Özel sektörümüzün Ar-Ge’ye bakışı

Bilim ve Teknoloji Politikalarına yön vermek amacıyla hazırlanan Vizyon 2023 belgesinde Türkiye’nin 2023 yılında 500 milyar dolar ihracat yapması, Dünyanın ilk 10 gelişmiş ülkesi içerisine girmesi ve ihracatın %20’sinin orta ve yüksek teknolojili ürünlerden oluşması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda, Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) içerisindeki payının %3’e yükseltildiği, Ar-Ge harcamaların 2/3’ünün özel sektör tarafından gerçekleştirildiği, tam zaman eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli sayısının 300 bine çıkarıldığı ve 180 bininin özel sektörde çalıştırıldığı bir Türkiye hedeflenmektedir.

2012 yılı verilerine göre, ihracatımız 152 milyar dolar, GSYİH 786 milyar dolar, İleri teknoloji içerikli ihracat payımız %3.4, GSYİH içerisindeki Ar-Ge harcaması ‰9.2, Ar-Ge harcamasında özel sektörün payı %45.1, TZE Ar-Ge personel sayısı 105.122’dir. 2023 hedeflerimize ulaşabilme adına Ülke olarak ciddi bir çaba sarf etmemiz gerekmektedir. Güney Kore’nin bugün için ihracatı 550 milyar dolar civarında; 12 yıl önceki ihracatı 130 milyar dolardır. Güney Kore hedefine 12 yılda ulaşmıştır. 
İhracat hedefimize ulaşabilmemiz ve ileri teknoloji içerikli ürün ihracatımızın artabilmesi için Ar-Ge harcamalarımız öne çıkmaktadır. Ekonomi yönetimi de kamunun Ar-Ge harcamalarından ziyade özel sektör Ar-Ge harcamalarının çoğunlukta olmasını hedeflemektedir. Biz de yazımızda Ar-Ge’nin özel sektörde ne kadar gündemde olduğunu ayrı bir pencereden bakarak göstermeye çalışacağız. Özel Sektörün çatı kuruluşu Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından düzenlenen Sektörel Ekonomi Şuraları'nda alınan kararlara göre değerlendirme yapmaya çalışacağız. Sadece bu kararlardan kesin bir hükme ulaşmak mümkün olmamakla birlikte Ar-Ge’nin ne kadar gündemde olduğu hususunda fikir verecektir. 

Sektörel Ekonomi Şuraları hazırlık çalışmaları açısından önemli bir yere sahiptir. TOBB Başkanı da, şuraların 59 ana sektörün katılımıyla alanında Türkiye’nin tek ve en büyük buluşması olduğunu söylemektedir. Bu şuralarda sektör meclislerince hazırlanan en önemli 5 sorun ve öneri ekonomi yönetimine sunulmaktadır. Son şura 7’nci şura olup 5 Mart 2014 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 6’ncı Şura 25 Aralık 2012’de, 5’incisi de 8 Aralık 2010 tarihinde yapılmıştır. 2010 ve 2014 yıllarında gerçekleştirilen şuralarda Ar-Ge konusunun ne kadar gündemde olduğuna, 4 yıl içerinde nasıl bir değişim olduğuna baktığımızda:

V. Sektörel Ekonomi Şurası'nda 59 sektör meclisinden 9’u sorunların ya da çözüm önerilerinin içerisinde Ar-Ge’ye yer vermiştir. Bu sektör meclisleri, bilgisayar ve iletişim teknolojileri, fuarcılık, hayvancılık, ilaç sanayi, kimya sanayi, madencilik, makine ve teçhizat imalat, otomotiv sanayi ve savunma sanayi meclisleridir.

VII. Sektörel Ekonomi Şurasında ise 59 Sektör Meclisinden 14’ü sorunların ya da çözüm önerilerinin içerisinde Ar-Ge’ye yer vermiştir. Bu Sektör Meclisleri, Bilgisayar ve İletişim Teknolojileri, İçecek Sanayi, İlaç Sanayi, Kimya Sanayi, Konfeksiyon ve Hazır Giyim Sanayi, Kozmetik ve Temizlik Ürünleri Sanayi, Makine ve Teçhizat İmalat, Medikal, Mobilya Ürünleri, Orman Ürünleri, Otomotiv Sanayi, Otomotiv Yan Sanayi, Perakendecilik ve Tarım Meclisleridir. 

Sorunların ya da çözüm önerilerinin içerisinde Ar-Ge’ye yer veren sektör sayısının, 2010-2014 yılları arasında, 9’dan 14’e çıkması olumlu bir gelişmedir. Ancak nitelik olarak sektörler tarafından Ar-Ge’ye ne kadar önem verildiğine baktığımızda tablo çok da sevindirici değildir. Zira 2010 yılında sadece 4 sektör meclisi, 2014 yılında ise 6 sektör meclisi (koyu yazılmış olan) hem sorun hem de çözüm önerisi içerisinde Ar-Ge’ye yer vermiştir. Dolayısıyla bu Şuralarda(n), Ar-Ge konusunun 2023 vizyonu çerçevesinde özel sektörün gündemine girmediği ya da gündemde ise de bunun kararlara yansımadığı görülmektedir. 

Tabi ki, Ar-Ge konusu bir anda gerçekleşebilecek bir durum olmayıp uzun soluklu bir süreçtir. Nitekim 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanununa göre Ar-Ge faaliyetleri, “araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri”dir.

Şuralardan özel sektörün Ar-Ge’ye bakışının gerektiği/istendiği gibi olmadığı anlaşılsa da bu durumu değiştirebilecek politikalarının oluşturulmasında en önemli aktör kamunun şuralardaki Ar-Ge konusundaki sorunların ve üretilen çözümlerinin neler olduğunun ayrıntılı bir şekilde irdelenmesi faydalı olacaktır. 2010 ve 2014 yıllarında şuralarda Ar-Ge ile ilgili en çok dile getirilen sorun 5746 sayılı Kanun ile bir Ar-Ge merkezi kurulması için gerekli olan TZE Ar-Ge personel sayısının 50 olmasıdır. Çözüm olarak ise bu sayının 30’a indirilmesi önerilmektedir. 19.02.2014 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 6518 sayılı ‘Torba’ Kanun ile elli (50) tama zaman eş değer Ar-Ge personel sayısını otuza (30) indirmeye, kanuni seviyesine kadar artırmaya veya sektörler itibarıyla belirlenen sınırlar dâhilinde farklılaştırmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
Ülkemizdeki toplam işletmelerin %99’unu KOBİ’ler oluşturmaktadır. Bir işletmenin KOBİ olarak tanımlanabilmesi için 250 kişiden az çalışanı ve 40 milyon TL’den az yıllık net satış hasılatı olması gerekmektedir. KOBİ’ler kendi içinde mikro, küçük ve orta ölçekli olmak üzere üçe ayrılmaktadır. 10 kişiden az çalışanı olan KOBİ’ler mikro; 50 kişiden az çalışanı olan KOBİ’ler küçük ölçekli, 250’den az çalışanı olanları da orta ölçekli olarak tanımlanmaktadır. TÜİK’in verilerine göre ülkemizdeki KOBİ’lerin %91,8’i mikro ölçekli, % 6.9’u küçük ölçekli ve %1.1’i de ortak ölçeklidir. Dolayısıyla KOBİ’lerin ekseriyeti 10 kişiden daha az kişi çalıştırmaktadır. Yine TÜİK verilerine göre, Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2012 yılında 13.062 milyon TL’dir. Bu harcamanın %16.6’sı KOBİ’ler tarafından yapılmıştır. TZE cinsinden toplam 105.122 kişi Ar-Ge personeli olarak çalışmış, bu kişilerin %25,3’ü de KOBİ’lerde istihdam edilmiştir.

2023 Ar-Ge hedefleri için özel sektörün Ar-Ge’yi gündemine gerçek anlamda alması, özelliklede KOBİ’lerin Ar-Ge’ye olan ilgisinin artabilmesi adına 5746 Sayılı Kanun'un 50 kişi TZE Ar-Ge personel sayısı ölçütünün Bakanlar Kurulu tarafından tekrar gözden geçirilmesi faydalı olacaktır.