Peki, nereden geliyor bu hediye halıların parasal kaynağı

 

Bilindiği üzere, geçen günlerde Afyon Valisi'nin Genelkurmay Başkanı'na hediye ettiği halı ve diğer hediyelerin görüntüleri zamanlama yönünden ve etik açıdan toplumda bir takım tartışmalara yol açmıştır. 

Tartışmaların merkezinde böyle bir hediyenin veriliş nedeni ve anlamsız olduğu hususu yatmaktadır. Bununla birlikte, hediye görüntüleri etik tartışmaları bir tarafa kamu bürokrasisinde üst düzey bürokratların kendi aralarında veya kamu kesimi dışındakilerle yaptığı hediyeleşmelerin kaynağı yani bedelinin nereden karşılandığı gerçeğinin de irdelenmesini gerektirmektedir.

Temsil ağırlama ile ilgili hukuki çerçeve

Temsil ağırlama bölümünden yapılan harcamaların esas amacı idari makamın saygınlığı artırmak veya kurumu ya da belli bir coğrafi alanı tanıtmaktır.

İdari görevde bulunan bir kamu görevlisinin misafirlerine verdiği hediyelerin teorik olarak iki kaynağı olabilir. Bunlardan birincisi kamu görevlisin kendi kaynağı yani malvarlığı diğeri ise devletin malvarlığı yani vatandaşın vergileriyle finanse edilen devlet bütçesidir. Söz konusu bütçe merkezi yönetimde bulunan idarelerin amirleri için merkezi yönetim bütçesidir. Valiler de esas itibariyle merkezi yönetimi temsil etmelerinden dolayı Valiliğin harcamalarını gerçekleştirdikleri bütçe esas itibariyle merkezi yönetim bütçesidir. Bununla birlikte, valilerin üst yöneticisi olduğu başka bir bütçe birimi daha vardır: İl Özel İdare bütçesi!

Her iki bütçe çeşidinde örneğin valilerin gelen konuklarına sunduğu hediyeler ve yaptırdığı diğer harcamalar bütçelerinde "Temsil, Ağırlama Giderleri" başlığı altındaki bölümden karşılanır. 

Bununla birlikte söz konusu iki bütçeden yapılan harcamalarda önemli bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, merkezi yönetim bütçesinden taşrada valilerin emrine verilen temsil ve ağırlama giderleri bütçesi merkez tarafından belirlendiğinden söz konusu bütçe bakanlık merkezlerindeki bütçeye nazaran çok düşüktür. Bununla birlikte, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu'na göre Vali, il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir ve İl Özel İdare bütçesi  Vali tarafından hazırlanıp İl Genel Meclisi'ne sunulduğu için valilerin temsil ağırlama gideri bütçesinin büyüklüğünü tespit etme noktasında daha fazla inisiyatifleri bulunmaktadır. 

Farklardan ikincisi ise merkezi yönetim bütçesinden yapılan harcamalar idari ve Sayıştay denetimi gibi teknik denetime İl Özel İdare bütçesine nazaran daha sıkı şekilde tabi oldukları için valilerin temsil ağırlama giderlerini İl Özel İdare bütçesinden yapmayı tercih etmeleri beklenebilir.

Örneğin, TC Başbakanlık'ın "Tasarruf Tedbirleri" konulu 2007/3 sayılı Genelge'nin "Temsil, Tören, Ağırlama ve Tanıtım Giderleri" başlıklı bölümünde;

"Uluslararası toplantılar ile milli bayramlar hariç, açılış, konferans, seminer, yıldönümü ve benzeri kutlama ve organizasyonlara ilişkin faaliyetler nedeniyle gezi, kokteyl, yemek ve benzeri davetler düzenlenmeyecek, hediye ve diğer adlar altında ödeme yapılmayacaktır.

Yılbaşı ve bayram dönemlerinde kamu görevlileri tarafından gönderilecek tebrik, telgraf ve benzeri posta hizmetlerine ilişkin kağıt, baskı, posta ve benzeri giderler hiçbir şekilde kurum ve kuruluş bütçesinden ödenmeyecek, mevzuat gerekleri dışında, kurum ve kuruluşların tasarrufları altında bulunan kaynaklardan plaket, hatıra, hediye, eşantiyon türü işler yaptırılmayacaktır.

Kamu kurum ve kuruluşlarınca mevzuattan kaynaklanan zorunluluklar gereği yapılan veya kurum faaliyetleri ile doğrudan ilgili olan tanıtım giderleri hariç olmak üzere basın ve yayın organlarına ilan-reklam verilmeyecektir." 

denilerek merkezi yönetim kapsamındaki idarelerin temsil ağırlama adı altında yaptıkları harcamalarda bir sınırlama getirilmesi öngörülmüştür.

Ne var ki İl Özel İdaresi yasal olarak idari ve mali özerkliğe sahip olduğundan söz konusu genelgeye tabi bulunmamaktadır. 

Kaldı ki, İl Özel İdareleri'nde temsil ağırlama giderlerine ilişkin mevzuatta Vali'nin takdirine bırakılan aşağıda sıralanan birçok husus bulunmaktadır. 

"Temsil, ağırlama ve törenlere ait giderlerin konu, kapsam ve miktarı ile davet edileceklerin tespit ve tayini valinin takdirine tabidir.

Bu giderlerin yapılmasını gerektiren tören veya toplantıya Vali'nin katılması, şartı aranmaz. Bu tören veya toplantılar Vali'nin tensibi ile eşi veya Vali'nin vereceği yetki içerisinde vali yardımcıları ve ilçe kaymakamları, tarafından da düzenlenebilir (İl Özel İdaresi Bütçesinden Yapılacak Temsil, Ağırlama Ve Tören Giderleri Hakkında Yönetmelik, Madde 3)

"Devleti ve İl Özel İdaresi ile diğer mahalli idareleri birlikte ilgilendiren konularda yapılacak temsil, ağırlama ve tören giderlerine bu idarelerin hangi ölçüde katılacakları il valisi tarafından tespit edilir (Md. 7).

"Harcamalar Vali'nin emir veya onayı ile yapılır. Acele hallerde yapılan harcamalara ait işlemler sonradan ikmal edilir (Md. 8).

 

Temsil ağırlama adı altında yapılan harcama miktarları

 

İl Özel İdareleri'nin temsil ağırlama giderleri ile bütçe giderlerinin yıllar itibariyle seyri (1000 TL)

Yıllar 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2006-2011 Değişim oranı (%)

Temsil ağırlama giderleri 11.687 15.212 18.376 22.684 26.929 30.041 157

Toplam bütçe giderleri 5.662.057         10.216.828 80

Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü (www.muhasebat.gov.tr)

 

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, valilerin harcama yetkisinde bulunan İl Özel İdareleri'nde temsil ağırlama gideri altında 2011 yılında toplam 30 milyon TL tutarında harcama yapılmıştır. Yıllar itibariyle söz konusu harcama tutarları il özel idarelerinin toplam bütçe artış oranının da (%80) üzerinde %157 oranında artış göstermiştir.

Söz konusu rakamsal gerçekleşmelerden temsil ağırlama giderlerinin kontrol altına alınması gerekliliği ortadadır.

Temsil ağırlama giderleri hangi ihale mevzuatına tabi

Kamu idarelerinin temsil ağırlama kapsamındaki piyasadan alımları 4734 sayılı Kanun'un 22'nci maddesinin (d) bendine göre "doğrudan temin" denilen bir yöntemle kanunun 18'inci maddesinde sayılan ihale usulleri için tespit edilen kurallara uyulmaksızın; ilan yapılmadan, teminat alınmadan, ihale komisyonu kurma ve anılan kanunun 10'uncu maddesinde sayılan yeterlik kriterlerini arama, şartname ve sözleşme düzenlenmesi zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak gerçekleştirilmektedir.

Dolayısıyla, takdir yetkisinin geniş olduğu mal ve hizmet alımlarında aşırı harcama yapma ihtimali nispeten daha fazladır. 

Sonuç

Hediye vermelerin içinde yer aldığı temsil ağırlama giderlerinde aşırı harcama sorunu sadece il özel idarelerinde değil belediyeler dahil tüm kamu idarelerinde genel bir sorun olmakla birlikte takdir yetkisinin geniş ve denetim imkanının sınırlı olduğu bu tür harcamalarda tartışmalı uygulamaların gerçekleşmesi beklenebilir. Bununla birlikte halkın vergileri ile karşılanan bu tür harcamalarda kamu idarecilerinin daha hassas davranmaları idare hukukundaki hesap verebilirlik kavramı açısından da gereklidir. 

Bu nedenle, öncelikle hediye vermelere ilişkin etik kurallar yeniden gözden geçirilerek, daha profesyonel bir idare anlayışının geliştirilmesi ve temsil ağırlama ilişkin olarak hem bütçenin hem de gerçekleşen harcamaların daha sıkı bir idari ve mali denetime tabi tutulması önem arz etmektedir.

 

İl Özel İdareleri'nin temsil ağırlama giderleri ile bütçe giderlerinin yıllar itibariyle seyri (1000 TL)

Yıllar Temsil ağırlama giderleri Toplam bütçe giderleri

2006 11.687 5.662.057

2007 15.212 -

2008 18.376 -

2009 22.684 -

2010 26.929 -

2011 30.041 10.216.828

2006-2011 değişim oranı (%) 157 80