Yetkilendirilmiş yükümlü kimdir, avantajları nelerdir?

Hasan AKDOĞAN / Emekli Gümrük Baş kontrolörü/YGM

Dünyadaki ilişkilerin 11 Eylül 2001 tarihli saldırıdan sonra yeniden şekillendiği biliniyor. Özel olarak dış ticaret ve gümrük alanında güvenlik boyutu öne çıkmış bulunuyor. Sunum zincirinin güvenliği (supply chain security) kavramı gittikçe önem kazanıyor. Sunum zincirinin güvenliği, Dünya Gümrük Örgütü'nün (DGÖ) çeşitli tavsiye kararlarında ve ticaretin kolaylaştırılması ve güvenliğine ilişkin standartlar çerçevesinde ele alınıyor. Türkiye de bu uygulamaya ilişkin niyet mektubunu DGÖ'ye iletmiştir. Standartlar çerçevesinde yer alan yetkilendirilmiş ekonomik operatör (AEO)  kavramı Avrupa Birliği tarafından da gümrük koduna dahil edilmiş bulunuyor.

Yetkilendirilmiş yükümlü, gümrük sahasının tamamında yaptığı gümrük işlemleri çerçevesinde güvene layık ekonomik operatör olarak tanımlanabilir. Bu açıdan bakıldığında; yetkilendirilmiş yükümlü, ithalatçı, ihracatçı, taşıyıcı, nakliyeci, gümrük müşaviri gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren kişileri kapsıyor.

Gümrük mevzuatında, daha önceki yazılarımdan da izlenebileceği gibi, çeşitli kolaylıklar ve basitleştirilmiş uygulamalar bulunuyor. Ancak; Yetkilendirilmiş yükümlü kavramı gümrük mevzuatına yeni giriyor ama mevcut sistemde yer alan uygulamaları engelleyen bir özelliği bulunmuyor.

Yetkilendirilmiş yükümlü yetkisini kim veriyor ?

Gümrük Müsteşarlığının vereceği yetkiye göre Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlükleri sertifika düzenleyerek yetkilendirilmiş yükümlü statüsü veriliyor.

Kaç Çeşit Sertifika Veriliyor ?

a) Gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirilmiş uygulamalardan yararlanmak isteyen yükümlülere, yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası/basitleştirilmiş uygulamalar,

b) Türkiye Gümrük Bölgesine eşya giriş ve çıkışı sırasında yapılan emniyet ve güvenlik kontrollerine ilişkin kolaylaştırmalardan yararlanmak isteyen yükümlülere yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası/emniyet ve güvenlik,

c) Basitleştirilmiş uygulamalardan ve kolaylaştırmalardan yararlanmak isteyen yükümlülere yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası/basitleştirilmiş uygulamalar-emniyet ve güvenlik,

sertifikaları düzenlenebiliyor.

Sertifika Almanın Koşulları Nelerdir ?

Güvenilirlik koşulu

Başvurunun yapıldığı tarihten önceki son üç yıl içinde, başvuru sahibi, başvuru sahibi kişinin idaresi ya da sermayesi üzerinde kontrolü bulunan kişiler, varsa, başvuru sahibi kişinin gümrük işlerini yürüten doğrudan ya da dolaylı temsilcisi, tarafından kapsamı ve niteliği Müsteşarlıkça belirlenecek ciddi ya da mükerrer olarak gümrük mevzuatı ihlali yapılmamış olması gerekiyor

Ticari kayıtların güvenilirliği ve izlenebilir olması koşulu

Başvuru sahibi kişilerce, gümrük kontrollerinin doğru biçimde yapılabilmesine imkan veren ticari kayıtları ile varsa taşımaya ilişkin kayıtlarının düzgün ve yeterli bir sistem çerçevesinde tutulması gerekir. Bunun için; genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun ve sonradan kontrolü kolaylaştıracak bir muhasebe sistemi, gümrük ve varsa taşımaya ilişkin kayıtlarına gümrük idaresinin fiziki veya elektronik olarak erişebilmesi, Türk menşeli olan ve olmayan eşya ayrımını gözeten bir lojistik sistemi, İşletmenin türü ve büyüklüğü ile orantılı, eşya akışının idaresi için uygun, yasadışı ve usulsüz işlemlerin tespitine imkan veren iç kontrolü içeren bir idari organizasyon yapısı, Tarım ürünleri ticareti ya da ticaret politikası önlemlerine ilişkin lisans ve izinlerle yeterli derecede ilgilenilmesini sağlayacak uygun bir iş planlaması, İşletmenin bilgi ve kayıtlarının arşivlenmesi ve bilgi kaybının önlenmesine yönelik yeterli ve uygun bir iş planlaması, kayıt tutma sistemine uyma konusunda zorluklar ortaya çıktığında gümrük idaresinin bilgilendirilmesi gerektiği konusunda çalışanların bilinçlendirilmesi ve bu bildirimleri yapacak uygun kişilerin belirlenmesi, başvuru sahibinin bilgisayar sistemini yetkisiz girişlerden korumaya ve verilerini güvenceye almaya yönelik uygun bilişim teknolojisi güvenlik önlemlerinin bulunması gerekiyor..

Mali yeterlilik koşulu

Bu koşulun karşılanması için, başvuru sahibinin son üç yıl için mali açıdan yeterliliğine ilişkin olumlu rapor aranır. Mali yeterlilik, başvuru sahibinin iştigal ettiği iş alanının özellikleri de göz önüne alındığında, taahhütlerini karşılamaya yeterli iyi bir mali durumda bulunması gerekiyor.

Emniyet ve güvenlik standardı koşulu

Başvuru sahibinin uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunduğunun kabul edilmesi için, yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası kapsamındaki faaliyetlerle ilgili olarak kullanılacak binaların izinsiz giriş ve sızmaları önleyecek nitelikte inşa edilmiş olması, yükleme yerlerine, sevkiyat sahalarına ve kargo bölümlerine yetkisiz girişleri önlemek üzere uygun erişim kontrol tedbirlerinin alınmış olması, eşyayla ilgili önlemler kapsamında, herhangi bir eşyanın değiştirilmesini, kaybını veya yabancı eşya eklenmesini ve kargo birimlerine yabancı kişilerin giriş ve müdahalesini önleyecek tedbirlerin alınmış olması, yasaklama ve kısıtlamalara tabi eşya söz konusu ise, bunlara ilişkin ithalat ve/veya ihracat lisanslarıyla ilgili işlemleri takip edecek ve bu kapsamdaki eşyayı diğer eşyadan ayıracak bir iş akışının oluşturulmuş olması, Uluslararası arz zincirinin güvenilirliğinden emin olunmasını sağlamak amacıyla, başvuru sahibinin iş yaptığı kişi ve firmaların kimliklerinin açıkça tespitine yönelik tedbirlerin alınmış olması, başvuru sahibi kişinin, mevzuatın izin verdiği ölçüde, güvenlik açısından hassas pozisyonlarda görev yapacak çalışanları hakkında işe başlama öncesi ve sonrasında periyodik olarak güvenlik araştırması yapıyor olması, başvuru sahibi tarafından ilgili personelinin güvenlik bilinçlendirme eğitim programlarına aktif olarak katılımının temin edilmesi gerekiyor.

Talep edilen sertifikanın özelliğine göre, aranan koşullar birden fazla gurubu kapsayabiliyor.

Avantajlar nelerdir?

Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahibince giriş özet beyanı verildiğinde, gümrük idaresi, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine varışından önce, emniyet ve güvenlik açısından yapılan risk analizi sonucunda, sevkiyatın ayrıntılı fiziki kontrol için seçilmesi durumunda durumu yetkilendirilmiş yükümlüye bildiriyor. Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkış yapacak eşya için de duruma göre benzer uygulama yapılabiliyor.

Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahibi ithalatçı ve ihracatçılar tarafından azaltılmış zorunlu bilgilerden oluşan giriş veya çıkış özet beyanı verebiliyor. Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahipleri hesabına ithalat veya ihracatla ilgili işlemleri yürüten gümrük müşavirleri ile nakliyeci kuruluşlar veya kara, deniz ve hava yolu işletmeleri de azaltılmış zorunlu bilgilerden oluşan giriş veya çıkış özet beyanı verebiliyor.

Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sahipleri diğer yükümlülere göre daha az muayene ve belge kontrolüne tabi tutuluyor. Yetkilendirilmiş yükümlü tarafından verilen giriş veya çıkış özet beyanı ya da gümrük beyannamesi kapsamındaki sevkiyat risk analizi sonucunda ayrıntılı gümrük kontrolü için seçildiğinde, gümrük idaresi söz konusu kontrolü öncelikli olarak yapıyor. Yetkilendirilmiş yükümlünün talebi halinde, ilgili gümrük idaresinin onayı ile bu kontroller söz konusu gümrük idaresinin bulunduğu yerden başka bir yerde de yapılabiliyor.

Netice olarak; yetkilendirilmiş yükümlüler, kolaylaştırılmış emniyet ve güvenlikle ilgili gümrük kontrollerinden veya gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirilmiş uygulamalardan faydalanıyor.

Bu avantajlar, Gümrük Müsteşarlığı'nca, başmüdürlüklerin sertifika vermeleri konusunda yetkilendirilmesinden ve uygulamamaya geçilmesinden sonra, muhtemelen daha da genişleyecek gibi görünüyor.

Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün askıya alınması

Sertifika sahiplerince, belirlenen koşullara ve uygulama esaslarına uyulmaması hallerinde, filin durumuna göre; sertifikalar askıya alınabiliyor. İptal edilebiliyor ve filin ağırlık derecesine göre/ihlal edilen mevzuat hükümlerine göre Gümrük Kanunu yada Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca işlem yapılabiliyor.