Eylül
Ayvalık’ta tatildeyim. Kaşarlı pide almaya teşebbüs ettim. Beyaz önlüklü fırıncı kasada duran arkadaşa “Merkez bankası düşürür” dedi. Neyi kastettiğini anladım tabii, ama mesleki deformasyon işte, kulak kabarttım. Merkez bankası elbette ki 2 liraya dayanan kuru düşürecekti. Eh, faizler de arttı, onu da düşürecek haliyle. Yorum güzel. Dikkat, “hükümet düşürür” demiyor, “merkez bankası” diyor. Ekonomi/finans kültürü artmış, fırıncı usta “bu işlere merkez bakıyor” kararına varmış denebilir neredeyse. Düşürebilir mi?
Gömeç’ten İzmir yoluna çıkacağım. Bir araba kırmızı ışıkta ok gibi geçti. Ben yan yoldan çıkıyorum, ışık bana yeşil. Ancak elbette serde Türk olmak var, yine de ışığı kolluyorum. Ama o kadar uzaktan ışığı görerek bu kadar kararlı bir hızla kırmızıda geçmek... Pes doğrusu. Fakat biliyoruz, tedbirli olmak lazım. Arabayı sağa kırdım, kurtulduk. Hızla kırmızıda geçen aşırı kabahatli vatandaş giderken el kol hareketleriyle beni suçluyor. “Bu toprakların kaderi bu” yorumu anında yapılabilir bu noktada. Elbette “öndeki araç sağa sinyal verirken sol ön camdan uzanan kol sola işaret ediyorsa arkadaki aracı kullanan insan evladı ne yapar?” türü sorularla yetiştiğimiz için, bu da mevsim normalleri içinde. Ancak yabancı yatırımcılar ve analistler hala sinyalizasyon arızalarına şaşırıyorlar, ki bu da beni şaşırtıyor ey okur!
Sorumuz böylece ikili bir hal alıyor: (1) Merkez bankası “sağa sinyal verirken sol ön camdan bir el çıkmazsa” kuru/faizi düşürebilir mi? (2) Çıksa da çıkmasa da düşüremez mi? Bence cevap (2). Fakat (1) numaralı olgu da hiç yardım etmiyor ey vatandaş! Düşüremez çünkü doları biz basmıyoruz. Düşüremez çünkü net rezervimiz 50 milyar USD bile değil ve kırılganlıkta Hindistan’la yarışıyoruz. Brezilya falan da var. Çünkü 12 ay içinde 220-230 milyar USD kaynak bulmamız lazım. Çünkü çok ama çok borçluyuz.
Eylül’de kriz olur mu? Herkes bunu soruyormuş. Kur 3,5 ayda 1.75’ten 2’ye çıktı, faiz ikiye katladı, geçti. “Daha ne krizi çıkacak?” diyeceğim ama diyemiyorum ey fırıncı kardeşim! Merak etme, doktoralı vatandaşlar, piyasa tecrübesi olanlar, IQ 180 uluslararası yatırım bankalarına quant yazılmış parlak gençler de tam bilmiyor. Lakin şunu biliyoruz: Fed’in dönüşü öyle geçici sarsıntı falan değil. Dünya bir kez daha değişiyor. 2007 Ağustos 20 gibi bunu CNN Türk’te söylemiştim. Yine söylüyorum. Ve bu sefer çok daha zor durumda yakalandık. Not artışları oyunu değiştiremeden dünya değişti. Ve fırıncı kardeşim bence haklı: Merkez bankası elinden geleni yaptı ve yapıyor.
Politika faizini artırarak sermaye piyasalarını stabilize etmek, bir süre için, mümkün. Artış temel sorunu asla ve asla çözmez, o ayrı. Sadece, gecikmeler daha da yukarıda kurulacak geçici dengelere götürür. Göreceğiz.