Toplum, Atatürk'ün ekonomi yaklaşımının temelindeydi

Adnan Bali / İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanı

Atatürk’ün, henüz istiklal mücadelesinin yaraları­nın sarıldığı bir ortamda İzmir’de toplanan İktisat Kong­resi’nde dile getirdiği, “Siyasi ve askeri zaferler ne kadar bü­yük olursa olsun, iktisadi zafer­lerle taçlandırılmadıkça kalıcı olamazlar” sözü, yeni kurulacak Cumhuriyet’in ekonomi şiarı olacaktı. Atatürk’ün ortaya koy­duğu iktisadi bağımsızlık nosyo­nu, ekonomik kalkınmayı bir an evvel gerçekleştirmek, bunu dö­nemin hakim anlayışı olan “Milli iktisat” çerçevesinde başarmak üzerine kuruluydu.

Milli burjuvazi yaratılmasını esas aldı

Atatürk ekonomisi, ağırlıklı olarak yabancı sermayedarların egemenliğinde bulunan ticari faaliyetlerin yerli tüccara trans­ferini, daha açık bir ifadeyle bir milli burjuvazi yaratılmasını esas alır. İşte bu amaçla, İzmir İktisat Kongresi’nde “Sermaye­si münhasıran Türklere ait bü­yük sermayeli milli bir tedavül bankası kurmak” şeklinde tasav­vur edilen İş Bankası, bizzat Ga­zi’nin teşebbüsüyle 1924 yılında kuruldu.

Atatürk’ün iktisadi vizyonu evrensel bir düşünce sistemiydi

Burada kaçırılmaması gere­ken, Atatürk vizyonunun milli menfaati de aşan, "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" doktrininin ik­tisadi sahada karşılığını bul­duğu bir dünya refahı vurgusu­dur. Atatürk, 1932 yılında yaptı­ğı Meclis açılış konuşmasında “Milletler arasında mübadele­nin azalması ve daralması şek­linde sahasını genişletmiş ve tesirini artırmış” olan iktisadi buhranın çözümünü “Ancak her milletin refahla yaşamaya ve ilerlemeye hakkı olduğunu tes­lim eden bir zihniyetle, bütün milletlerin birlikte çalışmaları yolunun bulunmasında görüyo­ruz” der. Atatürk’ün iktisadi viz­yonunun yalnızca milli menfa­ati değil, evrensel bir düşünce sistemi ve kalkınmasını gözeten evrensel bir düşünce sistemi ol­duğu unutulmamalı.

“İktisadi hayat günlük hayat için”

Atatürk için iktisadi hayat da­ima insani, sosyal, kültürel ve günlük hayata ilişkindir, toplum yaşamının kalbinden doğar. Ata­türk’ün İzmir İktisat Kongre­si’nde yaptığı açılış konuşmasın­da ekonomiyi “Ekonomi demek, her şey demektir. Yaşamak, mut­lu olmak için insan varlığı için ne lazımsa onların hepsi demektir” sözleriyle tanımladı. Atatürk’ün iktisat yaklaşımının temelinde toplum yaşamının yer aldığına ilişkin Celal Bayar’ın aktardığı bir anekdotu da paylaşmak is­terim. Celal Bayar, Ankara’dan İstanbul’a doğru birlikte çıktık­ları bir tren yolculuğunda Eski­şehir’e yaklaşırken Atatürk’ün kendisine “Bizim Eskişehir Fab­rikası ne oldu” diye sorması üze­rine aklında iki yer olduğu, bu iki yerin de ayrı ayrı fayda ve mah­zurları olduğu cevabını verir. Atatürk de bunun üzerine “Bu işi beraber yapalım” diyerek treni Eskişehir’de durdurur. Planla­dığı ilk yerin Porsuk suyunun ya­nında, arazisi daha ucuz, geniş bir saha olduğunu; diğerininse şehrin hemen yakınında, fabri­ka tesisi için daha maliyetli bir mıntıka olduğunu ifade eden Ce­lal Bayar’a ikinci yeri işaret ede­rek “Burada yapacaksınız” diyen Gazi, bu tercihini şöyle açıklar: “Tren geçtikçe halk istasyonun hemen yanındaki fabrikayı göre­cek. Morali yükselecek. Bu yüz­den parası ne olursa olsun, bura­da yapılmalı.”

99 yıllık kutlu mazimizin 37 yılına tanıklık ettim

İlk genel müdürümüzün nak­lettiği hikâyedeki Eskişehir Şe­ker Fabrikası da dahil olmak üze­re, kurulduğu günden itibaren pek çok sahada iştirak ettiği yüz­lerce müesseseyle, kurucusunun salık verdiği teknik ve metodik çalışmasını bilen ve işine bu ka­naatle sarılan Türkiye İş Banka­sı, yalnızca bankacılık yapmadı. Aynı zamanda memleketi sana­yi, ticaret, ziraat ve bayındırlık­ta yükselten işlere imzasını at­tı. Bir kısmı yaşça emsali olan, bugün hâlâ dimdik ayakta duran iştirakleriyle, 99 yıllık bu kutlu mazinin 10 yılı genel müdürlük vazifesi olmak üzere 37 yılına ta­nıklık etmiş olmanın bahtiyarlı­ğı içindeyim. Dilerim seneye de kurucumuzun bize emaneti olan bankamızın 100’üncü yılı dolayı­sıyla yine böyle anlamlı bir etkin­likte buluşuruz.