Ekonomiye güven çok inişli çıkışlı!..
TÜİK tarafından geçen hafta Nisan 2019 ayına ait mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, alt endeksleri ve değişim oranları yayımlandı.
Tablo aynen şöyle:
Bu tabloya bakıp içinde bulunduğumuz nisan ayındaki tüketici güven endeksinin arttığını görünce çok umutlanmamalıyız.
Aylık ve kısa erimli rakamları ve gelişmeleri daha dikkatli değerlendirmeliyiz.
Açıkçası daha uzun süreli analizler yapmalıyız. Söz konusu güven endekslerinin bazılarındaki değişimi biraz daha uzun süreli olarak irdelemeliyiz.
O zaman şöyle bir tabloyla karşılaşıyoruz.
Geriye doğru gidip 2004 yılına uzandığımızda; Şubat 2004 ayına ilişkin tüketici güven endeksinin 98.7 ile son 15 yılın en yüksek oranı olduğunu ve en düşük gerçekleşmenin de 55.7 ile Kasım 2018 ayında yaşandığını görüyoruz. Yani 15 yıl içerisinde tüketici güven endeksinin yüzde 50’den fazla azaldığını anlıyoruz.
Nitekim 2018 yılında da tüketici güven endeksi 72 iken aynı yılın sonunda 58.7 olarak gerçekleşiyor. Açıkçası tüketici ekonomiye güvenmiyor.
Şimdi de tüketici güven endeksindeki gelişmelerin bir önceki aya göre seyrine bakalım.
İlk tespitimiz şu: Son 15 yıl içerisinde hemen her yıl bir önceki aya göre istikrarlı bir seyrin olmadığı anlaşılıyor. Yani bazı aylarda bir önceki aya göre tüketici güven endeksi geriliyor, buna karşın bazı aylarda artıyor.
Şöyle ki; tüketici güven endeksi bir önceki aya göre 2004 yılında 6 kez, 2005 yılında 7 kez, 2006 yılında 6 kez, 2008 yılında 8 kez, 2014 yılında 8 kez ve 2018 yılında da 6 kez düşüş sergiliyor. Bu durum istikrarsız bir seyri ortaya koyuyor.
Diğer güven endekslerinde durum nasıl?...
2011 ve sonrasına baktığımızda; perakende ticaret sektörü güven endeksinin Haziran 2011 ayında zirve yaparak 117.8’e yükseldiğini ve 2018 yılının Ekim ayında da 78.0 ile en düşük noktaya gerilediğini görüyoruz.
Hizmet sektörü güven endeksinin de benzer bir gelişme göstererek 2011 yılının Mayıs ayında 119.3’e kadar yükseldiğini ve ne yazık ki 2019 yılının Ocak ayında da 68.9’a kadar gerilediğini gözlemliyoruz.
Çok geniş bir vatandaş kesimini ilgilendiren inşaat sektörü güven endeksinin de bozulduğunu anlıyoruz. Nitekim 2011 yılının Nisan ayında 100.5’e kadar çıkan endeksin 2018 yılının Aralık ayında 46.1’e kadar düştüğüne şahit oluyoruz.
Şimdi böyle bir tablo varken sadece 2019 yılı Nisan ayına bakarak bir önceki aya göre güven endeksindeki artıştan çok fazla pay çıkarmamalıyız.
Ekonominin çok temel ve değişmeyen kuralları ya da işleyişi vardır. İktisat teorisi de bunu ortaya koyuyor. Kriz, daralma, küçülme dönemlerinde tüketici davranışları iki türlü şekilleniyor.
Birincisi, hane halkı ya da tüketiciler fiyatların daha da düşeceği beklentisiyle alış veriş yapmıyorlar. İkincisi de yine hane halkı ya da tüketiciler gelecekte işsiz kalma kaygısı ile tüketimlerini kısıyorlar.
Dolayısıyla her iki durumda da ekonomide canlanma olmuyor ve daralma devam ediyor. Bu da ekonomide küçülme, yatırımda düşme, işsizlikte artma, tasarrufta azalma anlamına geliyor.
Nedenlerini başka yerde ve çarelerini de yapısal düzenlemelerde arayacağımız ekonomi politikaları geliştirilmedikçe bu iniş çıkışlar ne yazık ki devam edip duruyor.