Petrol fiyatları tedirgin
Serdar İSKENDER / Makina Yüksek Mühendisi
1990 yılından günümüze kadar petrol varil fiyatlarının değişimi incelendiğinde, ilgi çekici sonuçlar ortaya çıkıyor. 1990'da yıllık ortalama 23,6 Dolar olan petrol varil fiyatı, 2000 yılında ortalama 27 Dolar seviyesine çıkıyor. Ocak 2002'de aylık ortalama 18,6 Dolar'a kadar düşen petrol varil fiyatları, 2004 yılı Ocak ayından itibaren önce yavaş, daha sonra da tahminlerin çok üzerinde artmaya başlıyor. Temmuz 2003'te 25,7 Dolar olan petrol varil fiyatı, 11 Temmuz 2008'de 147 Dolar'ı görüyor. Böylece, son beş yılda petrol varil fiyatları, 6 katlık bir artış gösteriyor. ABD'nde mortgage kredilerinde başlayan kriz küresel bir kredi krizine dönüşmeye başlayınca, ABD tahvillerinin risk oluşturması nedeniyle uluslararası yatırımcılar kendilerine güvenli liman aramaya başlamışlardı. Büyük yatırım bankaları, hedge fonlar ve emeklilik fonları ellerindeki Dolar'ları, ABD tahvillerini satarak, yerine vadeli işlem piyasalarında petrol kağıtları ile pozisyon aldı. Krizi çözebilmek ve ABD ekonomisini toparlayabilmek için ABD Merkez Bankası'nın (FED), çok kısa sürede yıllık faizleri % 2'ye kadar indirmesi, Dolar'ın değer kaybetmesini sağladı. Dolar'ın değer kaybetmesiyle petrol fiyatlarındaki yükselişte hızlandı. 2007'nin ikinci yarısında yaşanmaya başlayan petrol krizinde, Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği'nin (OPEC) dönemsel olarak yaptığı petrol üretimi talebi karşılamıyor açıklamaları sayesinde, vadeli işlemler piyasalarında petrol fiyatları rekor üzerine rekor kırmaya başladı. Dolar ya da altın yerine, petrole yapılan yatırımlar karşısında, petrol varil fiyatları 11 Temmuz'da 147,27 Dolar'ı bularak tarihi rekor kırmıştı. Ağustos ayında ise ABD Merkez Bankası'nın (FED) artan enflasyon endişeleri nedeniyle faiz indirmeyeceği beklentilerinin artması üzerine, Dolar yeniden değer kazanmaya başlamış, petrol fiyatları da hızlı bir düşüş sürecine girmişti. Petrol varil fiyatları, 11 Temmuz'da 147,27 Dolar'ı gördükten sonra, 10 Eylül itibariyle 100 Dolar'ın altına geriledi. Son düşüşle birlikte son iki ay içerisinde petrol fiyatları % 33 oranında değer kaybetti. Petrol varil fiyatları, son günlerde 100 Dolar'ın altında seyrediyor. Petrol fiyatları 100 Dolar'ın altını bile görse, 2003 yılındaki fiyatlarla karşılaştırıldığında, son beş yılda petrol fiyatlarının, yaklaşık 4 kat arttığı görülüyor. 2005 yılında hızla 70 Dolar'a çıkan petrol fiyatlarının yeniden 40 Dolar seviyelerine ineceği yorumları yapılıyordu. Ancak, tahminlerin aksine fiyatlar önce 100 Dolar'a, sonrasında ise 147,27 Dolar'a kadar yükseldi. Bütün tahminleri boşa çıkaran bu yükseliş sonrasında, petrol varil fiyatları için 200 Dolar yorumları yapılmaya başlanmıştı. ABD'de yaşanan son kasırga ile birlikte petrol fiyatlarının artışı yönündeki tahminler daha da artarken, petrol fiyatlarının hızlı bir düşüşe geçmesi tüm dünyayı şaşırttı. Büyük bir spekülasyon dalgasıyla yükselip sonrasında da, kontrolsüz olarak düşmeye başlayan petrol fiyatlarının bu düşüşü, uzmanları da zor durumda bıraktı. ABD'ndeki kasırganın etkilerinin hafif olması, kasım ayındaki ABD seçimleri, dünya ekonomilerindeki yavaşlama beklentileri ve kışın yaklaşması gibi nedenlerle petrol fiyatlarının düştüğü senaryoları üzerinde duruluyor. Diğer taraftan, dünyanın en büyük petrol ithalatçısı olan ABD ve Çin ekonomilerinin yavaşlaması nedeniyle, petrole olan talebin zayıflama göstermesi de, petrol fiyatlarının 100 Dolar'ın altına inmesini sağlıyor. Petrol fiyatlarındaki düşüşü durdurabilmek amacıyla Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği (OPEC), 9 Eylül'de yapmış olduğu toplantıda üretimi 500 bin azaltarak, 28,8 milyon varile düşürdü. OPEC üretim kesintisiyle, petrol piyasalarında yeni bir kan kaybının önüne geçmenin yanında, son yıllarda yüksek petrol fiyatlarından elde ettiği kazancıda kaybetmemeyi amaçlıyor. OPEC'in almış olduğu bu kararla petrol varil fiyatlarını 100 Dolar'ın üzerinde tutmaya çalıştığı iddia ediliyor. Artan petrol fiyatları ABD, Rusya ve petrol ihraç eden ülkeleri memnun etmektedir. ABD, hem kendi petrolünün, hem de Kuveyt, Irak ve Suudi Arabistan petrollerinin efendisi olarak artıştan en memnun ülke konumundadır. ABD'den sonra petrol fiyatlarındaki artıştan en olumlu etkilenen ülke Rusya'dır. Dönemsel olarak, petrol üretiminde Suudi Arabistan'ın önüne geçen Rusya, 1998 Ağustos'unda yaşadığı ağır ekonomik krizi, yükselen petrol fiyatlarının yardımıyla kısa sürede atlatmıştır. Petrol varil fiyatlarındaki her 1 Dolar'lık artış, petrol ihraç eden ülkelerin gelirlerinin 5 milyar Dolar artmasını sağlamaktadır. Suudi Arabistan'da petrol çıkarma maliyetinin varil başına 5-7 Dolar seviyesinde, buna karşılık satış fiyatlarının 100 Dolar ve üzeri olduğu düşünüldüğünde, petrolden elde edilen karın büyüklüğü anlaşılabilecektir. Son bir yıldır devam eden yüksek petrol fiyatları sayesinde, OPEC ülkeleri bu yılın ilk yarısında, 2007'nin tamamında kazandıkları kadar para kazandılar. OPEC ülkelerinin, 2008 yılında 1,24 trilyon Dolar'lık rekor bir gelir elde etmesi bekleniyor. Gelinen noktada petrol fiyatlarının yönünü kestirebilmek oldukça güç. Spekülatörler, yatırım bankaları ve büyük emeklilik fonları tarafından şişirilmiş petrol fiyatlarının bir süre daha OPEC'in de zorlamalarıyla 100 Dolar seviyelerinde kalacağı, daha sonra da 100 Dolar'ın altına gerileceğine yönelik beklenti en mantıklı senaryo.