Kamu ihaleleriyle ilgili bilgi edinme hakkının kapsam ve sınırları

Kamu ihaleleri kamu kaynağının kullanımı ile ilgili olduğundan kamuoyunun söz konusu ihalelerin usul ve süreçleri hakkında bilgi edinme hakkı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, ihalelerle ilgili olarak ilgili kamu idarelerine yapılan bazı bilgi edinme başvuruları çeşitli gerekçelerle karşılanmamaktadır. Kamuoyunun kamu idarelerinin iş ve işlemleri konusunda bilgi edinme hakkı konusunda tereddüt bulunmamakla birlikte bilgi edinme talebinin içeriği bilgi edinme talebinin haklı veya haksız yere reddedilmiş olup olmadığının belirlenmesine imkan sağlayacaktır. Anayasamızın 74. maddesine göre; Herkes, bilgi edinme hakkına sahiptir.

Söz konusu Anayasa hükmüne istinaden bilgi edinme talebinde bulunma ve talebin karşılanma usul ve esasları hem de bilgi edinme hakkının sınırları 24/10/2003 tarihinde yayımlanan 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu düzenlenmiştir. Kamu ihaleleriyle ilgili bilgi açıklamanın kapsam ve sınırları konusunda 4734 sayılı Kanun'da bazı düzenlemeler bulunmaktadır. Kanunun “Temel ilkeler” başlıklı 5. maddesine göre; İdareler, bu kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini sağlamakla sorumludur.
Kanunun “Bilgi ve belgeleri açıklama yasağı” başlıklı 61. maddesine göre; açıklanması yasaklanan bilgiler; ihale süreci devam ederken gizli kalması gereken bilgi ve belgelerle sınırlıdır. Bu durumda ihale süreci tamamlandıktan sonra gerek yaklaşık maliyet ve ihale usulleri gerekse isteklilerin tekliflerinin teknik ve malî yönlerine ilişkin bilgi edinme taleplerinin karşılanması gerekliliği bulunmaktadır. Nitekim, kanunun 41 ve 47. maddelerine göre kesinleşen ihale kararlarının ilgili taraflara bildirilmesi ve kamu ihale bülteninde yayımlanması öngörülmüştür.
Bu durumda ihalelere ilişkin bilgi edinme talepleri ancak Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’ndaki istisnalara istinaden açıklanamayabilir. Kamu idareleri yapılan ihalelere ilişkin detayları genellikle bunların söz konusu kanundaki ticari sır kapsamında olduğu gerekçesiyle reddetmektedir. Kanunun 23. maddesine göre; kanunlarda ticarî sır olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile, kurum ve kuruluşlar tarafından gerçek veya tüzel kişilerden gizli kalması kaydıyla sağlanan ticarî ve malî bilgiler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır. Literatürde ticari sır; şirketin; organizasyon yapısı, mali ve iktisadi durumu, Ar&Ge çalışmaları, faaliyet stratejisi, imalatının teknik özellikleri, fiyatlandırma politikaları, pazarlama taktikleri ve masrafları, pazar payları, müşteri potansiyeli ve ağları, sözleşme bağlantıları gibi bilgi ve belgeler olarak ifade edilmektedir.
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’nun emsal kararları ve ilgili mevzuat hükümlerine göre; ihalelerle ilgili bilgi edinme taleplerinin karşılanmasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.
- İhale süreci devam ederken yani istekli ile sözleşme imzalanmadan önceki süreçte ihaleye katılan istekliler ile isteklilerin iş ve faaliyetleri ve yaklaşık maliyet bilgileri açıklanmamalı ve bu konulardaki bilgi edinme talepleri 4734 sayılı Kanun'un 60. maddesi gereğince reddedilmelidir.
- Gerek ihale sürecinde gerekse ihale sonrasında ihalenin niteliği, miktarı, yeri, başvuruya ilişkin detayların açıklanması gerekir.
- Belli bir dönem içinde yapılan ihaleler veya spesifik olarak belli bir ihalenin yapılıp yapılmadığı, ihaleye kimlerin teklif verdiği, ihalenin kim(ler)in üzerinde hangi gerekçelerle hangi bedel üzerinden bırakıldığı bilgisi bilgi edinme hakkı kapsamındadır.
- Alımların ne kadarının doğrudan temin yöntemi ya da belli bir ihale usulüyle yapıldığına ilişkin bilgi edinme talepleri de bilgi edinme hakkı kapsamındadır. 
- İhalede yeterlik kriteri olarak aranan bilgi ve belgelerin ihaleye katılan veya üzerinde ihale bırakılan kişilerce karşılanıp karşılanmadığının kamuoyu tarafından anlaşılabilmesi için bu kişilere ait iş deneyim, iş bitirme belgesi gibi belgelerinin suretlerinin bilgi edinme talebinde bulunanlara verilmesi gerekir.
- İhalede yeterlik kriterleri ile ilgisi bulunmayan; firmanın iç kuruluş yapısı, mali durumu, faaliyet stratejisi, imalatının teknik özellikleri, fiyatlandırma politikaları, pazarlama taktikleri, pazar payları, müşteri potansiyeli ve ağları, sözleşme bağlantıları konusundaki bilgi edinme talepleri “ticari sır” gerekçesiyle reddedilmelidir.
- İhalelerle ilgili de olsa 4982 sayılı Kanun'a göre yapılan bilgi edinme talebinin ancak söz konusu kanunda sınırlı olarak sayılan istisnalar gerekçe gösterilerek reddedilmesi mümkün olup söz konusu istisnalar arasında bilgi edinme talebinde bulunan kişinin niyetinin iyi olması ya da başvuru konusu bilgiyle ilgisinin bulunması gerekli değildir.
- Bu bağlamda, ihalelerle ilgili bilgi edinme talebinde bulunan kişinin edindiği bilgiyi kendisine yarayacak bir bilgi olup olmaması ve bilgiyi kullanma amacı örneğin bu bilgiyi ticari amaçla veya basın/yayın organlarıyla paylaşma gibi amaçlarla kullanacak olması bilgi edinme talebinin karşılanması açısından önem arz etmemektedir. 
İhalelerle ilgili olarak kanunen karşılanması gereken bilgi edinme taleplerinin çeşitli gerekçelerle karşılanmamasının bilgi edinme talebinde bulunan kişilerde ve kamuoyunda kuşku ve şüpheleri artıracaktır. Bu nedenle kamu idarelerinin bilgi edinme taleplerini savunma refleksi ve kurumsal taassup yerine şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleri yönünden değerlendirmesi ve karşılaması önem arz etmektedir. 
KAYNAKÇA
- Arslan, Ahmet; Kamu Harcama Kılavuzu, Haziran 2014.
- http://www.bilgiedinmehakki.org/doc/BEDK_kararlar.pdf