Mavi hatta mesai muamması
İlhan BULUT / Ekonomist/Gümrük Müşaviri
Bilindiği gibi gümrük idarelerinde beyan edilen eşyaların kontrolünün mahiyeti ve kontrolle görevli memurlar, bilgisayar sistemi tarafından risk kriterlerine göre belirlenmektedir. Bu kriterler Gümrük Yönetmeliği'nin 180'inci maddesinde üç kategoride sınıflanmıştır. Bunlar sırasıyla;
- Kırmızı Hat; eşyanın fiziki olarak muayenesi ile birlikte belge kontrolünün de yapıldığı hat,
- Sarı Hat; muayeneye gerek görülmeksizin eşyaya ait beyanname ile eklerinin doğruluğunun ve birbiriyle uygunluğunun kontrol edildiği hat,
- Mavi Hat; yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasına veya bakanlıkça belirlenen onaylanmış kişi statüsüne sahip kişilerin yararlandığı ithalatta veya ihracatta, eşyanın tesliminden önce belge kontrolüne veya muayeneye tabi tutulmadığı hattır.
Bizim burada değineceğimiz konu Onaylanış Kişi Statü Belgesi (OKSB) sahibi firmalara tanınan mavi hat sistemiyle ilgilidir. Mavi Hat Sistemi dış ticaret hacmi belirli bir yüksekliğe ulaşmış, belirlenen rakamlarda işgücü istihdam eden, SGK ve vergi daireleri gibi kamu kurumlarına herhangi bir borcu olmayan firmaların talep etmeleri halinde Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlükleri tarafından verilen bir nevi güvenilirlik belgesidir. Alındığı tarihten itibaren iki yıl geçerliliği olan ve belirlenen kriterlerin devamı halinde yenilenen bu belgeyle birlikte firmalar gümrük idarelerindeki birtakım kontrol, muayene ve formaliteden muaf tutulmakta ve dolayısıyla işlemlerinde zamandan ve nakdi maliyetlerden tasarruf sağlamaktadırlar. Birçok kurumda olduğu gibi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın da e-devlet projeleri kapsamında bazı formaliteleri azaltmak için hummalı bir çalışma yürüttüğü bilinmektedir. Türk menşeli ve serbest dolaşımda bulunan eşyanın muayeneye tabi tutulmaması, firma dosyalarının elektronik olarak bakanlığın sistemine dahil edilmesi ve ilerleyen zamanlarda geçilmesi düşünülen e- beyanname için yapılan çalışmalar şüphesiz ki bunun iyi örneklerindendir. Her ne kadar yeni getirilen sistemle ilgili kimi zaman sıkıntılar yaşansa da zaman ilerledikçe yeni sistemin sağlamış olduğu fayda ilk etapta çekilen sıkıntıları telafi etmektedir.
Gümrük idarelerindeki sistemle ilgili bu bilgiler verildikten sonra mavi hatla ilgili belirsizliğe gelecek olursak;
Mavi Hat uygulaması "Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrük Genel Tebliği'nin" 43'üncü maddesinde, yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasına veya A ve B sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi'ne sahip kişilerin ithalatta ve ihracatta, C sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi'ne sahip kişilerin ise yalnızca "1000"(daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşyanın kesin ihracatı) rejim kodu ile yapılan ihracatta yararlandığı hat olarak belirtilmektedir. Ayrıca aynı tebliğin 54'üncü maddesi "belge sahibi firmaların bir önceki yıl itibariyle yıllık olarak A ve B sınıfında 100 A.TR belgesi, C sınıfında ise 50 A.TR belgesi düzenleyerek ihracatlarını sonlandırmaları halinde "Onaylanmış İhracatçı Yetkisi"de alabileceği ve böylece A.TR belgelerini kendileri tasdik ederek basitleştirilmiş usulden yararlanabileceğini ifade etmiştir. Dolayısıyla belirtilen bu üç statü belgesine sahip firmaların dönem dönem risk kritiğine alınan istisnalar dışında ihracat beyannameleri mavi hatta işlem görmekte dolayısıyla ihracat beyannameleri fiziki olarak gümrük idaresine ibraz edilmemektedir. İşleyiş olarak firmaların kendi ofislerinden ya da gümrük müşavirleri aracılığı ile gümrük müşavirlerinin ofislerinden tescil ettikleri ihracat beyannamelerini sonlandırılabilmeleri için HAT BİLDİR işlemi gerekmektedir. Ancak saat 17:00'dan sonra yapılacak Hat Bildir işlemi için sistem tarafından " Mesai saati dışında hat bildir işlemi yapılacaktır, devam etmek istiyor musunuz?" ibaresi ile karşılaşılmaktadır. Bu ibarenin iki türlü sonucu vardır.
- Gümrük idarelerinde, Onaylanmış kişi statü belgesine sahip olduğu için ihracat beyannameleri mavi hatta işlem gören firmaların sistem tarafından mavi hattan başka bir hatta işlem görme olasılığına karşın peşinen mesai ücreti tahakkuk ettirilip bunun kabulü noktasında teyit istenmesidir. Firmalar ya bunu kabul etmek ya da işlemlerine ertesi gün devam etmek durumunda kalmaktadır. Bu da Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin amacından bir sapma anlamına gelmektedir.
- Diğer taraftan " Mesai saati dışında hat bildir işlemi yapılacaktır, devam etmek istiyor musunuz sorusuna verilen evet cevabı ile işlemlere devam edilse dahi gümrük idarelerine evrak vs. gitmediğinden bu mesai ücreti talebi şimdilik firmalara tahakkuk ettirilmek üzere sistem üzerinde saklı tutulmakta ve ne zaman ve ne şekilde tahsil yoluna gidileceği soru işareti olarak durmaktadır.
Sonuç olarak normal çalışma saatleri dışında gümrük idarelerinde gümrük personelinin bulunmasını gerektirecek bir işlemin olmaması nedeniyle, onaylanmış kişi statü belgesine sahip firmalara tanınan Mavi Hat yetkisi ile işlem gören ihracat beyannameleri için mesai ücreti talep edilmemesi Mavi Hat Sistemi'nin işlevselliğine uygun düşerken; şayet mesai ücreti tahakkuk ettirilecekse de bunun takibi iyi yapılarak işlemin yapıldığı dönemde tahakkuk ettirilmesi uygun olacaktır. Aksi takdirde ilerleyen zamanlarda geçmişe dönük yüklü mesai ücretlerine muhatap olan sanayiciler ile gümrük idarelerinin karşı karşıya geleceği kuvvetle muhtemel gibi görünüyor.