İran'la ticareti ambargo zorluyor

GÜNÜN HABERİ

Sedat ALP-Naki BAKIR
 

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Temsilciler Meclisi, geçen hafta aldığı yeni bir kararla, İran'dan petrol ithal eden ülkeler üzerindeki baskıyı artıracağını açıkladı. DÜNYA, bu durumun petrol ithalatının bir bölümünü İran'dan yapan Türkiye'yi nasıl etkileyeceğini soruşturdu.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'ndan Petkim Petrokimya Holding AŞ'yi satın alan ve Türkiye'de 5 milyar dolarlık rafineri yatırımını başlatan, bu tutarla ülkede aynı noktada gerçekleşen en büyük yatırımı yapacak firma olan Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi'nin (SOCAR) Türkiye'deki CEO'su Kenan Yavuz, Türkiye'nin İran'a uygulanan ambargoya elinden geldiği kadar uymaya çalıştığını ve daha fazlasını beklemenin haksızlık olacağını söyledi. Yavuz, ABD'nin de fiziki özellikleri, sınırları ve coğrafi gerçeklerini gözardı ederek, Türkiye'ye yeniden baskı uygulayacağını sanmadığını kaydetti. 
Yavuz, Türkiye'nin İran'ın komşusu olduğunu, dolayısıyla İran'dan petrol alımı konusunda Türkiye'ye daha pozitif yaklaşım beklendiğini belirterek, "Türkiye'nin buna ihtiyacı var. Komşu İran hemen yanı başında, dolayısıyla tümü ile Türkiye'nin alternatif petrol kaynaklarına yönelmesini istemek haksızlık olur. Lojistik, maliyet ve kalite açısından, üretimin sürekliliği açısından da Türkiye'ye haksızlık olur. ABD Türkiye'yi zorlamayacaktır" diye konuştu. 

'Petkim olumsuz etkilenmez'
İran petrolü konusunda daha sıkı bir ambargo uygulanması durumunda dahi, Petkim'in bundan olumsuz etkilenmeyeceğinin altını çizen Yavuz, "Tam tersine İran'dan Türkiye'ye haksız rekabete dayalı petrokimya ürünleri geliyor. Çok farklı kanallardan ve haksız rekabet oluşturuyor. Petkim açısından sıkıntı oluşturacak bir konu değil. Sadece İran bağlamında da değil, genel anlamda bir haksız rekabet var. Tüm ülkelerden haksız rekabetle karşı karşıyayız. AB'nin de çöplüğü olmuş durumdayız" görüşünü savundu.
 

PETDER düşüş beklemiyor
Petrol ürünlerinin üretiminden tüketimine kadar olan faaliyetler zinciri üzerinde çalışmalar yapmak amacı ile Türkiye'nin önde gelen akaryakıt dağıtım şirketleri tarafından kurulan Petrol Sanayi Derneği (PETDER) yetkilileri de, ABD Temsilciler Meclisi'nin kabul ettiği yaptırım kararının, Türkiye'nin petrol hammaddesi tedariğinde sıkıntı oluşturup oluşturmayacağı şeklindeki sorumuzu, şöyle yanıtladı: "Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Sayın Taner Yıldız, Temsilciler Meclisi'nin kararını değerlendirirken, Türkiye'nin İran'dan petrol ihracatını mümkün olduğu miktara kadar düşürdüğünü ve miktarın daha fazla kısılmasının mümkün olmayacağını açıkladı ve ABD'nin Türkiye'ye bu konuda talepte bulunmasının mümkün olmayacağını vurguladı. Bu aşamada Sayın Bakan'ın açıklamasına ilave bir açıklamamız olmayacaktır."

Asya'nın petrol ithalatı artıyor
Bu arada İran, Türkiye'nin ham petrol ihtiyacını karşılayan ülkelerin başında gelirken, yaptırımlar yüzünden, bu ülkeden petrol ithalatını kısmak zorunda kaldı. Tüpraş, bu yıl İran'dan günlük 105 bin varil ham petrol ithal edecek. Buna göre Türkiye, 2013 yılında İran'dan ithal edeceği ham petrol miktarını geçen yıla göre yüzde 22 azaltmış olacak. İran'ın açıkladığı resmi bilgilere göre, bütün ülkeler batının yaptırımlarına aynı oranda uymuyor.
İran'ın güçlü haber ajanslarından Fars Haber Ajansı'nın Farsnews.ir sitesinde yer alan haberlere göre; Çin, yılın ilk yarısında İran'dan günde ortalama 425 bin varil ham petrol ithal ederek, geçen yılın aynı dönemine göre İran'dan petrol ithalatını yüzde 2 düşürdü. Güney Kore ise İran'dan ham petrol ithalatını haziran ayında bir önceki aya oranla yüzde 12 artırdı. Seul yönetimi bu yılın haziran ayında İran'dan 4 milyon 72 bin varil ham petrol ithal etti. Bu rakam mayıs ayında ise 3 milyon 641 bin varil olarak gerçekleşmişti.
İran'ın mayıs ayında Hindistan'a petrol ihracatı bir önceki aya oranla yüzde 80 arttı. Hindistan mayıs ayında İran'dan her gün 213 bin 500 varil ham petrol ithal etti. Bu arada İran'ın Hindistan'daki en büyük müşterisi olan Manglore Rafinerisi, geçen nisan ayında Hindistanlı sigorta firmalarının İran petrolünü sigorta etmekten kaçınması nedeniyle durdurduğu İran'dan petrol ithalatına yeniden başlıyor.
İran Gümrük Kurumu'nun açıklamalarına göre, İran 2013 yılının ilk 4 ayında 169 ülke ile ticaret yaparken, Irak, Afganistan, Türkmenistan, Mısır ve Pakistan ile ticari dengesi İran'ın lehine oldu. Aynı süre içerisinde BAE, Güney Kore, İsviçre, Almanya ve Hollanda ile yapılan ticaret karşı tarafın lehine gerçekleşti. İran, 2013'ün 4 ayında dış ticaret hacmi 25 milyar 445 milyon dolar düzeyinde gerçekleşirken, petrol dışı ihracat hacmi 12.5 milyar dolar ve ithalat hacmi ise 12.9 milyar dolar olarak gerçekleşti. Verilere göre, yılın ilk 4 ayında İran'ın ithalatının yüzde 26.27 düzeyinde azaldı.

Yaptırımları lehine çevirmeye çalışıyor
 
[PAGE]

Yaptırımları lehine çevirmeye çalışıyor
ABD, yaptırımlarla İran'ı köşeye sıkıştırmaya çalışırken, İran da ithalatını yapamadığı ürünlerin yerli üretimini yapmaya çalışıyor. Abadan Rafineri Başkanı Müslim Rahimi'nin Fars Haber Ajansı'na, son yıllarda İran'a dayatılan ağır yaptırımların ardından petrol sektörü için gerekli olan yedek parçaların İran'da üretilmesine başlandığını, İranlı uzmanların kısa sürede birçok yedek parçanın yerlisini imal etmeyi başardığını ve hali hazırda İran'da üretilen yedek parçaların iç ihtiyacı karşılamanın yanında ihraç edildiğini açıklamıştı. Rahimi, bir başka açıklamasında da, daha önce tamamı ithal edilen uçak ve helikopter yakıtını, ambargo yüzünden, LL100 olarak anılan yakıtın Abadan Rafineri'sinde açılan yeni ünitede üretildiğini ve ülke ihtiyacını karşılandığını, yakıtı ihraç edebilecek konuma geldiklerini vurgulamıştı.
İran, Batı'nın yaptırımları sayesinde benzin ithalatından bağımsız hale geldi.  İran'da son iki hükümet döneminde proje haline getirilen 7 yeni rafineri inşaatı sürüyor. Söz konusu rafinerilerin inşaatının tamamlanması ile birlikte İran'da benzin üretiminin günde 100 milyon litreye ulaşması ve İran'ın bu yıl benzinde dışa bağımlılıktan kurtulması hedefleniyor. İran Ekonomi Bakanlığı'nın verilerine göre, tüm baskı ve yaptırımlara karşın İran'daki dış kaynaklı yatırımların tutarı 100 milyar dolara yükseldi. 
 

İran'a altınla ödeme azalarak sürüyor!
Türkiye'nin geçen yılki ihracat artışına damga vuran petrol ve doğalgaz karşılığı "altınla ödeme" uygulaması, ABD'nin girişimiyle İran'la ticarette uygulanan ambargoya, ABD'nin yakın takibi ve baskısına rağmen bu yıl da azalarak devam ediyor. İran'a altınla ödemenin azalması paralelinde toplam "parasal olmayan altın ihracatı" da düşüşe geçerken, geçen yıl stokların eritilmesi nedeniyle bu fasılda ithalat hızla büyüyor.
Türkiye'nin parasal olmayan altın ihracatı, 2012 yılının tümünde önceki yıla göre yüzde 805 oranında (8 kat) artarak 13.3 milyar dolara ulaşmış, bunun da büyük bölümünü İran'dan alınan enerji ürünleri karşılığı bu ülkeye doğrudan ya da BAE gibi ülkeler üzerinden dolaylı olarak gerçekleştirilen "altınla ödeme" oluşturmuştu.
 

6 ayda 1.4 milyar dolarlık ödeme
İran'a altınla ödeme tutarındaki küçülme nedeniyle bu yılın ilk altı ayında Türkiye'nin toplam parasal olmayan altın ihracatı geçen yıla göre yüzde 54 azalarak 2.5 milyar dolara gerilerken, altın ithalatı yüzde 157'lik artışla 9.5 milyar dolara ulaştı. Geçen yıl ilk yarıda parasal olmayan altın dış ticaretinde 1.7 milyar dolar fazla veren Türkiye, bu yıl ise 7 milyar dolara yakın açık verdi.

Parasal olmayan altında ihracatın azalması, ithalatın hızla büyümesi ve büyük çapta açık verilmesi, özünde altın ithalatçısı olan Türkiye'nin geçen yıl yüklü miktardaki enerji bedelini İran'a altınla ödemesi nedeniyle altın stoklarının erimesinden kaynaklandı. Bu yıl İran'a altınla ödeme azalarak devam ederken, geçen yılın aksine altın ithalatı hızla büyümeye başladı.
Bu yıl ilk yarıdaki ihracatın da 1.4 milyar dolarla en büyük bölümünü İran'a yapılan "ihracat" (altınla ödeme) oluşturdu. Ancak söz konusu tutar geçen yılın aynı dönemindeki 4.4 milyar dolarlık hacme göre yüzde 69 geriledi.
İlk altı ayda en fazla ithalat ise 5.2 milyar dolarla İsviçre ve yaklaşık 3 milyar dolarla BAE'den yapıldı. 
 

Ocak-Haziran döneminde parasal olmayan altın ihracatı (Milyon $)
2012 2013 Değişim (%)
İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge İhracat İthalat
İran 4.393,9 0,0 4.393,9 1.372,4 0,0 1.372,4 -68,8 -
Diğer ülkeler 986,4 3.687,8 -2.701,4 1.120,7 9.477,5 -8.356,8 13,6 157,0
TOPLAM 5.380,3 3.687,8 1.692,6 2.493,2 9.477,5 -6.984,4 -53,7 157,0

Yöntem nasıl işliyor?
Türkiye, İran'dan ithal ettiği doğalgaz karşılığında TL ile ödeme yapıyor. Tahran da bu TL'leri, Halkbank nezdindeki hesaplar aracılığıyla, Türkiye piyasasında altın almak için kullanıyor. Sonra özel kuryeler altını ya doğrudan İran'a, ya da Dubai'ye taşıyor. Dubai'de, altın döviz almak için kullanılabiliyor ya da doğrudan İran'a transfer ediliyor.