Yabancıların sosyal güvenlik muafiyetinde eskiye dönülüyor!
CELAL ÖZCAN
Çiftçe vergilendirmenin önlenmesi uygulamalarına benzer şekilde sosyal güvenlikte de mükerrer sigorta primi ödenmesinin önlenmesi amacıyla yabancıların sosyal güvenlik muafiyeti ile ilgili bazı düzenlemeler yapılmıştır.
Sosyal güvenlik formüleri uygulaması
Bu düzenlemelerden ilkini ikili veya çok tarafl ı sosyal güvenlik sözleşmeleri oluşturmaktadır. İkili veya çok tarafl ı sosyal güvenlik sözleşmelerinde, “işverenleri tarafından, belli bir işin icrası maksadıyla, geçici olarak diğer ülkeye gönderilen işçiler belli sürelerle (1 yıl, 2 yıl veya iki ülkenin müştereken mutabık kalması şartıyla daha uzun bir süre) çalıştıkları memleketin değil, kendi memleketlerinin sosyal güvenlik rejimine tabi olacakları” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Bu düzenleme sonucunda, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış yabancı ülkedeki bir işveren tarafından Türkiye’deki bir işyerine geçici görevli olarak bir yabancı işçinin gönderilmesi ve bu yabancının sosyal güvenlik primlerinin yurtdışında ödendiği hususunun sosyal güvenlik formüleriyle (Certificate of Coverage) belgelenmesi halinde, sözleşmede belirtilen süre veya iki ülke yetkili makamlarının mutabık kaldığı uzatma süresi içinde o yabancı için Türkiye’de ayrıca sigorta primi ödenmemektedir.
Muafiyet süre sınırı ikilemi
Yabancıların sosyal güvenlik muafiyeti ile ilgili bir diğer düzenlemede de, 5510 sayılı Kanunu’nun 6’ncı maddesinin (e) bendindeki; “Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tâbi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar sigortalı sayılmazlar” şeklindeki düzenlemedir.
Hukuk normları hiyerarşisi içeresinde TBMM tarafından onaylanmış olan uluslararası sözleşmeler iç hukuk düzenlemelerinin üzerinde olduğundan, yabancıların sosyal güvenlik muafiyeti ile ilgili 5510 sayılı Kanun’un 6/e bendindeki bu düzenleme, esas olarak sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan bir ülkeden Türkiye’ye geçici görevli olarak gelen yabancıların sosyal güvenlik muafiyeti ile ilgili olarak uygulama alanı bulmaktadır. Bu çerçevede, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde o ülkenin sosyal güvenlik sistemine tabi çalıştığını ya da kendi çalışmalarından dolayı aylık aldığını belgeleyip Ülkemize geçici görevle çalışmaya gelenler herhangi bir süre sınırlaması olmadan Türk sosyal güvenlik sisteminden muaf tutulmuşlardır. Ancak, yasal düzenleme yukarıda belirtildiği şekilde olmasına rağmen, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından geçmişte yasaya aykırı olarak yapılan yönetmelik değişikliği ile, sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerden geçici görevli olarak ülkemize gelen yabancıların yurtdışında sosyal sigortaya tabi olduklarını belgeleseler dahi en fazla üç ay süreyle sosyal güvenlikten muaf olduklarını, üçüncü ayın bitiminden itibaren ise bu yabancıların SGK’ya sigortalı işe giriş bildirgelerinin verilip, primlerinin ödenmesi yönünde düzenleme yapılmış, ancak daha sonra Danıştay tarafından bu yönetmelik değişikliğinin yasal dayanağının olmadığı gerekçesiyle iptal edilmesi üzerine üç ay şeklindeki muafiyet sınırlaması 21.08.2013 tarihinde kaldırılmış, başka bir ifadeyle anılan yönetmeliğin 10/d maddesindeki düzenleme kanundaki düzenlemeye paralel olarak değiştirilmişti.
Ancak, şuanda TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmekte olan Torba Kanun Tasarısı’na Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmeleri sırasında eklenen düzenleme ile 5510 sayılı Kanun’un yabancıların sosyal güvenlik muafiyetini düzenleyen 6/e bendinin “e) Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak kaydıyla; yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tâbi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar” şeklinde değiştirilmesi öngörülmektedir.
5510 sayılı Kanun’un 6/e bendinde yapılan bu düzenleme ile esasen, daha önce yasal dayanağı olmadığı gerekçesiyle Danıştay tarafından iptal edilmiş olan yönetmelik hükmü yasal hale getirilmektedir.
Yapılması öngörülen düzenleme
Söz konusu düzenlemenin önümüzdeki günlerde yasalaşması halinde, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde, o ülkenin sosyal güvenlik sistemine tabi olduğunu belgeleyip ülkemize geçici görevle çalışmaya gelenler, en fazla üç ay süreyle Türk sosyal güvenlik sisteminden muaf olacaklar, üçüncü ayın bitiminden itibaren ise, SGK işe giriş bildirgelerinin verilip, sigorta primlerinin ödenmesi gerekecektir.
Bu düzenlenme ile esas olarak, köprü, hava limanı, tünel, enerji yatırımları gibi büyük projelerin üstlenilmesinde sosyal sigorta prim yükü nedeniyle Türk işverenlerinin özellikle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere (Çin, Kore, Japonya, Amerika, Meksika vd) mensup yabancı işverenler karşısındaki dezavantajlı durumunun ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır.
Dolayısıyla, bundan sonraki süreçte ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerden Türkiye’ye geçici görevli olarak gönderilen yabancılar üç aydan sonra zorunlu olarak Türk sosyal güvenlik sistemine tabi olacaklarından, bu nitelikte yabancı istihdam eden veya edecek olan işverenlerin gerek iş gücü maliyet hesaplarını yaparken, gerekse SGK nezdinde sigortasız işçi çalıştırma gibi bir duruma düşmemek için söz konusu değişikliğin yasalaşması sonrasında bu muafiyet süre sınırına dikkat etmeleri gerekmektedir.