Yeni teşvik sistemi ile beş sektörde rekor yatırım artışı
Geçen yıl yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi bazı sektörlerde adeta yatırım patlamasına yol açtı, az sayıdaki sektörde ise tersine bir gelişme yaşandı.
Naki BAKIR
ANKARA - Geçen yıl haziran ayında yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi genel olarak yatırımlara ivme kazandırırken, bazı sektörlerde adeta yatırım patlamasına yol açtı, az sayıdaki sektörde ise tersine bir gelişme yaşandı. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, geçen hafta gerçekleştirdiği ABD ziyaretinde, 2014 yılında teşvik sistemini yeniden ele alacaklarını, bazı sektörlerde teşviklerin sonlandırılacağı mesajını vermişti.
Uygulamada ülkeyi 6 bölgeye ayırarak geri kalmış bölgelere daha cazip teşvikler sağlayan, ayrıca bazı büyük ölçekli, öncelikli ve stratejik yatırımlara avantajlı teşvikler getiren yeni teşvik sistemi, 2012 başından geçerli olmak üzere 19 Haziran’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Aylık bazda tutulan teşvik istatistiklerine göre aradan geçen 15 ayı aşkın sürede teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı 90 milyar lirayı aştı. Temmuz 2012-Eylül 2013 döneminde toplam 91.9 milyar liralık yatırımı kapsayan 6 bin 104 teşvik belgesi düzenlendi. Bu yatırımlarla yaklaşık 225 bin kişilik istihdam yaratılması öngörüldü. Yeni teşvik sisteminin yürürlükte olduğu 15 aylık dönemde alınan toplam teşvik belgesi sayısı önceki 15 aylık döneme göre yüzde 17.9, yatırım tutarı yüzde 55.5, öngörülen istihdam da yüzde 51.8 artış gösterdi.
Belge sayısında tekstil, tutarda enerji
Yeni teşvik sistemi döneminde en fazla teşvik belgesi 904 adetle dokuma ve giyim sektörü için alındı. Bunu 522 belge ile turizm, 442 belge ile gıda ve içki izledi. Daha sonra, 393 belge ile “öncelikli” yatırımlar arasında yer alan istihraç ve işleme sektörü, 385 belge ile lastik-plastik, 372 teşvik belgesi ile eğitim, 361 belge ile makine imalatı, 339 adetle madeni eşya, 239 adetle enerji ve 219 belge ile orman ürünleri geldi. 15 aylık dönemde en fazla yatırım için teşvik alınan sektör 19.6 milyar TL ile enerji oldu. Bu sektörü 9 milyar lira ile kimya, 8.2 milyarla istihraç ve işleme izledi. Daha sonra 7.6 milyar lira ile dokuma ve giyim, 6.2 milyarla taşıt araçları, 6.1 milyar lira ile turizm, yaklaşık 4 milyarla ulaştırma, 3.6 milyarla ticaret ve depolama, 3.5 milyarla gıda ve içki, 2.7 milyarla eğitim geldi.
Eğitim ve elektronikte rekor artışlar
Yeni teşvik sisteminin yürürlükte olduğu 15 aylık dönemde alınan teşvik belgesi adedinde önceki 15 aylık döneme göre yaşanan artışta eğitim yüzde 472 ile birinci oldu. Bu dönemlere göre alınan teşvik belgesi sayısı orman ürünlerinde yüzde 253, sağlıkta yüzde 189.5, makine imalat sektöründe yüzde 169.4, turizmde yüzde 133 arttı. Teşvik belgesi sayısında elektrikli makinelerde yüzde 86, elektronikte yüzde 73, çimentoda yüzde 70, lastik-plastikte yüzde 49 ve demir dışı metallerde yüzde 44 artış yaşandı.
Teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarında ise beş sektörde, önceki döneme göre adeta patlama yaşandı. Yatırım artış oranında yüzde 602.7 ile elektronik başı çekti, ardından yüzde 575’le kimya, yüzde 570’le orman ürünleri, yüzde 425’le istihraç ve işleme, yüzde 359’la makine imalat sanayii geldi. Bunları da yüzde 185’lik yatırım artışıyla taşıt araçları, yüzde 171’le cam, yüzde 160.5’le elektrikli makineler, yüzde 152.4’le seramik ve yüzde 129’la eğitim izledi.
Yeni teşvik sisteminde hayvancılık, pişmiş kil ve çimento, bitkisel üretim, ticaret ve depolama, demir-çelik, mesleki bilim ölçü kontrol ve optik donanım, su ürünleri, ormancılık sektörlerinde ise teşviğe bağlanan yatırım tutarının önceki döneme göre gerilediği dikkati çekti.
Avantajlı teşvikler etkili oldu
Yeni teşvik sistemi döneminde teşvik belgesi sayısı ve teşviğe bağlanan yatırım tutarında hızlı artışlar yaşayan sektörlerdeki bu gelişmelerde, “büyük ölçekli”, “öncelikli” ve “stratejik” yatırımlar tanımları kapsamında sağlanan avantajlı teşvikler etkili oldu. Kimya, petrol ürünleri, motorlu taşıtlar, demiryolu, liman hizmetleri, elektronik, tıbbi, hassas, optik cihazlar, sağlık, havacılık, makine gibi alt sektörlerde yapılan yatırımlar, 50 milyon lira ile 1 milyar lira arasında değişen asgari yatırım tutarı şartına göre “büyük ölçekli” yatırım teşviklerinden yararlandırılıyor. Büyük ölçekli yatırımlara KDV istisnası, bölgesine göre yüzde 25-60 arasında değişen vergi indirimi, gümrük muafiyeti ve yatırım yeri tahsisi gibi teşviklerin yanı sıra, OSB dışında 2-10 yıl, OSB içinde 3-12 yıl süreyle sigorta primi işveren hissesi desteği sağlanıyor. Bu kategorideki yatırım en yoksul 15 ili kapsayan 6’ncı bölgede yapılmışsa, tüm bu teşviklere ek olarak 10 yıl süreyle gelir vergisi stopaj desteği ve sigorta primi işçi hissesi desteğinden de yararlanabiliyor.
Öncelikli yatırım uygulaması
Bu arada denizyolu ve demiryolu taşımacılığı yatırımları, otomotiv, uzay veya savunma sanayiine yönelik test merkezleri, rüzgar tüneli ve bu nitelikteki yatırımlar, Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde yapılacak turizm yatırımları, asgari 50 bin metrekare kapalı alana sahip uluslararası fuar yatırımları, Sağlık Bakanlığı’ndan alınacak proje onayına istinaden gerçekleştirilecek asgari 20 milyon TL tutarındaki biyoteknolojik ilaç, onkoloji ilaçları ve kan ürünleri üretimine yönelik yatırımlar, “öncelikli yatırım” kapsamında yer alıyor. Savunma Sanayii Müsteşarlığı’ndan alınacak proje onayına istinaden gerçekleştirilecek asgari 20 milyon TL tutarındaki savunma, havacılık ve uzay alanındaki yatırımları ile maden istihraç yatırımları ve maden işleme yatırımları da bu kapsamda bulunuyor. Motorlu kara taşıtları ana sanayiinde gerçekleştirilecek asgari 300 milyon TL tutarındaki yatırımlar ve asgari 75 milyon TL tutarındaki motor yatırımları ile asgari 20 milyon TL tutarındaki motor aksamları, aktarma organları/akşamları ve otomotiv elektroniğine yönelik yatırımlar da “öncelikli yatırım” kategorisinde değerlendiriliyor.
Bu arada cari açığın azaltılması amacıyla ithalat oranı yüksek ara malların üretimine yönelik yatırımlar ‘stratejik yatırım’ olarak tanımlanıyor ve destekleniyor. Yüzde 50’den fazlası ithalatla karşılanan ara malları veya ürünlerin üretimine yönelik yatırımlar, “stratejik yatırım” sayılıyor ve ayrıca teşvik ediliyor. Münhasıran bu yatırımların enerji ihtiyacını karşılamak üzere gerçekleştirilecek enerji yatırımları da bu uygulamaya dahil bulunuyor. Ekonomi Bakanlığınca çalışılan Girdi Tedarik Stratejisi (GİTES) çerçevesinde, cari açığın azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek ara malları ve ürünlerin üretimine yönelik, uluslararası rekabet gücünü artırma potansiyeline sahip Ar-Ge içeriği yüksek, yüksek teknolojili ve yüksek katma değerli stratejik önem taşıyan yatırımlar bu kapsamda teşvik ediliyor.
