Takasbank, VİOP’ta riski müşteri bazında izleyecek

Ece CEYHUN

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda geçtiğimiz aylarda yaşanan çalkantı, sermaye piyasası paydaşlarının yoğun çabasıyla çözüldü. Yaşanan teminat sorununun ardından bir dizi tedbir alan Takasbank, şimdi izlemeyi ‘müşteri’ bazına kadar indirdi. Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Avşar Sungurlu, teminatlarda üye bazında yapılan izlemenin tek tek sicil bazında yapılmaya başlandığını ve bu konuda yapılan yazılım çalışmalarının da çok yakında tamamlanacağını belirterek, “Üye bazında takip yaparken artık sicil bazında takibe geçtik.

Dolayısıyla riskli müşteri tanımını getiriyoruz. Müşterinin birden fazla ihlal tekrarı veya Sermaye Piyasası Kurulu tarafından verilmiş cezaları varsa, nasıl bankalar kredi verirken müşterisini inceliyorsa biz de benzer bir anlayışla sıkı bir şekilde takip edeceğiz. Gerek görüldüğü takdirde üye bazında kaldıraç oranlarını düşüreceğiz. Kaldıraç 1’e 10 ise riskli müşterinin kaldıracını 1’e 3’e düşüreceğiz.

Buradaki bakış açısı asla ‘ceza verelim’ şeklinde değil. Bu bir risk kontrol sistemi” dedi. Takasbank, Eylül ayında pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için fiziki teslimat sürecinde oluşabilecek riskleri en aza indirmek için piyasa bazında pozisyon limitini yüzde 100'den yüzde 50'ye, sicil bazında pozisyon limitini ise yüzde 5'ten yüzde 3'e indirdi.

 Paya dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde piyasa yapıcı hesaplar için uygulanan limit istisnasını da kaldıran Takasbank, pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için fiziki teslimat sürecinde oluşabilecek riskleri daha iyi izleyebilmek için de pozisyon limitlerini düşürdü. Sermaye piyasalarında alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı pozisyonda Merkezi Karşı Taraf görevini üstlenen Takasbank'ın Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Avşar Sungurlu ile kurumun hedeflerini ve projelerini konuştuk.

Takasbank, VİOP pay dayanak varlığa bağlı sözleşmeler için piyasa ve sicil bazında pozisyon limitlerini düşürdü. Neden böyle bir adım atıldı?

 Takasbank olarak biz kendi tarafımızdaki riskleri daha iyi izleyebilmek adına böyle bir uygulama değişikliği yaptık. Artık sicil bazlı yani hesap bazlı izleme yapıyoruz. İlk defa… Normalde aracı kurumlar üzerinden bu takibi yapıyorduk. Şimdi hem aracı kurumları hem hesapları takip ediyoruz. Yılın ilk çeyreğinde bu takip sistemini full otomasyona bağlı hale getireceğiz.

Sistem daha önce nasıl işliyordu?

 VİOP tarafında üyelerin yani aracı kurumların pozisyonlarına bakılıyordu. Teminatlarında eksik varsa, teminat tamamlama gerekiyorsa, aracı kuruma sistem üzerinden bildiriliyordu. Aracı kurumlar da hemen teminatlarını tamamlıyorlardı. Müşteri riskini kurumlar yönetiyordu.

Mevcuttaki yapının yakın zamanda yeterli olmadığı görüldü. Bu üyelerin de bir eksikliği değildi. Birincisi üye müşterisinin piyasadaki tüm riskini görmüyor. Kendi kurumu üzerindeki riski görüyor. İkincisi üyelerin risk ve onu yönetme algısı ve anlayışı aynı standartta değil. Kimi müşterinin risk algısı çok yüksek kiminin daha düşük.

Temel sorunu ne olarak teşhis ettiniz?

Sistem, müşteri riskini kurumların yöneteceği varsayımı altında kurulmuştu. Fakat yaşanan olaylar gösterdi ki bu tek başına yeterli değil. Biz de dedik ki, ‘Madem Takasbank olarak bunu görüyoruz o halde müşteri sicil numarası bazında takip yapalım, konsantrasyonu kontrol altında tutalım.’ Burada kasıt piyasaya sınır getirmek değil.

Çünkü yaşanan gelişmeler sırasında yeterli teminat olduğunu da gördük. Hatta birkaç kat teminat vardı. Sorun, yeterli teminatı olsa da piyasanın taban taban gittiği durumda onu likidite etme şansları olmadığı için teminatlar da işe yaramıyordu. Demek ki sorun sadece teminat problemi değil, konsantrasyon problemi dedik. Bu sebeple kontratlarda müşterilerin yoğunlaşmasına sınır getirdik.

Bir müşteri tedavüldeki kontratın yüzde 10’undan fazlasını alamaz dedik. Amaç şu ‘en büyük yatırımcı yüzde 10 un üzerinde mi? En büyük 5 en büyük 10 yatırımcı belli sınırı geçmiş mi?’ bakacağız. Biz Takasbank tarafında gün sonu olduğunda o pozisyonları görüyoruz. Teknik tedbirlerin alınması gerekiyordu.

Peki yazılım tarafındaki çalışmalar ne aşamaya geldi?

 Yazılım çalışmaları devam ediyor. Günlük olarak takip ediyoruz. Bir kısmı manuel takip ediliyor ama bunların hepsi birkaç ay içinde otomatik olacak. Sektörden de destek gördük. Çok büyük mağduriyetler olabilirdi. Bir taraf ödeyemeyince diğer taraf da parasını alamamış oluyor. Bugüne kadar hiç karşılaşılmamış bir olay yaşandı.

Bu piyasaya getirdiğimiz çok önemli bir risk yönetimi sistemi. Şimdi kısmen başladı, yazılımlar tamamlanınca da kapsamı genişlemiş olacak. İlk 5, 10 ve 20 müşterinin konsantrasyonunu da etkileyecek. Bu, Eylül ayında problem yaratan kötü hacmi engeller. Normal işleyişi etkilemez.

2023’ün ajandası dolu

Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Avşar Sungurlu, bu yıl için hem bireylere, hem sektöre hem de kamuya değen pek çok projenin gündemlerinde olduğunu ve sürekli ne alternatifler üretebiliriz diye çalıştıklarını anlatarak “Bizim bir altyapı ve bilgi birikimimiz var. Bunu kamu ve vatandaşlarımızın faydası için nasıl kullanabiliriz diye çalışıyoruz” dedi. Avşar Sungurlu, çekirdek faaliyetlerinin tamamının teknolojisini Takasbank’ın mühendisleriyle çalıştıklarını anlatarak 2023 ajandasının önemli projeleri hakkında şu bilgileri verdi:

Borsa İstanbul Emtia Piyasası’nda ilk ürün Darphane’nin Altın Sertifikaları oldu. Orada bize düşen sorumluluklar da var. Buna benzer ‘başka ne ürünler olabilir’ bakış açısıyla çalışıyoruz.

Bizim Borsa dışında da verdiğimiz birçok hizmet var. Onlardan biri Kamu Teminat Yönetimi. Geçen sene bazı fazları devreye aldık. Kamu İhale Kanunu kapsamında yapılan ihalelere girmek için verilen tüm geçici teminat mektupları ve kefalet senetleri artık tamamı dijital süreçler üzerinden işleyen Takasbank Kamutem Platformu üzerinden gerçekleştiriliyor. Bu sene de kanun değişikliği bekliyoruz.

Bütün varlıklar teminat verilebilir hale gelecek. Kamu İhale Kurumu’nun kabul edeceği tüm varlık grupları için biz sistemi hazır hale getireceğiz. DİBS; hisse senedi, kira sertifikası, altın, vb. Her türlü varlık kamu ihalelerinde teminat olarak verilebilir olacak. Biz altyapı olarak sistemi hazır hale getireceğiz ki aşağı yukarı sistem hazır.

Altın transfer sisteminde hizmet veren banka sayısı 19’a çıktı. Diğer bankaların da sisteme dahil olması için çalışıyoruz. Sistem altın transferinin yüzde 95’ini kapsayacak hale gelecek.

Blokzincirde ödeme ve transfer de olacak

 Takasbank olarak bir gram altın dediğimiz (BiGA) adında blokzincir teknolojisi ile çalışan bir projemiz var. Takasbank son 6 yıldır blokzincir teknolojisini yoğun çalışan ve bu konuda Yönetim Kurulundan bütçe desteği alan bir banka. BİGA projesinde ilerlemeler var. Sistem hazır ve kullanılabilir durumda. 9 banka bu projeye entegre oldu. Müşteri tarafında yaygınlaştırmak istiyoruz. İlk yarıya kadar blokzincir tabanlı altına dayalı dijital varlık BiGA’nın bireysel tarafta da alınıp satılabilmesini sağlamak istiyoruz.

Çalışmalarımız devam ediyor. Biga’nın önemi şuradan geliyor. Blokzincir tabanlı bu teknolojinin patenti bizim. Şu anda altına dayalı bir dijital varlık çıkartıldı ama bu blokzincir alt yapısını tüm varlıklarda kullanabilir durumdayız. Diğer kıymetli madenlere, emtialara ve menkul kıymetlere de olur.

 Transfer sistemi şeklinde çalışıyor. Sadece transfer değil ödeme ve takas da yapılabilir hale gelecek. Şu anlama geliyor, BiGA’yı aldığınız zaman, ödeme için kullanılabilir duruma geleceksiniz. Örneğin, bir mal veya hizmet alımınızda BiGA ile ödeme yapabileceksiniz. Tabii hem siz hem karşı taraf isterse. Biz bunun takasını, transferini yapabileceğiz. İsterseniz arzınızı ya da itfanızı da yapabileceksiniz. Blokzincir tabanlı çalışmaları önemsiyoruz.

TaşıtTakas’ta e-devlet entegrasyonu gelecek

TapuTakas’ta e-devlet entegrasyonu tamamlandı. TapuTakas’a sadece Takasbank üzerinden ulaşılıyordu. Şimdi e-Devlet’ten de ulaşım var. Kullanılabilirliği milyon kat artıracak bir adım atılmış oldu. Üstelik hesabınızın hangi bankada olması da önemli değil. TapuTakas banka bağımsız bir işlem. TaşıtTakas’ta da e-Devlet entegrasyonu için yıl sonunu hedeflemiştik ama muhtemelen daha hızlı olacak.

Takasbank Para Piyasası reel sektörle büyüyecek

Takasbank Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi Avşar Sungurlu, finansman tarafında Takasbank olarak bizim üzerimize ne düşer diye düşündük dedi ve şöyle devam etti: “Biliyorsunuz Takasbank Para Piyasa’mız var. Burada finansal kuruluşlar var. Ağırlıklı banka ve aracı kurumlar ve leasing-faktoring şirketleri var. Biz üye çeşitliliğini artırarak finansmana şirketlerin de erişimine imkan verebilir miyiz diye çalışıyoruz. Detaylar üzerinde çalışıyoruz. Hem aracı kurum tarafında hem de bunun reel sektör tarafında da buraya erişimini sağlamak için fırsatları araştırıyoruz. Teknik çalışmalarımız da var. Kapsamı ve şartları üzerinde çalışıyoruz.”

Takas bizim işimiz

“Abu Dabi Borsası’nın Nasdaq sistemine geçişinde takas tarafı için Takasbank olarak biz danışmanlık yapıyoruz” diyen Avşar Sungurlu, “Bu artarak devam edecek. Diğer ülke borsalarından da teklifler geldi. Bizim bilgi birikimimizden danışmanlık bazında yararlanmak isteyen pek çok borsa var. ABD’de takas sistemi daha farklı. Merkezi bir takas sistemi bizde olduğu için takas altyapısında Takasbank’ın da katkısı var” bilgisini verdi.