Ortaklık hisselerinin değerlendirilmesi

Ticari hayatta şirketler başka bir şirkete değişik nedenlerle ortak olabilmektedir. Ortaklıkların oluşumunda yani ortak olunacak şirketin hisselerinin alımı sırasında ödenen tutarlar, söz konusu şirketlerin sermayelerinin kayıtlı tutarının (nominal değerinin) üstünde olabilmektedir. Bazı durumlarda ise satın alınan şirketin sermayesi TL olarak belirlenmiş olmasına rağmen, anlaşma döviz ile sağlandığı için ödeme döviz ile yapılabilmektedir. 

Bu gibi durumlarda satın alınan hisselerin nominal değerinden fazla ödenen tutarlar ile döviz üzerinden yapılan ödemelerin nasıl muhasebeleştirileceği konuları önem arz etmektedir. Örneğin bu farkların peştemallık olarak muhasebeleştireceği yönünde görüşler ileri sürülmektedir. 

Uygulamada peştemallık hava parası veya şerefiye olarak da adlandırılmaktadır. Peştemallık işlek bir iş yerini kiralamak isteyenin o dükkânı işletene yaptığı (fazla) ödeme olarak tanımlanabilir. Başka bir ifade ile peştemallık bir işletme devralınırken katlanılan maliyetin, söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının değerini aşan kısmıdır. Bu farklılığın değişik nedenleri olabilir. İşletmenin bulunduğu yerin önemi, işletmenin piyasadaki itibarı, tanınır ve bilinir olması, müşteri kitlesinin genişliği, sektörde tekel konumunda olması gibi özellikler bunların başlıcaları olarak sayılabilir. 

Bir şirketin başka işletmelerdeki ortaklık payları, Tekdüzen Hesap Planı’nda 3 farklı hesapta izlenmektedir. Ortaklık yüzdesine göre; 

• %10’un altında olan ortaklık payları “240- Bağlı Menkul Kıymetler” hesabında, 

• Asgari %10, azami %51 ortaklık payları “242 – İştirakler” hesabında, 

• %51’in üstündeki ortaklık payları ise “245-Bağlı Ortaklıklar” hesabında takip edilmektedir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun konuya ilişkin hükümlerine bakıldığında ise, 

• 279. maddede hisse senetlerinin alış bedeli ile değerlendirileceği, 

• 282. maddede gerçek ve tüzel kişilerde peştemallıkların mukayyet (kayıtlı) değerleri ile değerlendirileceği, 

• 326. maddede ise, aktifleştirilen peştemallıkların mukayyet değeri üzerinden beş yıl içinde ve eşit miktarlarda itfa olunacağı belirtilmiştir. 

Yukarıda yer alan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, söz konusu ödemenin peştemallık olarak değerlendirilmesi mümkün görülmemektedir. Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre şirketten hisse alınarak ortak olunması durumunda hissenin alış bedeli ile değerlendirilmesi gerekmektedir. Hisselerin alış bedeli ile değerlendirilmesi sonucu, ödeme tutarı ile sermaye tutarı arasındaki farkın peştemallık olarak değerlendirilemeyeceği, hisse alımı için yapılan tüm ödemenin ilgili ortaklık hesabında izlenmesi gerektiği netlik kazanmaktadır. 

Yine aynı şekilde döviz olarak yapılan hisse alımlarında da, hisse bedelinin alış anındaki Türk Lirası bedeli ile kaydedilmesi gerekecek ve hisse bedellerinin ilerleyen dönemlerde gerçekleşecek kur değişimlerinden etkilenmesi ve buna göre kur değerlemesinin yapılması mümkün olmayacaktır.