Kârlar azaldı, ihracat yatay seyirde
Deloitte Türkiye'nin "İmalat Sanayiinde Yapısal Dönüşüm" araştırması, Gümrük Birliği sonrası dönemde Türkiye sanayisinde ihracat yoğunluğunun üç kattan fazla artış gösterdiğini, buna karşılık artan rekabet nedeniyle ortalama karlılıkların önemli oranda dü
YAYINLAMA
GÜNCELLEME
Talip AKTAŞ
Türkiye imalat sanayiinde emek verimliliği artarken, küresel rekabetteki göreli zayıf performans nedeniyle kârlılık azaldı, ihracat yoğunluğu ise yatay seyrediyor.
Deloitte Türkiye'nin Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi'nden Sinan Ülgen'in katkılarıyla hazırladığı "İmalat Sanayiinde Yapısal Dönüşüm" adlı çalışmada, dünya ekonomisi ile entegre olan Türk ekonomisindeki üretici sektörlerin küresel rekabetle birlikte karşı karşıya kaldığı yapısal değişim analiz edildi.
İstanbul Sanayi Odası‘nın 500 büyük ve ikinci 500 büyük sanayi kuruluşu raporlarının verileri esas alınarak yapılan çalışmada, imalat sanayiinde ağırlığı bulunan15 temel sektör ile tarım sektörünün ihracat yapısı, verimliliği ve kârlılığındaki son 15 yıllık değişim değerlendirildi.
Araştırma sonuçlarına göre, kapsanan dönem itibarıyla 1993 yılında yüzde 10 seviyesinde bulunan imalat sanayiindeki ihracat yoğunluğu 1999 yılında yüzde 25 seviyesini gördükten sonra 2004 yılında yüzde 35'le en yüksek düzeyine ulaştı. Bu oran, 2009 yılında ise 2 puanlık azalışla yüzde 33 olarak gerçekleşti.
1993-2009 dönemi arasında emek verimliliğinde de genel trend yukarı yönlü bir seyir izledi. 1993 yılında 250 bin TL olan çalışan başına satışlar, 1998 yılında 300 bin TL sınırını aştı. 1999 krizi ile birlikte düşüş gösteren verimlilik oranı, 2003 yılından itibaren daha yüksek oranlı bir artış oranı yakaladı ve 2009 yılında tavan seviyesi olan 406.5 bin seviyesine ulaştı.
Araştırma sonuçlarına göre imalat sanayiinin kârlılık performansında da üç farklı dönem dikkati çekiyor. 1995-1996 döneminde yüzde 10'lar seviyesinde bulunan kârlılık oranı, Gümrük Birliği'nin yürürlüğe girmesiyle birlikte artan rekabet nedeniyle düşüş gösterdi. 2001 krizinde eksiye düşen ortalama kârlılıklar, daha sonra yeniden artmaya başladı ve 2002-2009 döneminde yüzde 6-8 arasında kaldı. Böylece imalat sanayiindeki karlılık oranı Gümrük Birliği'nin ardından bir daha 1995 yılı seviyesine ulaşamadı.
TEMEL SEKTÖRLERİN 15 YILLIK PERFORMANSI
DEMİR-ÇELİK
Türkiye ortalamasına ve diğer sektörlere göre daha yüksek bir ihracat yoğunluğuna sahip olan Demir çelik sektörünün ihracat yoğunluğu yüzde 30-50 aralığında oluştu. Sektör, emek verimliliği açısından da Türkiye ortalamasının üzerinde bir performans sergiledi.
Sektördeki yabancı sermayeli şirketlerin emek verimliği yerli sermayeli şirketlere göre daha yüksek. Sektör, kârlılıkta ise aynı performansı gösteremedi.
DEMİR DIŞI METALLER
1996 yılında yüzde 43 seviyesine ulaştıktan sonra Gümrük Birliği ile birlikte aşağı yönlü bir trend izleyen ihracat yoğunluğu hala Türkiye ortalamasının üstünde. Emek verimliliğinde ortalamanın üzerinde bir orana sahip olan demir dışı metaller, diğer sektörlere oranla daha düşük kar marjlarına sahip.
ELEKTRİKLİ EKİPMANLAR
2009 yılına kadar Türkiye ortalamasına oranla daha yüksek bir ihracat yoğunluğu performansı gösterdi. Özellikle yabancı sermayeli şirketler bu rasyonun yükselmesine katkıda bulunuyor. Emek verimliliğinde 2003 yılından itibaren diğer sektörlere göre daha yüksek bir artış oranı sağladı. Kar marjı da Türkiye ortalamasına göre daha yüksek.
ENDÜSTRİYEL GIDA ÜRÜNLERİ
Yüzde 10-20 arasında seyreden oranlarla ihracat yoğunluğu düşük düzeyde bulunan sektörün, emek verimliliği ve karlılığı da diğer sektörlerin altında bulunuyor.
ELEKTRİKLİ EV ALETLERİ
Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde bir ihracat yoğunluğuna sahip olan sektörde, satışların ihracata oranı 2003'te yüzde 70 sınırına yaklaştı. İzleyen yıllarda ihracat yoğunluğu düşüş gösteren sektör, 2009'da yeniden bu sınıra ulaştı. 2003 yılından itibaren emek verimliliğinde diğer sektörlerle arayı açan elektrikli ev aletleri, kâr marjında da diğer sektörlerin üzerinde bir orana sahip.
ELEKTRONİK SEKTÖRÜ
Özellikle yabancı sermayeli şirketlerin de katkısıyla imalat sanayiinde yüzde 70'li oranlarla en yüksek ihracat yoğunluğuna sahip sektörlerden biri olan elektronik, emek verimliliğinde Türkiye imalat sanayi ortalamasının altında, kârlılıkta ise yüzde 20'yi aşan oranlarla diğer sektörlerin açık ara üstünde yer alıyor.
ELYAF-İPLİK SEKTÖRÜ
Gümrük Birliği ile birlikte gerileme göstermekle birlikte sektör, ihracat yoğunluğunda Türkiye ortalamasının üstünde, emek verimliğinde ve kârlılıkta ise ortalamanın altında oranlara sahip.
İLAÇ VE MEDİKAL ÜRÜNLER
Sektör, ihracat odaklı bir görünüm sergilemiyor. 2008 yılı hariç olmak üzere yüzde 10'un altında bulunan ihracat yoğunluğu ile birlikte, kârlılık da diğer sektörlere göre daha düşük seviyede. Sektörün verimliliği
ise ortalamanın üzerinde.
KAĞIT SEKTÖRÜ
2000 yılından bu yana ihracat yoğunluğunda artış gözlenmekle birlikte, son beş yılda yüzde 15-20 arasında değişen ihracat oranlarıyla sektör ortalamasının altına ihracat yoğunluğuna sahip. Emek verimliliği ve karlılık ise imalat sanayi ortalamalarına yakın düzeyde bulunuyor.
HAZIR GİYİM
İhracat yoğunluğu ortalamaların üzerinde bulunan hazır giyim sektöründe bu oran 2005 yılında yüzde 70'e ulaştı. Çin'e yönelik korumacı tedbirlerin kaldırılmasıyla 2005'ten sonra eğilim tersine döndü ve 2009 yılında yoğunluk oranı yüzde 60'a geriledi. Buna karşılık yabancı sermayeli şirketlerin ihracat yoğunluğu artışını sürdürdü ve 2006-2008 arası dönemde de yüzde 90'a çıktı. Emek verimliliği oldukça düşük oranda bulunan sektörde kârlılık da Türkiye ortalamasının altında.
KİMYEVİ MADDELER SEKTÖRÜ
İhracat yoğunluğunda Türkiye ortalamasına yakın bir seyir izliyor. Diğer sektörlerin aksine, bu sektörde yabancı sermayeli şirketlerin iç pazara daha fazla odaklandıkları görülüyor. Emek verimliliğinde Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde bir orana sahip olan kimyevi maddeler sektöründe karlılık ise ortalamanın altında bulunuyor.
METAL ÜRÜNLER SEKTÖRÜ
İhracat yoğunluğu seyrinde Türkiye ortalaması ile benzer bir ihracat trend izlemekle birlikte, oran olarak ortalamanın oldukça üzerinde değere sahip. Gümrük Birliği ile birlikte ivme kazanan ihracat yoğunluğu 2009 yılında yüzde 50'yi aştı. Emek verimliliği ortalamanın üzerinde bulunan metal ürünler sektöründe karlılık ise ortalamaya yakın düzeyde seyrediyor.
MOBİLYA SEKTÖRÜ
Türkiye ortalamasının altında ihracat ve verimlilik oranına sahip olan mobilya sektörü, karlılıkta ise 2005 yılından itibaren imalat sanayi ortalamasının üzerinde bulunuyor.
OTOMOTİV VE YAN SANAYİ
İhracat yoğunluğu 2001'de yüzde 70'e ulaşan ve son yılda da yüzde 60-70 aralığında seyreden otomotiv ve yan sanayii, bu yapısıyla ihracata odaklı bir sektör niteliği taşıyor. Yabancı sermayeli şirketlerin ihracat yoğunluğunda daha yüksek seviyede bulunduğu sektörde emek verimliliği de imalat sanayii ortalamasına yakın. Zaman içinde farklılıklar göstermekle birlikte sektörün kârlılığı ortalama seviyesinde. Karlılıkta yabancı sermayeli firmaların yerli firmalara üstünlüğü göze çarpıyor.
PLASTİK SEKTÖRÜ
Türkiye ortalamasının üstünde ihracat yoğunluğuna sahip olan plastik sektöründe yabancı firmaların ihracat odaklı yapısı daha belirgin. Emek verimliliği imalat sanayi ortalamasının üstünde, karlılık oranları ise 2002'den beri ortalamalar seviyesinde bulunuyor.
TARIM ÜRÜNLERİ
Tarım ürünleri sektörünün ihracat yoğunluğu Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde bulunuyor. 1993'de yüzde 20 olan bu oran 1999'da yüzde 66 ile zirve seviyesine ulaştı. 2000 yılındaki düşüşün ardından yeniden artışa geçen ihracat oranı 2005-2009 arasında yüzde 50-60 aralığında dalgalandı. Emek verimliliği 2002 yılında ortalamanın üstünde iken, 2003 yılında ortalama seviyesine düştü, 2004 yılından sonra ise ortalamaların altına geriledi. Sektörde karlılık oranları 1997 yılından bu yana ortalamaların altında yer aldı.
İHRACAT YOĞUNLUĞU
OTOMOTİV FARK ATTI
Toplam satışlar içinde dış satışların payını ifade eden ve Türkiye imalat sanayii ortalaması 2009 yılında yüzde 33 düzeyinde bulunan bu oranın en yüksek olduğu sektör otomotiv ve yan sanayii. Yüzde 69
oranında ihracat yoğunluğuna sahip olan otomotiv ve yan sanayii sektörünü sektörü yüzde 67 ile elektrikli ev aletleri yüzde 66 ile hazır giyim sektörü izliyor.
İhracat yoğunluğunun en düşük olduğu sektörler ise sırasıyla ilaç ve medikal, endüstriyel gıda imalatı ve kağıt sanayii. İhracat yoğunluğunu son 15 yılda sektörler en fazla artıran sektör de yine otomotiv sanayii
oldu. Bu sektörün ihracat yoğunluğundaki artış imalat sanayi ortalamasının 5 katı düzeyinde gerçekleşti. İhracat yoğunluğunun en az arttığı sektörler ise kimyevi maddeler ve metal ürünler oldu.
EMEK VERİMLİLİĞİ
HAZIR GİYİM SON SIRADA
Çalışan başına satış olarak tanımlanan emek verimliliğinde kimyevi maddeler ilk sırada yer alıyor. 1993-2009 arasında yüzde 256 ile emek verimliğini en fazla artıran bu sektörü, yüzde 180'le demir dışı
metaller, yüzde 165'le de endüstriyel gıda ürünleri izledi. Kimyevi maddeler, bu oranla birlikte sektörler ortalamasının iki katına ulaşan bir büyüklükle, 2009 yılında emek verimliliğinde de birinciliği alırken, elektrikli ekipmanlar ikinci sırada yer aldı.
Son 15 yıllık dönemde emek verimliliğinin en az artış gösterdiği sektörlerin başında hazır giyim geldi. Tüm sektörlerin ortalama emek verimliliği artışı yüzde 65 düzeyinde gerçekleşirken, bu oran hazır giyimde yüzde 42'de kaldı. Ardından gelen ilaç ve medikal sektöründeki verimlilik artışı da yüzde 41 oldu.
KÂRLILIK
YÜKSEK KÂR MAZİDE KALDI
Özellikle 1996 yılında uygulamaya giren Gümrük Birliği ile imalat sanayiinde karlılık oranlarında kayda değer bir düşüşün yaşandığı gözleniyor. Gümrük Birliği öncesinde yüzde 10 seviyesinin üstünde bulunan kârın satışlara oranı, izleyen yıllarda hızlı bir düşüş trendi izledi ve 2001 krizi ile eksiye döndü.
Karlılıkta bu tarihten sonra ise bu kez hızlı bir toparlanma yaşandı. 2005 yılında yeniden düşüş gösteren karlılık oranları bu tarihten sonra da dalgalı bir seyir izledi ancak, 1995 öncesi seviyeyi bir daha yakalayamadı. 2009 son değerlendirme yılı olmak üzere, geriye dönük üç yıllık ortalamalar itibarıyla karlılık oranının en yüksek olduğu sektörlerin başında yüzde 10.65'le endüstriyel gıda imalatı yer aldı. Bu sektörü az farklarla mobilya, ilaç ve medikal ile elektronik sektörleri izledi. Karlılığı en düşük sektörler ise kimyevi maddeler ve otomotiv oldu. Bu sektörlerin karlılığı yüzde 6.39 olan imalat sanayi ortalama karlılığının altında kaldı.
Bu konularda ilginizi çekebilir