Kaynaklar

Geçtiğimiz hafta sizlerden ‘İşletmenin (business) yönetim (management) hataları nedeniyle kaç şekilde istenmeyen sonuçlarla karşı karşıya gelebileceğini’ düşünmenizi istemiştim. Kaç buldunuz bilemem ama işletmelerin istenmeyen sonuçları ya stratejik hatalardan ve/veya insan gücü, mali, fiziki kaynaklar ve alt yapı, stratejik ilişki ve bağlantıları ile tesis ve fiziksel kaynaklarını pazarlama ve üretim işlevlerinin amaçlarına ulaşabilmesi için planlamak, tedarik edip tahsis etmek ve kullanımlarını denetlemek konusundaki etkinliklerde yaptığı yanlışlardan kaynaklanır. Bunlar bir işletmenin çuvallamasının minimum nedenleridir. 

Stratejide bir, her kaynakta üç kategori hata yapabildiğinize göre on-altı çeşit neden bulabilirsiniz. Bu nedenler BMS’de1 başarısızlığın ‘pür’ nedenleri olarak tanımlanır. Pür deniliyor çünkü bir de ‘karmaşık’ nedenler vardır. Bu karmaşık nedenler kaynakların ve yönetimlerinin kesişmelerinden doğarlar. Önce, söz gelimi insan gücü planlamasında beceriksiz olan bir yönetimin mali kaynakların planlanması konusunda becerili olduğunu varsaymak pek doğru sayılmaz. İkinci olarak kaynaklar kesiştiğine yani birbirlerinden bağımsız irdelenemeyeceklerine göre bir kaynaktaki yönetim hatasının başka bir kaynağın yönetiminde hata yaratacağı da oldukça büyük bir olasılıktır. Strateji hatası hariç kaynaklara ilişkin yönetim hataları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bunlara kesişmelerden doğacak hataları eklerseniz bir şirkette kaç çeşit hastalık olabileceğini bulursunuz. 

Geçen haftaki konumuz sistemlerine (yönetim hatalarına) rağmen hala ayakta kalabilen yani ‘çalışan’ şirketlerdi. Bunun nasıl olabileceğini yandaki tabloda görebiliyoruz. Söz gelimi PTT örneğinde bahsettiğim fiziki varlıklar ve altyapı eksikliği (planlama ve tedarik hataları) insan gücü kaynaklarının iyi çalışması sayesinde kapatılmıştı. Adı merkez şube olan bir yerde taşıma arabası olmaması eksikliğini Yasemin, Zuhal ve Arzu hanımların kendi ağırlıklarının üçte biri ağırlığındaki kolileri tartma gibi bel fıtığına sebep olabilecek işler dahil, paketleme, form doldurma falan da yaparak telafi etmeleri bahsettiğim şeye bir örnek olmalı!

Yasemin, Zuhal ve Arzu hanımlar aksi ve beceriksiz olabilirlerdi. Bu insan gücü konusunda bir yönetim hatasına işaret edecekti. Öyle ya bir hizmet kurumunda hizmet müşterinin önünde üretilir. Eğer böyle bir kurumun insan gücü yeterli bilgi, beceri, tutum ve tavırdan yoksunsa üretim aksayacak demektir. Buna karşın böyle kurumların da yaşadıkları veya ‘çalıştıkları’ da çok nadir görülen bir şey değildir. Bunların en yaygın örnekleri kaynakların özellikle insan gücü kaynaklarının yönetimindeki hatalara karşın diğer kaynaklardaki artılar sayesinde ayakta kalan hizmet sektöründe görülür. Dediğim gibi Yasemin, Zuhal ve Arzu hanımlar aksi ve beceriksiz olabilirlerdi ancak PTT akıl edip tüm şubelerine olmasa bile merkez şubeleri için 30 kiloya kadar alırım dediği kolinin kim tarafından nasıl taşınacağını bir düşünse, yöneticiler 30 kiloluk bir kutuyu kucaklayıp 50 metre yürüseler alt tarafı üç kuruşluk ‘fiziki varlık’ ilavesi ile insan gücündeki bu aksaklığı telafi edebilerdi. Bu da insan gücü kaynaklarındaki bir hatanın fiziki varlık kaynağı tarafından telafi edilmesine bir örnek oluştururdu. 

Bir veya birden fazla kaynaktaki artıların bir veya birden fazla kaynağın yönetimindeki hataları telafi etmesi şirketlerde yaygın görülen bir şeydir. Bu planlı başka bir deyişle bilinçli yapılıyorsa ne ala, tesadüflere bırakılmışsa üzücü, eğer yönetim bunun farkında bile değilse bu bir yönetim faciasıdır. Anlatmaya çalıştığım kaynak yönetimi kesişmeleri analizinin en önemli öğretisi bizlere şirketlerde ‘sorun teşhisi’ denilen şeyin neden çok zor olduğunu, neden yalap şap formüllerle reçetelerle yapılamayacağını ve ben iki haftada şirketinize hem teşhis koyar hem tedavi ederim diyen şarlatanlara neden güvenilmemesi gerektiğini anlatmaktır. İnanmıyorsanız strateji hariç pür hatalar tablosundan kaç çeşit kesişme (olumlu veya olumsuz) olduğunu olasılık hesaplarına aklınız eriyorsa kendiniz yaparak veya bir aklı erene sorarak çıkartın. Bakın bakalım insan hastalıklarına teşhis koymaya çalışan doktorların işinden daha mı az karmaşık. Alt tarafı basit bir permütasyon. 
Sağlıcakla kalın.
---
(1) Osman A. Ataç, The Business Management System, ITC UNCTAD/WTO Geneva 2005. 
DATE:03-12-14