Kömür, Soma ve Ermenek üstüne çeşitlemeler

Kömür 19. yüzyılın sabıkalı yakıtıdır ve enerji kaynakları arasında hala ön sıralardadır. Uluslararası Enerji Ajansı'nın (IEA) 20.yüzyılın son yılından (1999) günümüze yaptığı projeksiyonda dünya enerji kaynakları tüketim sırasını (miktara göre); petrol, doğalgaz, kömür, hidroelektrik, hidrojen, rüzgar, güneş ve nükleer şeklinde vermiştir. Çevre etkileri çok fazla olmayan son 4 enerji kaynağı, özellikle hidrojen enerjisi bugün uygulamaya alınma beklentisinin çok altında kalmıştır. Sıralamada verilen ilk üç fosil yakıtın tüketilen enerjideki payı toplamın hala %90’ını aşkın mertebededir. Kömür en kirletici ve çıkarılması en tehlikeli olan enerji kaynağıdır. Kömür İngiltere’de bile tüketimde %38’lik paya sahiptir. Japonya’daki 2011 Fukuşima felaketinden sonra Almanya panikledi, nükleerden uzaklaştı ve 10 yeni kömür madenini işletmeye açtı. Çin 2000 yılında 1.5 milyar ton kömür tüketti. 2013’te bu 4 milyar ton oldu. 2013 toplam dünya kömür tüketimi 6.8 milyar ton olup ülkemiz payı 50 milyon ton civarındadır. Kömür tüketimimizin %0.7 ile dünya nüfus bileşenimizden (%1) düşük olması anlamlıdır.

Çıkarılması en zor ve en riskli olan bir maden

Kömür çıkarılması en zor ve en riskli olan bir madendir. Maden yatak galeri çökmesi, grizu patlaması ve tozlaşma en çok karşılaşılan problemlerdir. Kömür madenciliğinde bugün gelinen noktada, maliyeti oldukça yüksek olan yöntemlerle kazaları önlemek mümkündür. Kömür madenciliğinde çok rastlanan Pnömokonyoz akciğer hastalığı deride ve boğazda tahriş yapmaktadır ve 0.5-5 mikrometre tane boyutlu kömür tozları ile ilişkilidir. En iyi çevre ve güvenlik kanunu sizi ancak yolun yarısına kadar götürür. ABD Başkanı Obama işi ve işgücünü öldüren Kömür Kanunu'nu çıkartmıştır. Dünyanın en büyük kömür tüketicisi Çin, kömür eksenli hava kirliliğine savaş açmıştır. Türkiye’de yaşanan Soma ve Ermenek/Karaman faciaları, tepkisel çözümlerin ötesine geçmemiz ve güvenlik çabalarını arttırmanız gereğini ortaya koymaktadır.

Kömür, doğalgaz ve petrol yanma ürünleri gaz dışında başka zararlıları da atmosfere verirler ve partikül esaslı kirliliğe (PM 10 mikrometre altı boyut) yol açarlar. Batı ülkelerinde hava kirliliğine savaş açılmıştır. Sağlık ve güvenlikten daha önemli ne olabilir ki? ABD’de Çevre Koruma Ajansı (EPA), kömür ve doğal gaz yakıtlı santrallerin yaydığı kirliliklerden bölgeyi korumak için bir yasa hazırladı ve yeni kurallar getirdi. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 2012 yılında 7 milyon civarında insanın erken ölümünün hava kirliliğiyle ilişkili olduğunu bildirmiştir. Yetersiz yanma (ve yangınlar) sonucu dumanda kalan veya taşınımdan sonra yeryüzüne inen siyah karbon partikülleri küresel ısınmayı arttırır. Karbon esaslı gazlar (karbondioksit gibi) ve bunların dışındaki sera gazları (azotoksit ve metan gibi), diğer atmosfer kirleticileri ve ormanları kesme küresel ısınmayı arttırır. Endüstride yanma veriminin arttırılması ve her alanda enerji yönetimi en önemli adım olacaktır. Bu çerçevede yeni anlayış ve denetim sistemi de uygar dünyada tartışılmaktadır. 

Soma, Ermenek ve sonuç

Kömür deyince önce, yakıt ve yanma akla gelir. Sonra, “Kömür gözlüm…..” gibi şarkı sözü ve sevda, takiben modern elektroniğin kalbi grafen ve ilaveten harika kristal elmas akla gelir. Ama bugünlerde kömürle daha çok acı ve hicran ilişkilendirilmeye başlandı. Soma kömür faciası ve kayıp giden 301 canın acısı o kadar derin ki! En son Ermenek/Karaman kömür ocağını suyun basması ve 18 yeni canın başına gelenler üzüntümüzü katlamaktadır. Kömürün kendisi dahil, ihmaller, aymazlıklar, çağı ıskalamalar ve hemen her şey kayıpların bileşenidir. Bu ölümcül kazalar çok konuşuldu ve yazıldı, bugün daha fazlasıyla bilgi ve tedbire gerek vardır. Unutulmamalıdır ki, iyi iş ve çevre şartları işçi üretkenliğini ve şirket karını arttırır. Kısaca, işçi sağlığı ve iş güvenliği ekseninde atılan her adım kurumsal fayda ve itibar sağlar. 

Karbon, canlı cansız yaşamın yapıtaşıdır, ekoloji-ekonomi ilişkisinin tam merkezindedir. Kömür, kısmen ucuz fosil yakıtların petrol ve doğal gaz ile ana bileşenidir. İnsanoğlu, kömürün fayda değeri ile zarar ve hasar değeri arasında sarkaç gibi gidip gelmektedir. İlk fayda değeri karbonun canlı yaşamın ana girdisi olması ile ilişkilidir, ikinci fayda değeri kömürün muhtelif türleri ile endüstride önemli rol üslenmesidir.

Bugün globalleşen dünyamızda kömürle ilgili olarak, “Karbon Ayak izleri” çalışmaları, “Küresel Karbon Vergisi” konsepti, “Emisyon Ticareti” uygulamaları, “Artık karbondiksiti Eski Maden Ocaklarında Depolama” gibi seçenekler tartışılmaktadır. Son seçenek düşündürücüdür ve şaşırtıcıdır. Kömürün çıktısı olan gazı doğduğu yatağa geri vermek, “Aslına dönmek, kavuşmak” gibi bir şey. Şiirimsi şey!