Ne olacak cari açık meselesi

Dr. Mustafa TURHAN / Okan Üniversitesi, Uluslararası Ticaret Bölümü.

Bir ülkenin belli bir yılda diğer ülkelerle yapmış olduğu tüm ekonomik faaliyetlerin kayıt altına alınması ile oluşan "Ödemeler Dengesi" işlemleri içersinde "Cari İşlemler Hesabı" ve "Sermaye ve Finans Hareketleri" oldukça önemli bir yer tutar. Çünkü bu kalemlerde başka ülkelerden elde edilen gelirler ile başka ülkelere yapılan giderler yer almaktadır.(1) Cari işlemler hesabı, ana kalem olarak dış ticaret dengesi, hizmetler dengesi, gelir dengesi hesaplarından oluşur. İthalat ve ihracat işleri yapanlar bilhassa dış ticaret dengesi ile ilgilenirler.

TÜİK tarafından 30 Eylül'de açıklanan dış ticaret istatistiklerine göre Ağustos 2010 ayında ithalat önceki yılın aynı ayına göre yüzde 20.5 artışla 15.4 milyar dolar, ihracat yüzde 9.1 oranında artış göstererek 8.6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatta yüzde 11, daralmaya karşılık ithalattaki gerileme yüzde 4'lerde olmuştur. İstatistik verilerden görülmektedir ki, ihracatın ithalatı karşılama oranı gittikçe düşmektedir.

Ocak 2009'da ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 85 iken, Ocak 2010'da yüzde 67.1 oranına düşmüştür. Ağustos 2010 ise yüzde 55.4 oranına inmiştir. Ocak-Ağustos 2010 döneminde ihracattaki en büyük artış 27 AB ülkesine olmuştur. Bu dönemde artış 28.7 milyar dolardan 33.5 milyar dolara yükselerek, yüzde 16.4 oranında artış sağlanmıştır. Büyük hayallerle büyükelçilikler açılan Afrika ülkelerine olan ihracat yüzde 10.4 oranında azalmıştır.

İthalatta ise artışlar daha fazla olmuştur. AB ülkelerinden Ocak-Ağustos 2009 döneminde 35.1 milyar dolar ithalata karşılık, yüzde 26.2 artışla Ocak_Ağustos 2010 döneminde 44.3 milyar dolara ulaşmıştır.

Dış ticaret açığının gittikçe büyümesi cari işlemler açığını da büyütmektedir. 2010 Haziran ayında 4.3, temmuz ayında 5.4 milyar dolar olan dış ticaret dengesi ocak-temmuz döneminde 26.3 milyar dolara ulaşmıştır. Halbuki, "2010 Yılı Program Hedefi" 31 milyar dolar olarak belirlenmiştir.(2) Bunun ihracat (fob) hedefinin 113.7 milyar dolar, ithalat (fob) hedefinin 141.4 milyar dolar olduğu göz önüne alınırsa, 7 aylık gelişmelere ve kur politikasındaki değişmezliklere göre ihracat hedeflerinin tutacağı ortadadır.

İthalattaki yüksek artışlar ile önümüzdeki 5 ayın ilavesini de dikkate alırsak hedeflenenden daha da yüksek çıkacağı beklenmelidir.

Tahminimiz ithalatın 161 milyar civarında gerçekleşmesi halinde dış ticaret dengesinin 42-45 milyar dolar arasında gerçekleşmesi olasıdır. Buna bağlı olarak da cari işlemler dengesi 35-40 milyar dolarlarda gerçekleşebilir. Bu husus ülkemizin sıcak para bağımlılığını tetiklemekle beraber mali yapının gücünü korumadaki kararlılığı cari açık meselesini gündemden uzak tutmaktadır.

İthalatın yüksek artışına karşılık ihracatın o oranda artmaması, ihraç mallarına ucuz girdi sağlanamaması, ihracatçının kredi taleplerini karşılamadaki engellerin devam etmesi gibi durumlar cari açığın finansmanını zorlayacaktır. Artık, İhracatçıların siyasi malzemeye değil de ekonomik desteğe kavuşturulması, uluslararası yakınlaşmaların siyasi söylemlerden, ekonomik gerçeklere konu edilmesi zamanı gelmiştir. Görünen odur ki, ödemeler bilançosunda alacak işlemlerinin ülke vatandaşları lehine yabacılar üzerinde hak doğuracağı, borçların ise yabancılar lehine ülke vatandaşları üzerinde alacak hakkı oluşturacağı(3) ilkesinden hareketle dövizin yurt dışına transferi ve dışa bağımlılığın artması önümüzdeki günlerde gündemdeki yerini alacaktır.

2007'de 38.3 milyar dolar, 2008'de 41.9 milyar dolar cari işlemler açığı o dönemlerdeki küresel kriz etkilerine bağlansa da 2010-2011 için bu değerleri de aşacak cari işlemler açığının dışa bağımlılığı arttırması halinde Türkiye için krize davetiye çıkaracağı hesaplanmalıdır.

Ekonomi yönetiminin 2011 Yılı Program çalışmalarını tamamlamak üzere olduğu bu günlerde bu hususa azami dikkat edeceklerini tahmin etmekteyiz.

(1.) Prof. Dr. Tümay ERTEK, Temel Ekonomi, Beta Yayınları, 2009. Sayfa 487.

(2.) 2010 Yılı Programı, DPT. Sayfa 35.

(3.) Dominick Salvatore, International Economics, Publisher John Wiley and Sons, June 1999. Sayfa 97.