Hayvansal ürüne 'piyasa düzeni'

Ali Ekber YILDIRIM

İZMİR - Avrupa Birliği'nde Ortak Tarım Politikası çerçevesinde 1962 yılından beri uygulanan "Ortak Piyasa Düzeni" Türkiye'de ilk kez hayvansal ürünlerde uygulanacak.

Hayvansal ürünlerde piyasa düzeni uygulamasını öngören kanun tasarısı taslağı hazırlandı. DÜNYA' nın ele geçirdiği taslağa göre, Et ve Balık Kurumu'nun yapısı değiştiriliyor ve hayvansal ürünlerde piyasayı düzenleme görevi veriliyor. "Hayvansal Ürünler Piyasa Düzenleme Kurumu Kurulmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı"na göre Türkiye'de piyasa düzeni ilk olarak sığır, dana eti ve ürünleri, koyun, keçi eti ve ürünleri, kümes hayvanları eti ve ürünleri, balık, süt ve süt ürünleri, bal ile yumurtada uygulanacak. Ayrıca, Hayvansal Ürünler Piyasa Düzenleme Kurumu'na (HPDK) bağlı olarak Et ve Balık Kurumu Hayvansal ve Su Ürünleri Üretim Lisanslı Depoculuk İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret AŞ (EBK LİDAŞ) kurulacak.

HPDK'nın görev ve yetkileri

Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'yla ilişkili, idari ve mali özerkliğe sahip, kamu tüzel kişiliğine haiz, merkezi Ankara'da olacak Hayvansal Ürünler Piyasa Düzenleme Kurumu'nun görev ve yetkileri şöyle olacak: Hayvansal ve su ürünleri piyasalarını izlemek, düzenlemek, geliştirilmesini sağlamak ve bu hususlarla ilgili gerekli tedbirleri almak. Avrupa Birliği Ortak Piyasa Düzenine uyum sağlanmasına yönelik çalışmalar yapmak. Bağlı şirket ile diğer kurum, kuruluş, şirket, gerçek ve tüzel kişi işletmeleri, kooperatif ve birlikleri yetkilendirmek. Müdahale alımları, depolama ücretleri, işleme ve depolama özel yardımları, tanıtım ve promosyon, yayın ve eğitim faaliyetleri ile diğer faaliyetlere ilişkin ödemeleri yapmak. Hayvansal ve su ürünleri piyasalarında üretim, lisanslı depoculuk, antrepoculuk ve depoculuk faaliyetlerinin geliştirilmesini sağlamak. Faaliyet alanına giren konularda bilgi kayıt sistemini oluşturmak. HPDK'nın teşkilat yapısı, Yönetim Kurulu, Başkanlık, Danışma Konseyi ve bağlı şirketten oluşacak. HPDK Başkanı, yardımcıları ve yönetim kurulu üyeleri Yargıtay Birinci Başkanlık Kurulu huzurunda yemin ederek göreve başlayacaklar. Yemin etmeyenler göreve başlayamayacak.

AB'dekinden farklı çalışacak

Avrupa Birliği'nde Ortak Tarım Politikası çerçevesinde 1962 yılında ilk kez tahıllarla ilgili kurulan ve daha sonra patates ve alkollü içkiler dışındaki tüm tarım ürünlerinde uygulanan ortak piyasa düzenlerinin temel amacı iç piyasada üreticiyi desteklemek ve dışarıya karşı üreticiyi korumak. Gıda, Tarım ve Havancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan kanun tasarısı taslağında ise kurulacak olan HPDK' ya ithalat görevi de veriliyor. HPDK, sığır, dana eti ve ürünleri, koyun, keçi eti ve ürünleri, kümes hayvanları eti ve ürünleri, balık, süt ve süt ürünleri, bal ile yumurtada cins, çeşit ve mahallerine göre tespit edeceği fiyatlarla bu ürünlerin alımını, stoklanmasını ve satışını yapacak veya yaptıracak. Bu ürünlerin piyasalarında istikrarı sağlamak için gereken durumlarda bu ürünleri ve mamullerini ithal edebilecek. Ayrıca yine bu ürünlerin ve mamullerinin ihracatını da yapacak.

Görev zararı Hazine'ye

HPDK, hayvansal ve su ürünleri ile ilgili piyasayı düzenleyici görevini yaparken bu görevden doğacak görev zararları Hazine tarafından karşılanacak. Bakanlar

Kurulu kararı ile HPDK'ya olağanüstü hal stoku bulundurmakla görevlendirildiğinde mal bedeli, stok yenileme, fiyat farkları, aleyhte kur farkları, finansman giderleri ve diğer giderler Hazine Müsteşarlığı'nca karşılanacak. Ayrıca Bakanlar Kurulu kararı ile bedeli Hazine Müsteşarlığı tarafından karşılanmak üzere HPDK'nın müdahale alımları ile oluşan stoklardan uluslararası kişi veya kuruluşlara, ülkelere gıda yardımı da yapılması öngörülüyor.

Sütte ve ette doğrudan müdahale

Hayvansal ve su ürünleri üretim ve tüketim politikalarını yönlendirecek olan HPDK, et piyasasında arz fazlalığı olduğunda hayvanını geç kesen üreticiye "geç kesim primi" ödeyerek piyasanın dengelenmesini sağlayacak. Arz eksikliği olduğunda ise, üreticinin hayvanını kesmesi için "erken kesim primi" ödeyerek yine piyasayı düzenleyecek. Her iki durumda da primleri Hazine Müsteşarlığı karşılayacak. Sütte piyasanın ihtiyacı olması durumunda ithal edilen süt tozu ve benzeri ürünler dünya borsa fiyatından ithalatçı firmalara müdahale stoklarından verilecek. Fiyat farkı ise, Hazine Müsteşarlığı'nca karşılanacak. Süt fiyatı piyasada belirlenen referans fiyatının altına düştüğü durumlarda süt fabrikalarına üreticiden referans fiyatıyla ürün aldıklarını belgelemek kaydıyla fark bedeli "denge primi" olarak ödenecek. Denge priminin kaynağı da Hazine'den sağlanacak.

HPDK'nın yapısı nasıl olacak?

Yasa ile kurulacak HPDK'nın yönetim kurulu 7 kişiden oluşacak. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Bakanın teklifi üzerine yönetim kurulu başkanı, ikisi başkan yardımcısı ve biri yönetim kurulu üyesi olmak üzere toplam 4 üye seçecek. Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Bakanlık ve Kalkınma Bakanlığı ise 1'er üye seçecek.

Başkan ve yönetim kurulu üyesi olmak için en az 4 yıllık yükseköğrenim mezunu olmak ve kamu kurum ve kuruluşlarında veya özel sektörde en az 12 yıl çalışma şartı var. Bakanlık tarafından atanacak 3 üye HPDK'nın faaliyet alanına giren işlerde çalışmış olma şartı var. Yönetim kurulu başkan ve üyelerinin görev süreleri 6 yıl olacak ve kendileri çekilmedikçe görevlerine son verilemeyecek.

Danışma Konseyi

HPDK'nın faaliyet alanına giren konularda, piyasada meydana gelen gelişmeler ve alınması gereken önlemlerle ilgili olarak yönetim kuruluna önerilerde bulunmak üzere 45 üyeden oluşan Danışma Konseyi'nin kurulması öngörülüyor. Danışma Konseyi, HPDK'nın faaliyet konusuna giren ürünlerle ilgili üreticilerin örgütlendiği ziraat odalarından, hayvansal ve su ürünleri konseylerinden, hayvansal ve su ürünleri kooperatif ve birliklerinden 15, borsalardan 5, sanayicilerden 5, tüketicileri koruma derneklerinden 2, üniversitelerden 2, ithalatçı ve ihracatçı birliklerinden 5, meslek kuruluşlarından (veteriner hekimler, ziraat ve gıda mühendisleri odaları vb.) 4 ve HPDK'dan 7 üye olmak üzere toplam 45 üyeden oluşacak.

EBK'dan ete "kur" zammı

Et ve Balık Kurumu (EBK), kırmızı etin fiyatına 1 ila 4 lira arasında değişen oranlarda zam yaptı. EBK Genel Müdür Yardımcısı Muhammed Kaya, döviz fiyatlarının yükselmesine bağlı olarak canlı hayvan fiyatlarının arttığını belirterek, ''Döviz artınca yem fiyatları arttı. Bu da canlı hayvan fiyatlarını hem yurt içinde hem de yurt dışında arttırdı'' dedi. Daha önce 13 liradan aldıkları birinci kalite dana karkas fiyatının 14 liraya çıkması üzerine EBK satış noktalarındaki kırmızı et ürünlerinde zam yapmak zorunda kaldıklarını ifade eden Kaya, ''Yaklaşık 6 aydır ürünlerimize zam yapmıyorduk. Ancak aldığımız hayvan fiyatlarının artmasına bağlı olarak kırmızı et ürünlerimize 1 ila 4 lira arasında değişen oranlarda zam yaptık. Ama yine piyasada en ucuz kırmızı et fiyatları bizim satış noktalarımızda'' diye konuştu.