin ve gıdanın elde edildiği hayvanın takibinin yapılabilmesi için bir sistem oluşturacak. Bu kişiler, piyasaya arz edilecek gıda ve yemde izlemeyi sağlamaya yönelik olarak, özel mevzuatında belirtilmiş olan müstahsil makbuzu, menşei belgesi, veteriner sağlık raporu, ithalat uygunluk belgesi, fatura, irsaliye faturası vb. her türlü belgeyi ürünün raf ömrünün bitiminden itibaren bir ay süreyle muhafaza edecek.

Gıda ve yem, piyasaya arz edilecek gıda ve yemde izlemeyi sağlamaya yönelik olarak, Türk gıda mevzuatına uygun olmak koşulu ile, parti no ve/veya seri no ve/veya/üretim no ve/veya kod no ve diğer bilgileri içerecek şekilde etiketlenecek.

Gıda, gıda ile temas eden madde ve malzeme ve yem ile ilgili faaliyet gösteren işletmeciler, kendi faaliyet alanının her aşamasında kanunda belirtilen şartları sağlayacak.

Gıda ve yem işletmecisi, ürettiği, işlediği, ithal ettiği, satışını veya dağıtımını yaptığı bir ürününün, gıda ve yem güvenilirliği şartlarına uymadığını değerlendirmesi veya buna ilişkin makul gerekçelerinin olması durumunda, söz konusu ürünü kendi kontrolünden çıktığı aşamadan başlamak üzere, toplanması için gerekli işlemleri derhal başlatacak ve konu ile ilgili bakanlığı bilgilendirecek. Gıda ve yem işletmecisi, ürünün toplanması gerektiğinde, toplanma nedeni hakkında tüketiciyi veya kullanıcıyı doğru ve etkin olarak bilgilendirecek ve gerekli hallerde, insan sağlığını korumaya yönelik alınacak tedbirlerin yeterli olmaması durumunda, tüketiciye veya kullanıcıya ürünün iadesi için çağrıda bulunacak.

Gıda ve yem işletmecisi, faaliyeti ile ilgili belirli kayıtları güncel tutacak.

Ürünlerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine ve kanunda belirtilen idari yaptırımları uygulamaya, il tarım müdürü yetkili olacak. Bu yetki ilçe tarım müdürlerine yazılı olarak devredilebilecek Ancak, resmi kontroller sırasında, insan sağlığı, gıda ve yem güvenilirliği, bitki ve hayvan sağlığı açısından tehlike oluşturması ve acil tedbirleri gerektirmesi durumunda, idari para cezaları hariç olmak üzere diğer idari yaptırımlar kontrol görevlisi tarafından uygulanabilecek.