Krizlerde güvenli liman 'sanat eserleri'
Yapılan araştırmalar, kriz dönemlerinde borsalar ve tahvil piyasaları hız keserken, sanat yatırımlarının istikrarlı bir şekilde prim yaptığını ve bu piyasada volatilitenin çok daha az olduğunu gösteriyor.
Evrim KÜÇÜK
DIŞ HABERLER - Yavaşlayan ekonomik büyüme ve küresel ekonomide devam eden belirsizlik 2012 yılında sanat piyasasında da hissedildi ve dünya genelinde bu sektördeki satışlar yüzde azalarak 43 milyar euroya indi. Her ne kadar sanat piyasasının büyüklüğü geçen yıl biraz daralma gösterse de, yapılan araştırmalar sanatın, birçok varlık sınıfına göre çok daha iyi bir yatırım olduğunu ortaya koyuyor. Credit Suisse'in hazırladığı rapora göre, sanat finans piyasalarından daha iyi getiri sağlıyor. 1985 yılından bu yana AMR Sanat 100 Endeksi yılda ortalama yüzde 10 getiri sağladı. Aynı dönem içinde MSCI Dünya Endeksi'nin yıllık getirisi yüzde 5.9 olarak gerçekleşti. Dünyada varlıklı kişi sayısındaki hızlı artışın sanat piyasasının gücünü bundan sonra da korumasını sağlayacağı belirtiliyor.
Avrupa Güzel Sanatlar Vakfı'nın (TEFAF) araştırmasına göre, 2012'de küresel sanat piyasasındaki satışlar, özellikle Çin pazarındaki daralmanın etkisiyle geriledi ve 2011 yılındaki 46 milyar eurodan 43 milyar euroya indi. Geçtiğimiz yıl Çin'de sanat eserlerinin satışları yüzde 24 azalarak 10.6 milyar dolar olarak gerçekleşti. ABD pazarı, dünyanın en önemli sanat pazarlarından Çin'deki düşüşü dengelemeye çalıştı. ABD'deki satışlar yüzde 5 tırmanarak 14.2 milyar dolar oldu. 2012'de küresel sanat pazarında kartlar yeniden dağıtıldı. ABD, yüzde 33'lük payla dünyanın en büyük sanat pazarı pozisyonunu geri kazanırken, Çin'in payı yüzde 25'e geriledi. İngiltere yüzde 23'lük payı ile üçüncü sırada yer aldı. Avrupa Birliği'nin (AB) genel olarak sanat piyasasında parasal değer olarak payı yüzde 36 ile istikrarlı bir seyir izledi. AB'de 2012'deki satışların büyüklüğü 15.3 milyar dolar olarak hesaplandı. Aslında Avrupa'daki pazarların büyük bölümü 2012'de zayıf bir performans gösterdi. Avrupa'nın en büyük sanat pazarı İngiltere'de satışlar daha istikrarlı seyrederken, Fransa, Almanya ve İtalya gibi diğer büyük pazarlarda yüzde 12'nin üzerinde daralma vardı.
2012'de küresel sanat pazarındaki işlem sayısında da gerileme görüldü. Geçen yıl yapılan satış miktarı yaklaşık yüzde 4 azalarak 35.5 milyona indi. Bu rakam, satışlarda patlama yaşanan 2007'nin yüzde 30 altında. Küresel satışların değerindeki düşüş, satış adedinden daha fazla oldu; bu bazı pazarlarda fiyatların düştüğüne ve piyasa yeni eserler katıldığına işaret ediyor.
Satışların büyük bölümü müzayede evlerinde yapılıyor
[PAGE]
Satışların büyük bölümü müzayede evlerinde yapılıyor
Ekonomik dinamikler ve siyasi belirsizlikler, birçok varlık sınıfında oynaklığa neden olduğu ve yatırımcıyı güvenli liman arayışına soktu. Bu kaçış, sanayi şirketlerinin hisselerine ve düşük riskli varlıklara olumlu yansıdı. Benzer bir tablo sanat piyasasında da yaşandı ve büyük sanat yatırımcıları tanınmış sanatçıların pahalı eserlerine yoğunlaştı. Küresel sanat piyasasında satışların büyük bir bölümü müzayede evlerinde yapıldı. Christie's ve Sotheby's 9 milyar euroluk cirolarıyla sektörde hakimiyetlerini 2012'de devam ettirdi. Özel satışlar hariç, bu iki müzayede evi 2012'de açık artırma şeklindeki satışların yüzde 36'sını gerçekleştirdi. Christie's 4.8 milyar euro satış yaparken, Sotheby's'in satışları 4.1 milyar euroyu aştı. Son yıllarda Çinli müzayede evleri de yükselişte. Poly International, 2012'de 732 milyon euroluk satışıyla dünyanın üçüncü büyük müzayede evi oldu. China Guardian da 625 milyon euroluk satışıyla dünyanın önde gelen müzayade evleri arasında yerini aldı.
2012'de açık artırmalarda yapılan satışlar, toplam satışların yüzde 48'ini oluşturdu. Ancak 2011'de 23.3 milyar euro olan açık artırma satışlarının büyüklüğü geçtiğimiz yıl 20.9 milyar dolara indi. Yıllık bazda negatif büyüme göstermesine rağmen açık artırla yoluyla satışların büyüklüğü 2003 yılındaki seviyesinin iki katı düzeyinde.
Geçtiğimiz yıl dekoratif sanatta güzel sanatların egemenliği hissedildi, ancak bazı sektörler diğerlerinden daha iyi performans gösterdi. Savaş sonrası döneme ait sanat eserleri ve çağdaş sanat, açık artırmalarda en fazla rağbet gören güzel sanatlar kolu olurken, bu sektörün parasal büyüklüğü 4.5 milyar euro ile rekor seviyede olarak gerçekleşti. Modern sanat, açık artırmalardaki yüzde 30'luk satış payıyla ikinci en fazla talep gören alandı. 2011 yılında 3.8 milyar dolara ulaşan modern sanat eserleri satışı, geçtiğimiz yıl ise yüzde 17 gerileyerek 3.2 milyar dolara geriledi.
Geçtiğimiz yıl yapılan satışların yüzde 36'sı yerel ve uluslararası fuarlar vasıtasıyla yapıldı. Bu yolla yapılan satışlar, önceki yıla göre yüzde 5 yükseldi. Perakende ve mağazalardaki satış 22.2 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Gelişen ülkelerdeki sanata talep arttı
Gelişmekte olan ekonomiler son birkaç yıldır olgunlaşmış pazarlardan daha iyi bir satış grafiği izledi ve resesyona karşı daha dayanıklı bir duruş sergiledi. 2012'de gelişen ekonomilerde ortalama GSYH artışı yüzde 5.3 olurken, ABD'de büyüme yüzde 2.2, AB'de ise yüzde -0.2 olarak kaydedildi. Kişi başına gelir düzeyindeki artış ve varlık kişi sayısının giderek artıyor olması, sanat dahil olmak üzere gelişen ülkelerde lüks tüketim harcamalarının yükselmesine yardımcı oldu. Ancak şunun altını çizmek gerekiyor ki, gelişen ülkelerde servet hızlı bir yükseliş trendinde olsa da, varlıklı kişilerin kendi ulusal nüfuslarına oranı yüzde 0.1 civarında.
Bazı gelişen ülkelerde iç piyasadaki satışlarda hızlı bir artış gözlemleniyor ve sınır ötesi alımlar, geleneksel sanat üslerine kıyasla oldukça düşük. Böylelikle Ortadoğu, Rusya, Güneydoğu Asya ve Güney Amerika'da sanat talebi belirgin biçimde artarken, sanat ticaretinde altyapının değişmesine yol açıyor. Örneğin, artan talep Çin'i iç piyasa satışlarının en hızlı arttığı satış üslerinden biri haline getirdi. Çin, 2007 yılında Fransa'yı geçerek üçüncü büyük pazar haline gelirken, sonraki üç yıl içinde İngiltere'yi geçti ve ikinci büyük pazar oldu. Çin, 2011 yılında küresel satışlardaki payını yüzde 30'a yükselterek ABD'nin en büyük pazar koltuğunu ele geçirdi. 2012'de ise pazarda değişim sürdü. Satışların yeniden güç kazandığı ABD, pazar payını 2011'e göre yüzde 4 artırdı ve toplam içindeki payını yüzde 33'e taşıyarak liderliğini geri aldı. Çin'in payı yüzde 25'e indi, fakat halen İngiltere'nin önünde.
Sanat ticaretinin üssü Londra ve New York
[PAGE]
Sanat ticaretinin üssü Londra ve New York
New York ve Londra, hala sanat ticaretinde çok büyük bir paya sahip. Bu iki merkezin dünya sanat ithalatında payı yüzde 64 iken, ihracatta payı yüzde 62. 2011'de sanatta ithalatın büyüklüğü 14.8 milyar dolardı. İthalat 2007'de 16.2 milyar euroyla zirve yapmıştı. Dünyadaki ihracat ise 2011'de yüzde 8 artarak 14.4 milyar dolara erişmesine rağmen, 2007'deki 15 milyar dolarlık zirvenin halen altında. ABD 2011'de dünyanın önde gelen sanat ithalat ve ihracatçısı oldu. İhracatı 5.1 milyar euroyu bulan ABD'nin ithalatı da 5 milyar euroyu aştı.
Çin ve Brezilya hızlı yükselen pazarlar
Son beş yılda Çin dünyada en güçlü büyümenin yaşandığı pazar oldu ve hem iç piyasadaki satışlar hem de alıcılarının uluslararası alanda güçlenen konumuyla gelişen ülkeler içinde ön önemli pazar haline geldi. Ülkedeki sanat pazarının büyüme motoru açık artırmalar; Çin'deki sanat eserlerinin yüzde 70'i açık artırmalarda satılıyor. 2009'dan 2011'e sektördeki satışların değer olarak büyüklüğü yüzde 350'den fazla arttı ancak krizin etkisiyle 2012'de yüzde 30 azalarak 6.9 milyar euroya düştü. 2012'de Çin'de yapılan açık artırmalarda en büyük pay Çin tabloları ve el yazılarına aitti. Bu alandaki satışların toplam içindeki payı yüzde 48'i buldu. Parasal büyüklük olarak ise satışların yüzde 50'si bu alandan geldi. Seramik ve diğer dekoratif eserler toplam satışların yüzde 27'sine tekabül ederken, satış hacminde ise yüzde 26 pay elde etti. Çin sanat piyasasında faaliyet gösteren 42 binin üzerinde sanat, antika ve koleksiyon perakendecisi bulunuyor. Bunların arasında sanatsal ürünler ve antikalar satan 6 bin galeri var. 2011'de Çin sanat piyasası 589 milyon euroluk sanat ihracatına karşın 1 milyar euronun üzerine çıkan ithalat nedeniyle açık vermeye devam etti. Bu rakamlar, Çin'in uluslararası alıcılar olarak taşıdığı büyük öneme işaret ediyor. Çin'in ithalatı yıllık bazda yüzde 70 artarken, 2011'e kadarki 10 yılda ithalat artışı yüzde 500'e ulaştı ve Çin dünyanın dördüncü büyük sanat ithalatçısı konumuna geldi.
Gelişmekte olan piyasalar içinde öne çıkan bir diğer ülke ise Brezilya. 2012'de bu ülkedeki sanatsal eserlerin satışı 455 milyon euroyu buldu, yani küresel sanat piyasasının neredeyse yüzde 1'ini Brezilya oluşturdu diyebiliriz. Geçen yıl müzayede evleri ülkedeki toplam satışların yüzde 21'ini gerçekleştirdi, galeriler ve mağazalar ise satışların yüzde 79'una ev sahipliği yaptı. Brezilya'nın küresel sanat piyasası açısından temel önemi, varlıklı sanatseverlerinin ve koleksiyoncularının sayısının giderek artması. Ancak ülkedeki vergiler ve ithalat regülasyonları, uluslararası sanatın bu ülkedeki gelişimi önünde set oluşturuyor; Brezilyalı galerilerin uluslararası sanat eserlerini satmasını zorlaştırıyor.
Sanat eserlerinin yıllık getirisi yüzde 10
[PAGE]
Sanat eserlerinin yıllık getirisi yüzde 10
Her ne kadar sanat piyasasının büyüklüğü geçen yıl biraz daralma gösterse de, yapılan araştırmalar sanatın, birçok varlık sınıfına göre çok daha iyi bir yatırım olduğunu ortaya koyuyor. Sermaye piyasaları strese girdiği dönemde, sanat eserlerinin fiyatı istikrarlı artışını korudu. Küresel servetin büyümesi ve ham kurumsal hem de özel yeni müşterilerin devreye girmesiyle sanat eserlerine talebin artarak devam etmesi bekleniyor.
Mayıs 2012'de Edvard Munch'un 'Çığlık' tablosu 119.9 milyon dolarlık rekor bir fiyata satıldı. Bu rakam, o güne kadar açık artırmada bir tabloya biçilen en yüksek fiyat oldu. Birkaç hafta sonra haziran ayında, tam da Euro Bölgesi'ndeki kriz derinleştiği bir dönemde, Franz West'in 'Gekroese' tablosu, dünyanın en önemli çağdaş sanat fuarı olarak nitelenen Art Basel'in ilk gününde 1 milyon doların üzerinde bir fiyata alıcı buldu. Sonraki birkaç ay içinde Joan Miro, Roy Lichtenstein, Ai Weiwei, Jackson Pollock ve diğer birçok sanatçının eseri 2006 yılından bu yana en yüksek fiyatlarla satıldı.
Peki kriz döneminde sanat eserlerinin cazibesini artırmasının sebebi nedir? Fransız finans kuruluşu Credit Suisse'in hazırladığı rapora göre, sanat finans piyasalarından daha iyi getiri sağlıyor. 1985 yılından bu yana AMR Sanat 100 Endeksi yılda ortalama yüzde 10 getiri sağladı. Aynı dönem içinde MSCI Dünya Endeksi'nin yıllık getirisi yüzde 5.9 olarak gerçekleşti. Yüksek getirinin olduğu sanat piyasası ayrıca finans piyasalarına göre oynaklığın daha az olduğu bir yatırım alanı. AMR Art 100 Endeksi'nde yıllık ortalama volatilite yüzde 12 olarak hesaplanırken, MSCI Dünya Endeksi'nde bu oran yüzde 16. Sanat piyasası ayrıca borsa, altın ve tahvil piyasasıyla düşük korelasyona sahip olduğundan daha cazip bir varlık sınıfı olarak değerlendiriliyor. Bu da sanatı, portföy çeşitlendirmek için önemli bir araç haline getiriyor. Ülkelerin yüksek borç yükleri ve uyguladıkları gevşek para politikaları göz önüne alındığında, sanat eserleri enflasyona karşı koruma amaçlı bir yatırım olarak da görülüyor. İstatistikler, sanatın enflasyonist ortamlarda borsalardan daha iyi performans gösterdiğini ortaya koyuyor.
En yüksek getiri çağdaş sanat eserlerinde
Altın gibi reel varlıklar, ekonomik çöküntü dönemlerinde finansal varlıklardan daha iyi performans gösteriyor. Çağdaş sanat, Avrupa 19. yüzyıl sanatı, ustaların eserleri, modern sanat, Çin çağdaş sanatı, Avrupa ve Kuzey Amerika heykel sanata gibi birçok alt kategori dahil olmak üzere sanatın birçok türünde primli bir seyir var. Oynaklığın ve getirinin en yüksek olduğu kategori ise çağdaş sanat. 1985-2011 yılları arasında çağdaş sanat eserlerinin getirisi yüzde 11.6 ile diğer segmentlerin üzerinde olurken, bu alan yüzde 50 ile volatilitenin de en yüksek olduğu kategori. Heykelcilik ise, hem yüzde 7.6'lık getiri hem de yüzde 7.5'lik oynaklık oranı ile çağdaş sanatın tam tersi noktada duruyor.
Sanat eserlerinin de benzer karakteristiklere sahip olduğu dikkat çekiyor. Bazı çevrelere göre sanat ve altın gelecek 10 yılda diğer birçok yatırım aracından daha iyi getiri sağlayacak iki varlık.
Geçtiğimiz yıllarda dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz, sanat balonunun Kasım 2008'de patlamasına neden olmuştu. 2006-2008 döneminde sanat eserleri için astronomik rakamlar telaffuz edilirken, sanat piyasası şu an 2004-2005 yılındaki fiyatların düzeyinde istikrar kazanıyor. Yani fiyatlar, 2007 yılındaki seviyenin ortalama yüzde 30 altında seyrediyor diyebiliriz. Ünlü eserlerin fiyatlarındaki bu gerileme, sektörde gücün satılılardan alıcılara kaymasına neden oluyor.
Modern sanat, şu an küresel sanat pazarının kalbi. Şu an en yoğun ve en karlı eserleri modern sanat eserleri. 2011 modern sanat satışlarında zirve yılıydı. O sene 164 bin modern sanat eseri alıcı bulmuştu. Elde edilen gelir ise 6.06 milyar dolarla toplam pazar içinde önemli bir büyüklüğe ulaşmıştı. 2011'de modern sanat eserlerinden elde edilen gelir, bir önceki yıla göre 1.2 milyar dolarlık artış göstermişti.
Müzayede evlerinde düzenlenen açık artırmalarda yapılan çağdaş sanat eseri satışları da son 10 yılda ciddi bir artış gösterdi. 2001'de 87 milyon dolar olan yıllık satış hacmi 2011'de 1.26 milyar dolara çıktı.
TABLOLAR
Küresel sanat pazarı
[PAGE]
Küresel sanat pazarı
Anlaşmaların değeri ve hacmi
Yıl Değer(m €) Hacim (m)
2003 18,631 25.4
2004 24,385 26.6
2005 28,833 28.2
2006 43,331 32.1
2007 48,065 49.8
2008 42,158 43.7
2009 28,335 31.0
2010 42,951 35.1
2011 46,351 36.8
2012 43,023 35.5
Güzel sanatlar açık artırmalarındaki değeşim, %
Ülke 2009/10 2010/11 2011/12
Avusturya 19.0 13.6 -18.5
Almanya 15.7 -0.3 -13.7
Fransa 5.0 1.5 -12.9
İtalya 106.4 71.0 -18.1
Hollanda 31.0 -1.5 -22.5
İsveç 23.6 -16.1 0.1
İngiltere 26.3 11.1 -11.1
Diğer AB 79.3 9.0 -1.8
AB 33.8 9.0 -11.3
İsviçre 5.5 -3.1 -10.2
ABD 31.4 7.7 -6.4
Çin 24.4 75.8 0.03
Dünya diğer 24.2 19.1 -9.4
Toplam 30.9 15.8 -8.0
Müzayede satışlarında ortalama fiyat, euro
Ülke 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustrya 9,652 11,455 9,578 9,204 12,903 9,847 11,224
Fransa 16,433 17,337 11,806 18,534 13,037 13,808 14,440
Almanya 8,273 9,757 7,262 6,834 7,144 8,217 8,486
İtalya 26,951 23,247 14,295 12,923 8,652 6,417 5,938
Hollanda 14,505 13,732 12,730 12,281 13,577 10,629 12,983
İsveç 9,370 8,777 10,558 6,934 8,897 9,974 11,673
İngiltere 53,283 72,403 72,860 37,579 54,842 56,863 66,001
AB 25,403 29,962 25,995 16,695 18,852 19,041 21,262
Singapur 22,068 31,901 21,975 18,371 20,572 21,295 25,298
Japonya 30,676 25,352 12,730 9,817 12,255 6,711 7,900
İsviçre 18,038 17,966 18,278 10,419 16,323 20,367 19,950
Çin 13,588 16,434 17,902 17,150 34,733 40,820 31,732
BAE 60,958 52,375 65,509 27,416 50,497 26,009 23,756
ABD 55,24 62,362 48,337 27,115 42,855 36,057 48,410
Dünya 34,405 39,086 31,372 20,640 30,773 32,445 31,576
Modern sanatın pazar payı ve fiyatlar, 2012
Ülke Parasal,% Hacim,% Ortalama fiyat, €
Çin 36.9 20.4 63,246
ABD 26.8 20.8 45,082
İngiltere 18.7 8.4 77,637
Fransa 5.5 11.8 16,417
İsviçre 2.3 3.5 22,865
Almanya 1.9 7.3 9,111
İsveç 0.9 2.5 11,842
Japonya 0.8 2.8 10,554
İtalya 0.7 3.7 6,340
Avusturya 0.5 1.8 10,358
Dünya diğer 5.0 17.1 10,138
DÜNYA 100.0 100.0 34,965
Çağdaş sanat pazar payı ve fiyatları, 2012
Ülke Parasal,% Hacim,% Ortalama fiyat €
ABD 40.8 19.2 70,706
Çin 24.9 23.4 35,547
İngiltere 18.4 7.3 84,692
Fransa 4.2 9.2 15,042
Almanya 1.1 5.3 6,846
İtalya 1.1 6.6 5,298
Tayvan 1.0 0.5 69,617
Japonya 0.7 2.5 9,030
İsveç 0.5 1.9 9,152
Avusturya 0.5 1.6 9,968
Dünya diğer 6.8 22.5 10,148
Dünya 100.0 100.0 33,333
Sanat eserlerinde uluslararası ticaret (2010-2012, milyon €)
İthalat Değişim,% İhracat Değişim,% Net ihracat
Avusturya 118.6 -17 150.5 61 31.9
Belçika ve Lüksemburg 109.3 5 64.3 2 -44.9
Danimarka 30.5 -20 34.6 19 4.1
Fransa 498.7 13 1,161.3 54 662.6
Almanya 446.4 14 909.8 22 463.4
Yunanistan 26.5 -79 4.7 87 -21.9
İrlanda 6.2 -28 11.2 108 5.0
İtalya 105.8 6 206.8 -4 101.0
Hollanda 87.6 -59 78.3 13 -9.3
İspanya 88.0 64 65.6 5 -22.4
İsveç 26.1 74 26.1 -2 0.0
İngiltere 4,675.6 40 3,876.1 -6 -799.5
Diğer AB 188.5 348 102.7 155 -85.8
AB 6,411.0 28 6,704.1 8 293.1
ABD 4,965.3 2 5,059 7 2 94.5
İsviçre 1,245.4 -5 966.0 -6 -279.4
Norveç 60.4 -14 33.3 50 -27.1
Çin 1,042.1 70 588.8 72 -453.3
Singapur 187.3 24 141.9 12 -45.4
Brezilya 11.9 109 40.7 168 28.8
BAE 26.9 -39 23.5 87 -3.3
Hindistan 45.1 96 199.0 15 153.9
Rusya 17.7 106 1.7 -32 -16.0
Türkiye'de sanat piyasasının hacmi büyüyor
[PAGE]
Türkiye'de sanat piyasasının hacmi büyüyor
Çağdaş sanat eserlerine yatırım son yıllarda Türkiye'de ilgi çekiyor. Örneğin en son Erol Akyavaş'ın "Kabe" isimli resmi 2,9 milyon liraya alıcı buldu. Akyavaş bu rakamla çağdaş sanatın rekorunu da kırdı. Burhan Doğançay'ın "Mavi Senfoni"si de 2009'da 2,2 milyon liraya satılmıştı. Ünlü müzayade evi Christie's in Gelişen Pazarlar Yönetici Direktörü Paul Hewitt, geçtiğimiz günlerde DÜNYA Gazetesi'ne Türk sanat piyasasını değerlendirmişti. "Türk sanat piyasasına baktığımızda, bir yanda geleneksel Osmanlı sanatını kapsayan klasik pazar var, diğer yanda ise çağdaş Türk pazarı" diyen Hewitt, klasik pazarın şu sıralar çok moda olmaya başladığını söylemişti. Hewitt, şöyle konuşmuştu: "Hem Türkiye'deki koleksiyoncular hem de uluslararası koleksiyoncular geleneksel Osmanlı sanatına ilgi gösteriyorlar. Bu eserler uluslararası piyasalarda işlem görüyor. Diğer yandan, çağdaş Türk sanatı hem Türkiye'de çok güçlü bir yere sahip; hem de Christie's ve diğer önemli müzayede evlerinin çalışmaları ile dünya genelinde de hızla tanınmaya, kabul edilmeye, satılmaya başlıyor. Geçtiğimiz son 12 ay içinde Christie's Dubai, Amsterdam ve New York'taki müzayedelerinde çağdaş Türk sanatına ait eserlere yer verdi. Türk sanat piyasasının hacmi büyüyor. Türkiye'de sanat eseri satın alanlar bu konuda oldukça bilgili kişiler. Kendileri sanat piyasası konusunda eğitiyorlar. Online teknolojiler sayesinde gerekli bilgilere ulaşabiliyorlar. Pazarı ve sanatçıyı anladıklarından emin olmak istiyorlar; pazardaki fırsatları değerlendirmeye çalışıyorlar. Art.net gibi bazı web sitelerinde, eserlerin eski fiyatlarını görebiliyorlar ve tüm bunlar doğrultusunda kararlarını veriyorlar. Sonuçta, teknolojiyi kullanarak çok daha seçici davranıyorlar"
Türkiye'de en yüksek değer
biçilen eserler ve fiyatları:
* Osman Hamdi Bey - Vazo yerleştiren kız (3.280.000 TL)
* Erol Akyavaş - Kabe (2.900.000 TL)
* Erol Akyavaş - En-el Hak (2.780.000 TL)
* Burhan Doğançay - Mavi Senfoni (2.200.000 TL)
* Nejat Melih Devrim - Devrim (2.100.000 TL)
* Erol Akyavaş - Fallen City I (1.641.000 TL)
* Hasan Rıza - Fatih'in İstanbul'a Girişi (1.260.000 TL)
* Mübin Orhon - Soyut Komposizyon (1.010.000 TL)
* Ferruh Başağa - Mavi Akdeniz (757.000 TL)
* Orhan Peker - Ayçiçeği Tarlası'nda (695.000 TL)
* Adnan Çoker - Retrospektif (682.500 TL)