11. Kalkınma Planının Sosyal Güvenlik Hedef ve Politikaları
Türkiye ekonomisinde planlama fikri, 1930’lu yıllarda hazırlanan sanayi planları ile başlamakla birlikte, 5 yıllık süre için yapılan ilk kalkınma planı, 1963-1967 yıllarını kapsayan kalkınma planıdır. Şu ana kadar da 10 kalkınma planı hazırlanmış ve uygulanmıştır.
Kalkınma planları; genel olarak toplam yatırımlar ve harcamalar, ülkedeki talep durumu ve tasarruf eğilimleri göz önüne alınarak hedeflenen büyümeye ulaşılmayı amaçlamakta ve Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından da onaylanarak yürürlüğe konulmaktadır.
Bu çerçevede, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin ilk kalkınma planı olan On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), TBMM tarafından onaylanarak, 23 Temmuz 2019 tarihli, 30840 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Orta ve uzun vadede ekonomik ve sosyal alanda hedeflenen temel yapısal dönüşümlere yönelik önemli adımları içermesi nedeniyle kalkınma planları önem taşımaktadır.
Kalkınma Planı, genel olarak diğer politika dokümanları ve stratejik planların hazırlanmasında tüm kurumlara, önceliklerini belirlemede yön verecek bir politika seti sunmaktadır.
Zira, Cumhurbaşkanlığı Programı, orta vadeli programlar (OVP), Cumhurbaşkanlığı yıllık programları, bölgesel gelişme ve sektör stratejileri, kurumsal stratejik planlar Kalkınma Planı esas alınarak hazırlanacaktır. Kalkınma Planında, plan ve bütçe bağlantısını güçlendirmek amacıyla uygulanacak tüm politikaların ve alınacak tedbirlerin bütçe boyutu da dikkate alındığından, kamu kuruluşları politikalarını, yatırım ve cari harcamalarını, kurumsal ve hukuki düzenlemelerini planda öngörülen hedef ve kaynaklara göre şekillendireceklerdir.
Bu çerçevede, yazımızda 2019-2023 dönemini kapsayan 11. Kalkınma Planında sosyal güvenlik alanında hangi politikaların ve hedeflerin ortaya konulduğu ve bu hedeflere ulaşmak için hangi tedbirlerin öngörüldüğü konusu ele alınacaktır.
Sosyal Güvenlik Sistemi ve Finansmanı
11. Kalkınma Planında öncelikle “aktüeryal dengenin gözetilmesi suretiyle sosyal güvenlik sisteminin uzun dönemli mali sürdürülebilirliğinin sağlanması” temel amaç olarak ortaya konulmuş, bu temel amaç doğrultusunda da politika ve tedbirler belirtilmiştir.
Sosyal güvenlik sisteminde öngörülen politika ve tedbirler
11. Kalkınma Planında aşağıda belirtildiği gibi sosyal güvenlik ile ilgili altı politika ve buna ilişkin tedbirler öngörülmüştür.
1. Sosyal sigorta prim tabanının genişletilmesi, sisteme girişin kolaylaştırılması ve denetimler yoluyla sistemin etkinleştirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
• Esnek istihdam imkânlarının artırılması amacıyla çalışanların kayıt altına alınmasında kolay işverenlik uygulamaları yaygınlaştırılacak.
• İstihdam teşviklerine ilişkin etki değerlendirmesi yapılarak teşvikler sade ve etkin bir yapıya kavuşturulacak.
• Sosyal güvenlik sisteminde denetim uygulamaları geliştirilecek ve çeşitlendirilecek, risk odaklı denetim uygulamaları yaygınlaştırılacak.
• Denetim konusunda kurumlar arasında işbirliği kuvvetlendirilerek sürdürülecek.
2. Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle daha etkin bir şekilde mücadele edilmesi
• Kayıtlı istihdamın artırılmasının güç olduğu sektörler belirlenerek sektörlerin özelliğine uygun kayıt altına alma uygulamaları geliştirilecek.
• Kayıt dışı çalışmayla mücadele konusunda farkındalığı artırmaya yönelik programlar uygulanacak.
3. Prim tahsilatının artırılması
• Prim borçlarının takip ve tahsilatı etkin bir şekilde uygulanarak, prim gelirlerinin artırılması sağlanacak.
• Çiftçiler ve mevsimlik çalışan tarım işçileri gibi yılın belirli aylarında gelir elde edenlere yönelik özel prim ödeme dönemleri belirlenecek.
4. Sosyal güvenlik sisteminin etkin bir yapıya kavuşturulması
• Sosyal güvenlik mevzuatı, sade ve anlaşılır şekilde düzenlenecek.
• Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) bilişim sistemleri güçlendirilecek.
• Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamaları, değişen işgücü piyasası koşullarına ve çalışma şekillerine uyumlu hale getirilecek.
5. Kişilerin emeklilik gelirlerinin artırılmasını teminen kamu emeklilik sistemi dışındaki diğer emeklilik sistemlerine katılımın teşvik edilmesi
6. Tamamlayıcı emeklilik kurumlarının kapsamı genişletilerek sektör, iş kolu veya meslek esaslı tamamlayıcı emeklilik kurumlarının güçlendirilmesi sağlanacak
Sosyal Güvenlik Sistemine İlişkin 2023 Yılı Hedefleri
11. Kalkınma Planındaki politika ve hedeflere bakıldığında, genel olarak sosyal güvenlik sisteminin içinde bulunduğu sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik politikaların ortaya konulduğu, ancak 2023 yılında ulaşılması öngörülen hedeflerin (örneğin; SGK’ya yapılan bütçe transferlerinin %4’den %3,2’e indirilmesi, aktif-pasif oranının 1,73’ten 1,90’a çıkarılması, prim tahsilat oranının %82,9’dan %88,1’e çıkarılması) çok gerçekçi olmadığını, ayrıca bu hedeflere ulaşmak için planda belirtilen tedbirlerin çok yetersiz olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer taraftan, 2008/Ekim ayında yürürlüğe giren sosyal güvenlik reformu ile hem aylık bağlama oranının, hem de prime esas kazançların güncellenmesinde kullanılan güncelleme katsayısının düşürülmesine bağlı olarak belli prime esas kazanç seviyesinin altından primleri ödenen çalışanlara bağlanan emekli aylıklarının her geçen yıl düşmesi nedeniyle, kişilerin emeklilik gelirlerinin artırılmasını amacıyla kamu emeklilik sistemi dışındaki diğer emeklilik sistemlerine katılımın teşvik edilecek olması, yine tamamlayıcı emeklilik kurumlarının kapsamının genişletilerek sektör, iş kolu veya meslek esaslı tamamlayıcı emeklilik kurumlarının güçlendirilecek olması olumlu bir politika olarak değerlendirilmektedir.