Tütün ve alkol piyasasına 'tarihi' ayar

ANKARA - Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkilerin Satışına ve Sunumuna İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Taslağı ile sigara ve alkollü içkilerin, satışı ve sunumunda önemli değişikliklere gidiliyor. Alkollü içki markalarının, spor kulüplerine isim olarak verilmesi de yasaklanıyor.

Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) tarafından hazırlanan ve ilgili kamu kuruluşlarıyla, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ve sektör temsilcilerine görüşe gönderilen yönetmelik taslağıyla, satış faaliyetleri ve belgesi, tütün mamulü ve alkollü içkilerin satılamayacağı yerler, perakende satış, fiyat bildirimleri, reklam ve sponsorluk uygulamaları, denetim ve yaptırımlar yeniden düzenleniyor.

TAPDK'nın söz konusu taslağı, ilgili kamu kuruluşlarıyla, sivil toplum örgütlerinden gelecek görüşler doğrultusunda yeniden Kurul'da ele alacağı ve daha sonra son şeklini vererek Başbakanlığa göndereceği belirtiliyor.

Daha önce kamuoyunda tartışma yaratan Alkollü İçkide Reklam Tebliğindeki hükümleri de kapsayan taslaktaki en önemli düzenlemelerden birini spor kulüplerinin durumu oluşturuyor. Özellikle Efes Pilsen Basketbol Kulübünü yakından ilgilendiren bu düzenleme ile alkollü içki markalarının spor kulüplerine isim olarak verilmesi engelleniyor.

Taslaktaki alkollü içki ve tütün mamulleri piyasasına dönük bazı düzenlemeler şöyle:

Ortak hükümler

- Satış Belgesi Alma Zorunluluğu: Tütün mamulleri ve alkollü içkilerin, toptan ve perakende satışı ile açık alkollü içki satışı yapacaklar satış belgesi alacak.

- Tütün mamulleri ve alkollü içkilerin satışının ve sunumunun yapıldığı gerçek ve tüzel kişilerde sabit ve fiziki bir iş yerinin mevcudiyeti şartı aranacak. 

- Alkollü içkilerin sipariş yöntemiyle ya da posta veya kargo yoluyla satışı, ancak satış belgesine haiz iş yerlerinden yapılabilecek.

- Tütün mamulleri ve alkollü içkiler otomatik satış makineleri ile satılamayacak. Her nevi oyun makineleri veya farklı yöntemlerle oyun ve bahse konu edilemeyecek. Bunlar ödül, bahis, hediye ve benzeri adlarla da satılamayacak ve dağıtılamayacak.

- 18 yaşını doldurmamış kişilere tütün mamulü ve alkollü içki satılamayacak, sunulamayacak. Bu yaş grubundaki kişiler, pazarlama, satış ve sunumda istihdam edilemeyecek.

- Perakende satıcılar, satış belgesi almamış kişilerden ürün alamayacak. İş yeri açma ve çalışma ruhsatında ana faaliyet konusu market, hipermarket, süpermarket, bakkal, kuruyemişçi, büfe olanlar ile münhasıran tütün mamulü ve alkollü içki satışı yapan kişiler, perakende satış belgesi talebinde bulunabilecek. Nargile ya da nargile aparatları satışının yapıldığı iş yerleri de perakende satış belgesi almak suretiyle, bandrollü olması koşuluyla nargilelik tütün, enfiye, çiğneme tütün ve sarmalık kıyılmış tütün satabilecek.

- Perakende satıcılar, arz ambalajını bozarak ve bölerek ürün satışı yapamayacak.

Satış yerinde içki tüketilemeyecek

- Sağlık, eğitim ve öğretim, kültür ve spor hizmeti verilen yerlerde tütün mamulleri satılamayacak. Sipariş yöntemiyle veya posta ve benzeri dağıtım  yoluyla da satış yapılamayacak.

- Perakende satış yapılan iş yerlerinde açık alkollü içki tüketilemeyecek.

- Belediye mücavir alanları ve konaklama yerleri hariç olmak üzere, otoyollarda ve devlet kara yollarında bulunan yapı ve tesislerde, alkollü içki satılamayacak.

- Öğrenci yurtları, spor kulüpleri, her türlü öğretim ve eğitim kurumları, kahvehane, kıraathane, pastane, bezik ve briç salonlarında alkollü içki satışı yapılamayacak. Akaryakıt istasyonlarının mağaza ve lokantalarında ise hacmen yüzde 5'den fazla alkol içeren alkollü içki satışı yasak olacak.

- Belediye teşkilatı bulunmayan yörelerde, perakende alkollü içki satışı yapacak yere ilişkin, o yerin bağlı olduğu mülki amirlikten, turizm, genel güvenlik ve asayiş yönünden yapacağı değerlendirme sonucu olumlu görüş belirten yazı alınacak.

Satış ve sunum

- Sipariş yöntemiyle ya da posta ve benzeri dağıtım hizmetleri yoluyla alkollü içki satışı faaliyetinde bulunmak isteyen kişiler, buna uygun perakende satış belgesi alacak. Satıcılar, belgeli açık alkollü içki satıcılarına ve tüketicilere, faks, telefon, posta ve benzeri dağıtım hizmetleri yoluyla ayrı bir belgeye gerek bulunmaksızın satış yapabilecek.

- Perakende satıcılar, açık alkollü içki satıcılarına ya da tüketicilere internetten satış yapmak istediklerinde, internet adresini kuruma bildirecek ve satış belgesi üzerine yazacak.

- İnternetten yapılan perakende satışlarda, ürün bedeli kredi kartıyla tahsil edilebilecek.

- Sipariş yöntemiyle ya da posta ve benzeri dağıtımıyla yapılan satışlar, 18 yaşından küçüklere ürün teslim edilmemesi de dahil, ürününün talep sahibine teslimi suretiyle gerçekleştirilecek.

- Alkollü içki perakende satıcıları, piyasa koşullarını ve tüketici taleplerini dikkate alarak ve tüketici seçeneklerini azaltmayacak şekilde, aynı kategorideki 1'den fazla firmanın ürünleri arasından tercih imkanı sağlayacak şekilde alkollü içki bulunduracak.

- Alkollü içkiler sadece bu ürünlerin satışına tahsis edilmiş yerde bulunan raf, dolap veya stantlarda birlikte sergilenecek. Birden fazla alanda satışa sunulamayacak.

- Tüketicilerin içeriye girmeksizin alışveriş yapabildiği büfeler hariç, alkollü içkiler çocuklara yönelik materyaller, çocuk dergileri, kitap ve yayımları ile çocuk kıyafetleri, kırtasiye, oyuncaklar, cips, çikolata, şekerleme gibi ürünlere bitişik olan ve çocukların kolayca dikkatlerini çekecek alanlarda satılamayacak.

Reklam ve sponsorluk

- Her çeşit alkollü içkinin televizyon, kablolu yayın, radyo ve kamu yayın araçlarıyla reklamı yasak olacak.

- Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca belirlenen genel ilkelerin yanı sıra yönetmelikte belirlenen ilkelere uymayan sponsorluk, kampanya, promosyon, reklam ve reklam içerikli benzeri faaliyetler, istismar edici, teşvik edici ve özendirici kabul edilecek.

Aynı şekilde kamu sağlığını bozucu, çocuklar ile gençleri etkileyici içerikte oldukları değerlendirilecek.

Taslakta, bu şekilde değerlendirilen bu faaliyetler de şu şekilde sıralandı:

.Üretici, ithalatçı ve toptan satıcılar ya da bunların pazarlama ve tanıtım amacıyla sözleşme yaptıkları kişiler tarafından, alkollü içkiler, halka bedelsiz, hediye, yardım, ödül, eşantiyon ve promosyon olarak dağıtılamayacak.

.Alkollü içkiler sektöründe faaliyete tahsis edilen araçlar üzerinde alkollü içki markaları ile bunların tanınmasını sağlayacak renk kombinasyonları, logolar, alametler, ek ibare, işaret, resim ve görsel figürler kullanılamayacak.

Markaların sportif faaliyette kullanımı yasak

.Alkollü içki markalarıyla her türlü sportif faaliyet, şirket şeklinde yapılanmalar da dahil olmak üzere spor kulüpleri veya spor kulübü taraftarları arasında bağ kurulmasına neden olacak uygulamalar yapılamayacak. Alkollü içki markalarıyla, alkollü içkilerin ambalajı üzerinde yer alan logo, amblem ve işaret şeklindeki alkollü içki markasını doğrudan çağrıştıran, ayırt edici tasarımlar, spor kulüplerine isim olarak verilemeyecek ve tanıtımlarında kullanılamayacak.

Taslağa eklenen bir geçici madde uyarınca, alkollü içki markasını spor kulübü ismi olarak almış spor kulüpleriyle, alkollü içkinin ambalajı üzerinde yer alan ibare ve alametleri, spor kulübünün isminde, dokümanları ile iş ve işlemlerinde kullananlar, söz konusu aykırılığı 1 yıl içerisinde gidermek zorunda olacak.

.Çocukları ve gençleri hedef alan veya bu kişilerin ilgi alanına giren etkinlikler ile bu etkinliklerin tanıtımında ve etkinliğin gerçekleştirileceği mekanlarda, alkollü içki markaları ya da bu markaları çağrıştıracak nitelikte unsurlar kullanılamayacak. 

.Reklamlarda, bireysel ya da toplumsal nitelikli özel olaylara vurgu yapılarak, alkollü içki içmeyi özel olayların bir parçası olarak ilişkilendiren içerik kullanılamayacak.

.Reklamlarda hedef kitle olarak gençler ve çocuklar seçilemeyecek. Gençler ve çocuklar ile genç veya çocuk olmadığı halde böyle bir imaj veren ya da verdirilen kimseler alkollü içki reklamlarında kullanılamayacak.

.Reklamlarda alkol tüketiminin sportif başarıları artırdığı vurgulanamayacak.

Sinemalardaki reklamı

.Alkollü içki reklamlarının sinema filmleri gösterimi vasıtasıyla yapılması halinde, bu reklamlar sadece Kültür ve Turizm Bakanlığı Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulu'nun 18 yaş üstü (18 ) olarak sınıflandırdığı sinema filmlerinin gösterimlerinde yayımlanabilecek.

.Alkollü içkilerin tanıtımına münhasır neşriyat hariç olmak üzere, gazete, dergi, broşür, katalog ilan ile diğer yazılı medya ve elektronik iletişim araçları vasıtasıyla reklam yapılması durumunda, çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan sayfa, ek, program ve bölümler ile spor sayfalarında ve yayınların ilk ve son kapak sayfalarında alkollü içki reklamları olmayacak.

.Reklamlarda ürün, önemli derecede yetenek, dikkat veya zihin açıklığı gerektiren faaliyetlerle birlikte tanıtılamayacak.

.Reklamlarda alkollü içkilerin tedavi edici özelliklere sahip olduğu, uyarıcı, rahatlatıcı, güçlendirici, üstünlük sağlayıcı ve benzeri etkilerinin bulunduğuna dair içerik kullanılamayacak.

.Reklamlarda alkollü içkilerin kişisel sorunları çözebileceği veya tıbbi koruyucu etkiye sahip olabileceği temaları işlenemeyecek.

.Alkol tüketmemenin zihinsel ve sosyal bakımdan bir eksiklik olduğunu gösteren reklamlara yer verilemeyecek.

.Reklamlarda alkolün bırakılması, az içilmesi veya hiç içilmemesini olumsuz yönde etkileyebilecek bir içerik kullanılamayacak.

.Reklamlarda, içki içmemek bir zafiyet olarak gösterilemeyecek.

.Reklamlarda, içkilerin alkol derecesi tüketiciyi yanıltmayacak şekilde ve doğru olarak gösterilecek. Alkollü içkinin kalitesiyle, etkisini içerdiği alkol oranıyla ilişkilendirilecek yönde mesaj verilemeyecek.

.Reklamlarda doğru, açık ve anlaşılabilir bir Türkçe kullanılacak. Argo kelimelere yer verilmeyecek, çeşitli anlamlara gelebilecek ifade veya kelimelerin aldatıcı nitelikteki anlam ya da anlamları kullanılamayacak.

.Reklamlarda, içki içmenin statü sembolü ve yetişkinlik işareti olduğu, susuzluğu giderici etkisi bulunduğu mesajı verilemeyecek.

Ünlülere reklam yasağı

.Reklamlarda, herhangi bir alanda özel başarıya sahip veya kamuoyunun güvenini kazanmış ya da yardım kuruluşları ile işbirliği içinde olan veya çocuk ve gençler yararına faaliyette bulunan veya medyada isim yapması gibi nedenlerle çocuk ve gençler için açıkça veya zımnen örnek teşkil eden ya da edebilecek herhangi bir kişi, karakter veya grup yer alamayacak.

.Reklamlar, cinselliğin istismarı ile pornografi içeren ifade ya da görüntüler içeremeyecek.

.Reklamlarda, alkollü içkinin diğer gıda maddelerinin tüketiminin vazgeçilmez bir tamamlayıcısı olduğunu ima eden bir içerik kullanılamayacak.

Tütün mamulleri

- Tütün mamulü satışa sunan perakende satıcılar, tüketici taleplerini de dikkate alacak şekilde, her bir üretici firmaya ait en az 2 sigara markasını bulunduracak.

- Tütün mamulleri iş yerinin dışarıdan görünmeyen ayrı bir bölümünde, 18 yaşını doldurmamış kişilerin kolaylıkla ulaşamaması için tedbir alınmak suretiyle çalışanların gözetim ve denetimi altında bulundurularak satılacak.

- Satış ünitesi çocukları, gençleri veya tüketicileri hedefleyen görsel ve işitsel unsurları taşımayacak şekilde, sade ve tek renkli olacak.

- Münhasıran tütün mamulü satışı yapan iş yerleri hariç olmak üzere, iş yerinde birden fazla alanda tütün mamulleri satışa sunulamayacak.

Tütünde reklam ve sponsorluk

- Tütün ürünlerinin ve üretici firmalarının isim, marka veya alametleri kullanılarak, reklam ve tanıtım yapılamayacak. Bu ürünlerin kullanılmasını özendiren veya teşvik eden kampanyalar düzenlenemeyecek. Tütün ürünleri üreten ve pazarlamasını yapan firmalar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinliğe isimlerini, amblemlerini veya ürünlerini marka ya da işaretlerini kullanarak destek olamayacak.

- Tütün mamulleri otomatik satış makineleri ile satılamayacak, oyun makineleri veya farklı yöntemlerle oyun ve bahse konu edilemeyecek.

Eski satış belgeleri ne olacak?

Bu arada, satış belgeleriyle ilgili düzenlemelere de yer verilen yönetmelik taslağı yeni yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce verilen satış belgeleri, 31 Mart 2011 tarihine kadar geçerli olacak ve faaliyetlerine devam etmek isteyen satıcılar, 2011 yılına ilişkin süre uzatım işlemlerini bu tarihlere kadar yaptıracak.

Daha önce satış belgesi almış kişilerin faaliyet ve iş yerlerine ilişkin mevcut durumlarının, yönetmelik hükümlerine aykırı olması halinde, aykırılık teşkil eden hususlar, yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren 90 gün içinde yeni düzenlemeye uygun hale getirilecek.