Bademli Kooperatifi'nden Amerikan cevizine karşı yerli ceviz Potamia
Ege'de özellikle de İzmir'de hangi ilçeye, hangi köye gitseniz kooperatifçilik ile ilgili bir başarı öyküsüne tanık olursunuz. Bölgede kooperatifçiliğin gelişmesinde özellikle Eski Gümrük ve Tekel Bakanı Mahmut Türkmenoğlu'nun büyük katkıları var. İzmir Bademler'de 57 yıl önce kurduğu Bademler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ve sonrasında diğer köylerde kurulan kooperatiflerin bir araya gelmesi ile Köy-Koop. İzmir Birliği doğdu.
İzmir'in Ödemiş İlçesi'ne bağlı Bademli'de 51 yıl önce 1968 yılında kurulan Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi de bölgedeki kooperatifçilik hareketinin öncülerinden. Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi'nin başarısı sadece Türkiye ile sınırlı kalmadı, pek çok ülkeye fidan, süs bitkileri ve diğer ürünlerini ihraç eden bir yapıya dönüştü.
Geçen hafta Bademli Kooperatifi'nin çalışmalarını yerinde gördük. TRT’de 22 yıl aralıksız yayınlanan "Bu Toprağın Sesi" programının son sunucusu, Bereket TV'de kısa bir süre birlikte de program yaptığımız, geçen hafta itibariyle Çiftçi TV'de program yapmaya başlayan Umut Özdil kardeşimle birlikte Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Yönetim Kurulu Başkanı Selçuk Bilgi ve Başkan Yardımcısı, aynı zamanda Fidan Üreticileri Alt Birliği (FÜAB) Başkanı Hurşit Nallı'nın konuğu olduk. Kooperatif hakkında bir yazıya sığmayacak kadar detaylı bilgiler aldık. Seraları, üretim alanlarını, işletmelerini gezdik. Yeri geldikçe paylaşacağız.
Amerikan cevizine karşı Potamia cevizi
Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, meyve fidancılığı, süs bitkileri, süt ve süt ürünleri, zeytinyağı üretimi başta olmak üzere kooperatif ortaklarının ürettiği hemen her ürünü tüketici ile buluşturuyor. İhracat yapıyor.
Son yıllarda doku kültürü ile üretimine teknolojiyi de katan Bademli Kooperatifi'nde bugünlerde herkes çok heyecanlı. Kooperatif ortaklarından Erdin Devrim tarafından bulunan ve uzun yıllar üzerinde çalışılan yeni bir ceviz çeşidini ekonomiye kazandırmanın heyecanı. Bademli'nin mitolojideki adı olan Potamia adıyla tescil edilen ceviz çeşidi 12 Eylül'de tanıtımı yapılacak.
Kooperatif Başkanı Selçuk Bilgi tescil ettirdikleri yerli ceviz çeşidi hakkında şu bilgileri verdi: "Bir ortağımız doğada yeni bir ceviz çeşidi bulduğunu ve çok iyi ürünü olduğunu söyledi. Tam 10 yıl takibe aldık, üzerinde çalıştık. Ağacını diktik araştırmalarımızı yaptık ve gerçekten de iyi bir çeşit elde ettik. Tarım ve Orman Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü'ne başvurarak bu yerli çeşidin tescilini yaptırdık. En çok bilinen Chandler ceviz çeşidi le karşılaştırdık, verimliliği daha iyi, irilikte de daha büyük. Ağaç başına ortalama 50-60 kilo veriyor. Kendine verimli, erkenci bir çeşit. Yağ oranı yüksek. Bu çeşitten 10 bin fidan ürettik. Bu çeşidin bütün hakları bize ait. Bademli'nin mitolojideki adı olan Potamia ve çeşidi bulan ortağımızın adını ekleyerek "Potamia Erdin" adını verdik."
Doku kültürü ile üretim yapılıyor
Kooperatifin ana faaliyet alanı fidancılık. Doku kültürüyle üretim yapmanın önemini ise Selçuk Bilgi şöyle anlattı: "Meyve fidancılığının temel üretim girdilerinden en önemlisi anaç. Son yıllarda erkencilik sağlaması, sık dikime uygun olması, bakım işlemleri ve hasadın yapılmasında kolaylık sağlaması, verimi ve meyvenin kalitesini artırıcı unsur olması nedeniyle kapama meyve bahçelerinin kurulmasında klon anaçlar tercih ediliyor. Bu anaçların birçoğunun üretimi özel ortamlarda, laboratuvarlarda yapılıyor.
Bu anaçları daha önceden Yunanistan ve Hollanda gibi ülkelerden ithal ediliyordu. 31.12.2011 tarihinde meyve anacı ithalatının yasaklanması ile ortaklarımıza diğer üretim girdilerinde olduğu gibi anaç temininde de gerekli desteği sağlamak amacıyla hazırladığımız proje kapsamında 2012 yılında 2 milyon üretim kapasitesine sahip Doku Kültürü Laboratuvarımızı kurduk. Bugün kapasitemiz 3 milyon adedin üzerinde. Laboratuvarımızın ana amacı öncelikle ortaklarımızın ihtiyacı olan anaçları ihtiyaç adedinde üretmek daha sonra da diğer fidancıların ihtiyaçlarına cevap vermektir. Klon anacı üretiminin yanı sıra diğer çoğaltım yöntemleri ile başarılı olmayan veya kayıp miktarı çok fazla olan süs bitkilerinin de laboratuvar koşullarında üretimini yapıyoruz."
Fidan yetiştiriciliği desteklenmeli
Kooperatife ait, toplam 45 bin metrekare alandaki seralarda meyve fidanlarının yanı sıra 15-20 çeşit süs bitkisi de yetiştiriliyor. Burada daha çok konvansiyonel sistemle üretilmeyen ürünler üretiliyor.
Fidan Üreticileri Alt Birliği Başkanı Hurşit Nallı'nın verdiği bilgiye göre fidan yetiştiriciliğinde ve özellikle doku kültürü ile üretim yapmanın en önemli girdisi işçilik. Maliyetin yüzde 60-70'ini işçilik oluşturuyor. Ayrıca, enerji maliyeti de yüksek. Bu seralar, sanayi işletmesi olarak kabul edildiği için kullanılan elektriğin tarifesi yüksek. Tarım işletmesi olarak kabul edilse maliyet biraz daha düşük olacak.
Armutta ateş yanıklığına çare aranıyor
Kooperatif olarak yaptıkları işin büyük bölümünü Ar-Ge (araştırma-geliştirme) çalışmalarının oluşturduğunu anlatan Kooperatif Başkanı Selçuk Bilgi, bu konuda birçok üniversite ile çalıştıklarını hatırlatarak: "Armutta ateş yanıklığı hastalığına karşı 25 yıldır araştırma yapıyoruz. Eskişehir Gaziosmanpaşa Üniversitesi ile bu konudaki çalışmalarımız devam ediyor. Bu hastalığa karşı en dayanıklı çeşidi elde etmeye çalışıyoruz" dedi.
Özetle, Bademli Kooperatifi örneğinde olduğu gibi çiftçiler bütün olumsuzluklara, yüksek girdi maliyetlerine, yeterli destek alamamalarına rağmen inatla üretmeyi, rekabet etmeyi sürdürüyor. Son yıllarda İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin kooperatiflere verdiği destek onlar için "can suyu" niteliğinde. Yerel yönetimlerin sağladığı destek ve devletin desteği ile kooperatif modeli ile Türkiye, tarımda yeni bir çıkış yolu bulabilir.