Transfer fiyatlandırması ve belgelendirme yükümlülükleri: Şimdi planlama zamanıdır
Dr. Özgür Toros / Deloitte Vergi Hizmetleri Kıdemli Müdür
Transfer fiyatlandırması konusunda son zamanlarda en çok tartışılan konu son yasal düzenlemelerin kurumlar vergisi mükelleflerine getirdiği yükümlülüklerin hakkıyla nasıl yerine getirilmesi gerektiğidir. 2007 yılı artık bittiğine göre önemli olan 2008 yılında transfer fiyatlandırması çalışmaların vakitlice ve sağlıklı bir şekilde planlanması ve uygulanmasıdır.
Planlamanın gerekliliği ve önemi
Mali İdare 2007 hesap dönemine ilişkin bir erteleme/kolaylık sağlamıştır ancak eğer mükellefler şirket içi transfer fiyatlandırması politikaları ile ilgili hazırlık yapmazlarsa gelecek yıl (ve ileriki yıllarda da) kendilerini aynen bu sene karşılaştıkları problemlerle karşı karşıya bulmaları kaçınılmazdır. Mali yılın başından transfer fiyatlandırması planlaması yapılmasının gerekliliğini görmek için tebliğin 2 numaralı ekinde yer alan Transfer Fiyatlandırması, Kontrol Edilen Yabancı Kurum ve Örtülü Sermayeye İlişkin Form'un içeriğine bakmak yeterlidir.
Şekil 1: Transfer fiyatlandırması tebliği - Ek 2 Tablo No.4
Transfer fiyatlandırmasına konu olan işlemlerde kullanılan yöntemler
Alım
(YTL) Satım
(YTL)
Karşılaştırılabilir fiyat yöntemi
Maliyet artı yöntemi
Yeniden satış fiyatı yöntemi
K‰r bölüşüm yöntemi
İşleme dayalı net kar marjı yöntemi
Mükellefçe belirlenen yöntem
Toplam işlem tutarı
Bu formun 4. tablosunu (Şekil 1) doldurmak bir mali yıl içerisinde ilişkili işlemlerde uygulanan fiyatların savunmasında kullanılan yöntemlerin alım/satım hacmi cinsinden dökümünü gerektirmektedir. Dolayısıyla, 2008 yılı için bu tabloyu doldurmak için daha 2008 yılının başından mükellefin transfer fiyatlandırması planlaması yapması gereklidir. Yani, Ek 2'de yer alan her ilişkili işlem için işlemin mahiyetine en uygun yöntem daha yılın başından belirlenmeli ve yıl içinde tutarlı olarak uygulanmalıdır. 2008 yılı için hiç bir transfer fiyatlandırması planlaması yapmayan bir mükellefin ilişkili işlemleri ile ilgili olarak 2008 vergi beyanı ekinde bu tabloyu doğru olarak doldurması kesinlikle imkansızdır. Gayet tabi ki böyle bir planlamayı yapmak için sıfırdan başlama mecburiyeti yoktur; gerekli bilgilerin bir kısmı ilişkili kurumlardan da edinilebilir. Mesela Amerika Birleşik Devletleri'nde yerleşik uluslararası bir şirketin Türkiye iştiraki, ana firmasına sorarak satın aldığı mamullerin maliyet artı % 5 transfer fiyatlandırması politikasıyla kendisine faturalandığını öğrenebilir. Bu bilgi ve kendi muhasebe kayıtlarından öğreneceği ilişkili işlem hacmi Ek 2 formunda yer alan 4. tabloyu doldurması için yeterli olacaktır. Ancak bunun belgelendirme yükümlülüğünün sadece Ek 2 kısmını yerine getireceğini, öte yandan transfer fiyatlandırması raporu hazırlama yükümlülüğünü ise tam anlamıyla yerine getirmeyeceğini hatırlatalım.
Ek 2 ile ilişkili işlem ve transfer fiyatlandırma politikalarının beyanının yanı sıra planlamanın belki de asıl önemi geçici vergi dönemlerinde ve yıl sonu vergi düzeltmeleri üzerindeki etkisinde görülebilir. Planlama yapmayan mükellefler gerek geçici vergi dönemlerinin sonunda gerekse de mali yıl sonunda potansiyel olarak transfer fiyatlandırması kaynaklı büyük gelir düzeltmeleriyle karşı karşıya kalabilirler. Tebliğde gelir düzeltmelerinin örtülü kazanç dağıtan ve dağıtılan taraflar için nasıl yapılacağı hakkında genel bilgiler verilmiştir ancak yapılacak düzeltmelerin KDV etkileri, özellikle kâr bazlı işlem yöntemlerinin uygulamasında düzeltmelerin muhasebe açısından detayları, vs. gibi konuların açıklanmasına ve düzenlenmesine de ihtiyaç vardır. Öte yandan, yapılan düzeltmelerin işalat işlemleri ile ilgili olması halinde, Gümrük vergileri açısından da ortaya çıkabilecek riskleri değerlendirmek gerekir. Bu durumda en güvenilir yol hem geçici vergi dönemlerinin sonunda hem de mali yıl sonunda büyük miktarlarda ve transfer fiyatlandırması kaynaklı gelir düzeltmelerinden kaçınmaktır. Bu da ancak mali yılın başından itibaren sağlam ve tutarlı bir şirket içi transfer fiyatlandırması politikasının oturtulup uygulanmasıyla, yani transfer fiyatlandırması planlaması yapmakla mümkün olabilir.
İlişkili kurumlar ile işbirliği
Özellikle yurt dışı ilişkili kişilerle ticaret yapan Türk firmalarının bu ticaretlerde uygulanan fiyatları sorgulama zamanı gelmiştir. Artık "ana firmam bana uygun gördüğü herhangi bir fiyatla ticaret yapabilir" düşüncesinin devri kapanmıştır. Dolayısıyla, ilişkili firmalarıyla olan ticarette uygulanan fiyatları masaya yatırıp sorgulama her mükellefin görevi olmuştur. Bu sorgulama sonucunda ilişkili işlemlerde uygulanan fiyatların piyasa fiyatlarından saptığı tespit edilirse bunun düzeltilmesi için gerekli adımların atılması da bugün mükellefin görevi haline gelmiştir.
Belgelendirme ve zamanlamanın önemi
Sağlam bir transfer fiyatlandırması politikasının oluşturulmasında iki boyut vardır:
1) Şirket içi transfer fiyatlarının "doğru" olması, yani ilişkili ticarette kullanılan fiyatların piyasa fiyatlarından uzak olmaması,
2) İlişkili ticarette kullanılan fiyatların piyasa fiyatları ile eşdeğer olduğunun savunulması.
Birinci boyut transfer fiyatlandırması planlamasının, ikinci boyut ise transfer fiyatlandırması belgelendirmesinin kapsamına girer. Şirket içi transfer fiyatlandırması politikası "doğru" fiyatları kullanıyor olsa dahi eğer mükellef sağlam bir belgelendirme çalışması yapmamışsa hem şu anda mevcut transfer fiyatlandırması kuralları çerçevesinde usulsüzlük yapmış olacak hem de iktisadi açıdan haklı olduğu durumlarda bile kendisini savunamaz duruma düşmüş olacaktır. Bu durumda "biz ilişkili ticarette piyasa fiyatları kullanıyoruz", "fiyatlarımızı ilişkili kurumlarla çok sıkı pazarlıkla belirliyoruz" gibi sözel argümanlar yetersizdir. İlişkili ticarette kullanılan fiyatların savunmasının yöntemli, iktisadi, istatistiksel ve somut belgelere dayalı olarak yapılması gerekmektedir.
Gerek transfer fiyatlandırması belgelendirme çalışmaları (geriye dönük), gerekse transfer fiyatlandırması planlama çalışmaları (ileriye dönük) tamamlanması zaman alan projelerdir. En sade ilişkili işlemlere sahip olan bir mükellefin bile planlama/belgelendirme süreci birkaç ay sürebilir. Bunun nedeni, firmanın faaliyetlerini ve risklerini ortaya çıkartmak için yapılan derinlemesine mülakatların ve bunların sistematik dökümünün (işlev analizi), halka açık veri tabanlarından emsal bilgi arayışının, ilişkili işlem bazında gereken detayda mali bilgilerin toplanmasının, yurt içi/dışı ilişkili kurumlar ile yapılan yazışmaların ve cevap alma sürelerinin uzamasının bu sürecin uzunluğunu arttırmasıdır. Mükellef bu çalışmalar sırasında sürekli olarak verilen bilgilerin doğruluğunu teyit temeli, gereken detayda ve doğrultuda bilgi sağlamalı ve projeyi sürekli olarak ve yakından takip etmelidir. Bunun mükellefe getireceği zaman ve insan kaynak maliyeti önceden öngörülmeli ve proje planlaması ona göre yapılmalıdır. Örnek vermek gerekirse; 2008 yılı transfer fiyatlandırması belgelendirme çalışmaları için Nisan 2009 ayında işe başlayan bir kurumlar vergisi mükellefinin bu çalışmaları 25 Nisan 2009 tarihi itibariyle zamanında tamamlayabilmesi hemen hemen imkansızdır.
Sonuç
Belgelendirme yükümlülüklerini hakkıyla yerine getirmek isteyen kurumlar vergisi mükelleflerinin transfer fiyatlandırması planlaması yapmaktan başka çaresi yoktur. Bu ilk defa yapıldığında zaman ve kaynak maliyetli bir iştir. Ancak şirket içi transfer fiyatlandırması politikasını açık, sağlam ve savunulabilir temellere oturtan kurumlar vergisi mükelleflerinin işi gelecek yıllarda çok kolaylaşacaktır. Varolan bir ray hattı üzerinde trenin ilerlemesi çok kolaydır; ama trenin ilerlemesi için önce demiryolunun inşası gerekir.