Her şey birden yükseldi
Bir kaç gündür mali piyasalarda ilginç bir eğilim var. Hemen bütün finansal fiyatlar-getiriler bir arada yükseliyor. Bu yazıyı yazarken (pazartesi öğlen) aynı eğilim devam ediyordu. Finansal piyasalarda bütün fiyatların böyle aynı anda yükselmesi sanırım çok ender görülen bir şey. Esas olan finansal fiyatların ters yönlerde hareket etmesidir. Nedeni de basittir. Finansal enstrümanlar bir birinin alternatifidir. Bu anlamda bunlar rakip ürünlerdir. Rakiplerden birisinin önerdiği kazanç yükselme eğilimi gösterirse tercihler buna doğru kayar, bu enstrümanın fiyatı-getirisi yükselir. Eğer gökten para yağmıyorsa, getirisi yükselen enstrümanın alımı için gerekli fonu temin etmek için eldeki öteki mali araçların bir veya bir kaçı satılır. Satılan enstrümanların da fiyatı düşer. Bu en basit finans mantığıdır.
Bu sıralarda biz bu mantığı zorlayan bir durumdayız. Bir kaç gündür borsa (BİST 100) yükselirken faiz de döviz kuru da yükseliyor, görece daha marjinal konumdaki altının fiyatı da yukarıya hareket ediyor. Normalde birbirinin alternatifi olması geren bu finansal enstrümanların hepsi aynı yönde hareket ediyor.
Bu neden ve nasıl olur diye düşünmeye başlayınca akla bazı olasılıklar geliyor. Enstrümanların fiyatları-getirileri ters yönlerde hareket eder derken örtük olarak toplam fon hacminin sabit kalacağı varsayılır. Toplamı sabit olan fon hacmi enstrümanlar arasında yeniden dağıldığında bir enstrümanda yatan fon ötekine kayar. Vazgeçilen (satılan) enstrümana ayrılan fon daraltılırken bunun fiyatı düşer, istenen (satın alınan) enstrümana yönlendirilen fon miktarı arttırılır. Enstrümana dönük talep miktarı artar, fiyatı-getirisi yükselir.
Meseleye böyle bakınca, bütün fiyatların birden artması durumunda ilk akla gelen neden toplam fon miktarının artmış olmasıdır. Fonun artan parçası alternatif enstrümanlar arasında aynı tercih kalıbına göre dağıtılırsa hepsine olan talep artacağı için bunların fiyatları birlikte yükselir. Toplam fon hacmi durduk yerde, kendiliğinden artmaz. Fon hacmi içeride ya da dışarıda gelişen etkenler nedeniyle artar. Örneğin, içeride (durduk yerde) tasarrufların zıplamış olması toplam fon hacmini genişletebilir. Dışarıdan sermaye girişinin hızlanması da içeride finansal piyasalara giden toplam fon hacmini arttırabilir. Bu nedenlerle genişleyen fon hacminin büyüyen parçası, aynı tercih kalıbıyla uyumlu olarak dağıtılırsa, her enstrümana giden fon genişler, bu süreçte hepsinin fiyatı-getirisi birlikte yükselir.
Bizde her şeyi birden yükseltecek iç ve dış nedenler söz konusu oldu mu? Bana kalırsa olmadı. Tasarruflarda böylesine ani bir genişleme olmadı. Yani içeride toplam fon hacmini değiştirecek bir gelişme yok. Olan hacim yeniden dağıtıldı derseniz, bu durumda başa döneriz, enstrümanlardan birinin fiyatı-getirisi yükselirken bir başkasının ki düşmek durumunda kalır.
Son sıralarda yurt dışı kaynaklı fon giriş çıkış durumu biraz karışık. Normalde, hiç başka bir neden olmasa dahi, yaklaşan seçimler dolayısıyla risk priminin yükselmesi, bunun da dış kaynak girişini caydırıp, kaynak çıkışını özendirmesi beklenir. Son günlerde bu iki hareket bir arada gerçekleşiyor gibi görünüyor. Sermaye çıkışı olurken yeni fon girişi de var. Son veriler çok ufak bir marjla fon girişinin önde gittiğini gösteriyor. Bu ufak marj mali piyasalarda bütün enstrümanların fiyatlarını hep birlikte yukarıya doğru itmeye yetmez diye düşünüyorum. Kaldı ki, aynı süreçte gerçekleşseler dahi, sermaye hareketi bazlı fiyat değişmeleri ile öteki enstrümanlarda öngörülen fiyat değişmeleri arasında bir gecikme olur. Gelen sermayenin tamamı kur spekülasyonu amacı taşımaz. Görece büyük kısmı yerli para spekülasyonu peşindedir. Bu durumda şöyle bir süreç tetiklenir. Giren döviz ilk adımda döviz arzını genişleterek döviz fiyatını (kur) düşürür. Bundan sonra dövizin yerli paraya çevrilmesi aşaması gelir. Bu süreç bu kez yerli para likiditesini genişleterek piyasa faizini düşürür. Üçüncü adımda bu süreçte yeni oluşan fon alternatif enstrümanlar arasında dağıtılabilir. Sonuçta, benimsenecek kullanım desenine bağlı olarak, enstrümanların hepsinde irili ufaklı fiyat artışları ortaya çıkabilir. Son sıralarda bizde böyle bir süreç yaşandı mı derseniz, sanmıyorum doğrusu.
Gördüğünüz gibi sonuçta son günlerde finansal fiyatlarda gözlenen birlikte hareketi açıklayacak ikna edici bir neden bulamadık. Bunu bilen varsa ve lütfen bir adım öne çıkıp bir açıklama yapsın. Ben de öğrenmiş olurum, hayır duamı alısınız.