Yeni Ekonomi'nin* hataları

Geleceği kuran geçmişte yapılan hatalar ve doğrulardır. Sadece 21 Temmuz 1998'de ABD Senatosu Bankacılık, Konut ve Kentleşme Komitesi'nde dönemin FED Başkanı Alan Greenspan'ın konuşmasını hatırlatmak bile bir çok şeyi ifade edebilir: " Ekonomimiz olumluluk döngüsünü (virtiuous cycle) sürdürmeye devam etti... Artan hisse değerleri harcamalar ve dolayısıyla üretim, istihdam ve verimlilik arttıran sermaye yatırımlarının genişlemesi üzerinde dürtü oluşturmuştur". Bu, ekonominin temellerinin patlamaya hazır balonlar üzerine kurulu olduğu bir dönemde, dönemin dünyada en yetkili ekonomi patronu tarafından yapılan bir yorum. Bugün yaşanılan ekonomik krizin temellerinin o zamanki ekonomi patronları tarafından atıldığına dair ufak bir hatırlatma.

Asya krizinden bir yıl sonra, ABD borsalarında şirket kârları ile hisse değerleri arasındaki uçurum hızla artarken ve ABD ödemeler dengesi hızla gerilediği bir dönemde ve tam da 1998 Rusya krizi patlak vermişken bu sözler birçok piyasa oyuncusu için yine de umut olabilmişti. Oysa uygulanan ekonomik program oldukça basit ve kırılgandı ve bu hali ile bile bir çok yatırımcıyı ürkütmesi gerekirken ekonomik balon her zamankinden daha hızlı büyümeye devam etti. ABD de ekonomi kurmayları devasa borçlanma curcunasını destekleyip, faizleri sürekli düşürerek ve hane halkı tüketimini ve borçlanmasını arttıracak ve borsanın yukarı gidişini destekleyecek likidite girişini desteklemek ve konut satışlarını finansa etmek için hükümetin piyasaya 600 mia dolar sürmesini sağladılar. Buna rağmen bu şirketlerin toplam borçları tüm mali sektörün toplam borcu içinde yüzde 30'a kadar çıkacak kadar korkutucu olabilmişti. Mali sektörün kârlılıkları satın aldıkları (veya satın almak zorunda oldukları) Hazine kâğıtlarının kârlılığına mahkum olmuşken bir de hükümetin sağlam bir piyasa için yapması gereken düzenlemeleri mali sektörün kârlılığını düşünerek sürekli ötelemesi zaten kırılgan olan piyasayı aslında daha da riskli hale getiriyordu.

Böylece, artan bütçe açıkları ve Amerikan halkının ve mali kuruluşların likidite ihtiyacı yurtdışı fonlarla giderilmeye çalışıldığı bir kısır döngüye gelindi. Alan Greenspan'ın olumluluk döngüsü (virtiuous cycle) aslında bir şekilde kısır döngüye (vicious cycle ) dönüşmüştü. Yine de bu bir çok ekonomist ve yatırımcı için olumsuzluk ifade etmiyordu. Ne de olsa Çin ve Arap ülkeleri kendileri için tasarruf yapıp, ABD mali piyasalarını fonluyorlardı. Bu durumda Amerikan halkı veya şirketlerinin tasarrufuna gerek yoktu. Öyle de oldu. Artık ekonomi yabancı yatırımcıların fonladığı ( 19. yy'da Alman Bankeri Carl Fürstenberg'i doğrular biçimde aptal ve arsız fonların ) bir tüketim makinesi haline gelmişti. Bunun en riskli yanı, artan borçlarına rağmen özellikle hane halkının tasarruflarından veya sigorta gibi sosyal güvencelerinden vazgeçmeleri oldu. Çünkü borçları artan insanlar sigorta primlerini bile ödeyemez duruma gelmişlerdi.

Aslında Amerika piyasalarında bütün bu yaşananlar yani sırasıyla mali piyasaların çökmesi ve şirketlerin devletleştirilmesi 2001 Türkiye'sini hatırlatsa da aslında yukarıda basitçe anlatmaya çalıştığım gibi çok daha derin bir devlet ihmali ve piyasa rantı söz konusu. Üstelik işler iyi giderken ve konut piyasasında hem uluslararası hem de yerel şirketler anormal kârlar elde ederken herkes bu oyunun gönüllü oyuncusu olmak için sıraya girmiş görünüyordu. Nasıl şimdi hiç kimse suçunu kabul etmiyorsa...

Asıl gözlemlenmesi gereken alınacak tedbirler. Ekonomik krizlerin üstesinden gelirken, bulunan çözüm yolları yeni krizler yaratmamalı. Öyle görülüyor ki Amerika hükümeti devletçi bir anlayışla krize müdahale edecek ve devletçi politikalarla olası krizlerden korunmaya çalışacak. Ama ya diğer önde gelen ekonomiler de korumacı bir ekonomi sürdürmeye çalışır ve piyasaları geçici bir süre de olsa içe kapanırsa? Umarım alınan önlemler yeni krizlere neden olmaz.

.Yeni Ekonomi kavramı, 90'ların sonlarına doğru FED eski Başkanı Alan Greenspan'ın büyüyen Amerikan piyasası için bulduğu yeni bir isimdi.