Kayıt dışı ekonomiyle mücadele eylem planı

Ünal SADE / Kamu Yönetimi Uzmanı

Bir gazetede "Krize karşı kayıt dışı ile mücadele" mücadele konulu bir yazı kaleme almamdan yaklaşık iki ay geçmeden Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı konulu bir genelge (2009/3) yayınlanması doğrusu beni çok sevindirdi.

Yazımda tüm dünyayı sarsan küresel krizin Türkiye'yi de içerisine alarak bütün şiddetiyle devam ettiğinden bahisle, krize karşı bazı araştırmalara göre milli gelire oranının yüzde 50'lere yaklaştığı tahmini yapılan kayıt dışı ekonomi ile mücadele gereğinin altını çizmiş ve alınması gereken önlemleri sıralamıştım.

Planın önemli özellikleri

Başbakanlığın genelgesi ile duyuruluna planın dikkatimiz çeken özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.

1- Plan pek çok kuruluşun desteği ile hazırlanmış emek ürünü ve içerikli bir yapıya sahiptir.

2- Güçlü bir toplumsal ve siyasi iradeyle tüm kesimlerin katıldığı kapsamlı bir mücadele stratejisi oluşturulması, kayıt dışı ekonominin zararlarına yönelik olarak toplumun bilinçlendirilmesi, kayıt altına girmenin teşvik edilmesi, mevzuat ve işlemlerin basitleştirilmesi, etkin bir denetim ve ceza sisteminin geliştirilmesi, kuruluşlar arasında veri paylaşımının güçlendirilmesi ve ilgili kuruluşlar arasında etkin bir koordinasyon sağlanması genelgenin amacı olarak ifade ediliyor.

3- Konunun takibi için Gelir İdaresi Başkanlığı sorumlu kuruluş olarak belirlenmiş ve GİB'nin görevi yerine getirirken Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, SGK, EPDK, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu, BDDK ile koordinasyon içerisinde çalışacağı belirtilmiştir.

4- Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadele Eylem Planı 105 adet somut eylemle tarif edilmiş ve her eylemin performans göstergesi, sorumlu kuruluşları ve koordinatör kuruluşu ve takvimi belirlenmiştir. Bu yaklaşım planı soyut düşünceler ifade eden bir plan olmaktan uzaklaştırmış somut hale getirmiştir. Kamu yönetiminde performans kriterinin bir planın önemli bir parçası haline gelmesi yeni ve önemli bir adımdır.

5- Gerek duyulan hallerde ise sendikalarla, meslek kuruluşlarıyla, sivil toplum örgütleriyle, ekonomik ve sosyal taraflarla da işbirliği yapılacağı planda yer almıştır. Bu değini önemli olmakla birlikte bence planın en zayıf yanını oluşturmaktadır. Keşke baştan bu husus değerlendirilmiş ve belirlenen sivil toplum kuruluşları planın bir parçası haline getirilmiş olsaydı diye düşünüyorum. Planın oluşturulması aşamasında sivil tolum kuruluşları işin içine alınmış olsaydı plana toplum katkısı daha güçlü kılınabilirdi.

6- Belirlenen eylemlerin takibi insafa bırakılmamış ve her eylem için belirlenen koordinatör kuruluşun (Bunlar planda tek tek yazılmıştır: Maliye Teftiş Kurulu, Hesap Uzmanları Kurulu, SGK, ÇSGB, EPDK gibi) eylemleri izleyerek sonuçları hakkında üçer aylık dönemler halinde Gelir İdaresi Başkanlığına raporlamaları istenilmiştir.

7- Plan üç ana amaç ve bunların altında 7 hedeften oluşmaktadır. Belirlenen amaç ve hedefler için ise 105 eylem sıralanmaktadır.

AMAÇ:

1.KAYIT İÇİ FAALİYETLERİ ÖZENDİRMEK 

HEDEF:

Kayıt İçi İstihdam Yaratma Potansiyelini Güçlendirmek

Gönüllü Uyumu Artırmak

AMAÇ:

2.DENETİM KAPASİTESİNİ GÜÇLENDİRMEK VE YAPTIRIMLARIN CAYDIRICILIĞINI ARTIRMAK 

HEDEF:

Denetim Kapasitesini Geliştirmek

Veri Tabanı Paylaşımı

Cezaların Caydırıcılığını Sağlamak

AMAÇ:

3.KURUMSAL VE TOPLUMSAL MUTABAKATI SAĞLAMAK VE GÜÇLENDİRMEK 

HEDEF:

Kurumsal İşbirliğini Sağlamak, Güçlendirmek ve Devam Ettirmek

Eğitim ve Tanıtım Yoluyla Toplumsal Mutabakatı Sağlamak ve Güçlendirmek

Eğitim ve iletişim planın en önemli unsurları

Planın mantığı topluca incelendiğinde öncelikle kayıt dışılığın azaltılması ve kayıtlılığın özendirilmesi ile işe başlanacağı, kayıt içi faaliyet ve istihdamın girişimciler ve çalışanlar üzerindeki maliyetinin hafifletileceği akabinde kayıt dışı istihdamın uzun dönemde yaratacağı sosyal ve ekonomik olumsuzluklar konusunda kamuoyunun bilinçlendirileceği, ayrıca vergi kaçakçılığının utanç verici bir suç olduğu düşüncesinin iletişim çalışmaları ile toplumda yerleştirileceği anlaşılmaktadır. Planın son ayağında ise denetimin ve cezaların güçlendirilmesi bulunmaktadır.

Kısaca plan hem eğitimi hem iletişimi hem de hukuksal yaptırımları kapsayan ve olayın hiçbir boyutunu ihmal etmeyen bir plan olarak gözükmektedir.

Eylem planından bazı örnekler

105 adet kapsamlı eylemden oluşan bu planın tüm unsurlarına bu yazıda yer vermek elbette mümkün değil. Burada örnek olarak bazı eylemleri planın somut algısı için sıralamak istiyorum.

• 1- Maliye Teftiş Kurulu internet sitesi üzerinden yapılan kayıt dışı istihdam ihbarlarının elektronik olarak SGK'ya yönlendirilmesi,

• 2- Vergi kanunları ve diğer kanunlarda vergiden kaçınmaya ilişkin açıkların belirlenmesi ve bu açıkların kapatılabilmesi için yapılacakların ortaya konulması,

• 3- 26/5/2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan "İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" gereğince işveren prim paylarının 5 puanlık kısmının Hazine tarafından karşılanması suretiyle işveren üzerindeki maliyetin azaltılarak, işgücünün teşvik edilmesi ve dolayısıyla kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır.

• 4- 26/5/2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan "İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" gereğince 18-29 yaş ve kadın sigortalı istihdam eden işyerleri için kademeli olarak işveren prim hisselerinin işsizlik fonundan karşılanması suretiyle genç işgücü ile kadınların çalışmaya katılmalarının teşvik edilmesi konusunda işveren maliyetlerinin düşürülmesi ve dolayısıyla kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır.

• 5- 26/5/2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan "İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" gereğince özürlü çalıştırmanın maliyeti düşürülerek, kota dahilinde özürlü çalıştıran işverenlerin prim hisselerinin Hazinece ödenmesi, yine, kota fazlası özürlü çalıştıranlar ile zorunluluğu olmadığı halde özürlü çalıştıran işverenlerin prim hisselerinin yarısının Hazinece karşılanması suretiyle hem özürlü çalıştırmanın teşvik edilmesi hem istihdamın arttırılması suretiyle dolaylı olarak kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır.

• 6- 26/5/2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan "İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" gereğince işyeri açılma prosedürünün azaltılması ve bu konuda bürokratik işlemlerin azaltılması suretiyle istihdamın teşvik edilmesi ve dolaylı olarak kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır.

• 7- 26/5/2008 tarihli ve 26887 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan "İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" gereğince ev işlerinde çalışan kadınların isteğe bağlı sigorta primlerinin yarısının ödenmesi yoluyla sigortalı olmaları suretiyle bu durumda olanların kayıt altına alınması ve dolaylı olarak kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır

• 8- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigorta Kanunu ile "kamu kurumları ile bankalara kurumca belirlenecek işlemlerde sigortalılıklarının kontrol ve kuruma bildirilmesi zorunluluğu"nun getirilmesi suretiyle kayıt dışı istihdam önlenecektir.

• 9- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigorta Kanunu ile "ücretlerin bankalar vasıtasıyla ödenmesi hususunda işverenlerin zorunlu tutulması" uygulaması getirilerek hem hiç bildirimi olmayan çalışanların kayıt altına alınması hem de bildirimi olduğu halde gerçek ücretler yönünden bildirimin sağlanması suretiyle kayıt dışı istihdam önlenecektir.

• 10- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigorta Kanunu ile "part-time çalışanlar için ay içerisinde 30 günden az çalışanların eksik sürelerini isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek tamamlama imkanının getirilmesi" suretiyle esnek çalışmaların kayıt altına alınmasıyla kayıt dışı istihdamın önlenmesi sağlanacaktır

• 11- Kayıt dışı istihdamın önlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla 24 saat hizmet verecek olan ALO 177 İHBAR HATTI etkin bir şekilde kullanılacak ve geliştirilecektir.

• 12- LPG Piyasasının gözetimi ve denetimine ilişkin çalışmalar yapılacaktır.

• 13- İnşaat sektöründe KDV rejimi yeniden düzenlenecektir.

• 14- Mükellef-vergi dairesi çalışanı ilişkilerinin geliştirilmesi, vergi dairesi çalışanlarının bilgi düzeylerini yükselterek mükellefe yardımcı olabilme kapasitelerinin arttırılmasına yönelik olarak vergi dairesi teftiş programları çerçevesinde eğitim çalışmaları yapılacaktır.

• 15- Lisanslı depoculuk Sisteminin, vergisel ve tarımsal destekleme politikalarıyla teşvikine ilişkin çalışmalar yürütülmesi yoluyla kayıt dışılığın önlenmesi sağlanacaktır.

• 16- Elektronik fatura projesi ile ülke çapında uygulanacak bankacılık sistemiyle entegre bir elektronik fatura modelinin oluşturulması sağlanacaktır.

• 17- Sanal ortamda açık arttırma suretiyle yapılan satışlarda KDV rejimi belirlenecektir.

• 18- Akaryakıt satışlarının on-line takibi yapılacaktır.

• 19- Kaçakçılıkla mücadelede etkinliği arttırmak amacıyla yolcu taşıyan firmalara varış öncesi bilgi verme yükümlülüğü getirilecek ve yolcu görüntülerinin Gümrük idaresince görülebilmesi için havalimanlarında işletmeci kuruluşlarca gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

• 20- Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri bünyesinde yerinde denetim yapan Sosyal Güvenlik kontrol memurları sayısının arttırılması ve bunlara eğitim verilerek daha etkin denetim yapmaları sağlanacaktır.

• 21-5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigorta Kanunu ile getirilen hükümlerle, kayıt dışı çalıştıran işverenlere uygulanacak idari para cezalarının artırılması ve denetim elemanlarının denetim faaliyetlerine engel olanlara ayrıca idari para cezası uygulanması ve haklarında TCK'ya göre suç duyurusunda bulunulması sağlanacaktır.

• 22- Kayıt dışılığın yoğun olduğu akaryakıt ürünlerine yönelik olarak kurumlarla işbirliğini artırmak amacıyla, EPDK ile denetim konusunda işbirliği yapılacaktır

• 23- Toplumumuzun vergilendirmeye ilişkin tutum ve algılamalarının olumlu yönde değiştirilmesi ile çocuklarda ve genç nüfusta vergi bilincinin artırılması, ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin katılabilecekleri resim, şiir, afiş, kompozisyon ve slogan dallarında yarışmalar düzenlenecektir.

Burada verilenler seçilmiş örnekler olup planın sadece beşte birini içermektedir.

Bu konuda son söz olarak böylesi bir eylem planının hem kamuoyu ile iletişimi yapılarak kitlesel desteğin sağlanması, hem de sonuçlarının belirli periyotlarla paylaşılmasının yaratacağı pozitif etkinin ihmal edilmiş olmasıdır. Bizzat Sayın Başbakan tarafından yapılacak bir bilgilendirme son derece olumlu bir hava yaratacaktır.