Tarım dışı işsizlik Batı'da da artıyor

Talip Aktaş

Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranının en yüksek olduğu illerin Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan olduğu, bu illerin aynı zamanda işsizlik artışında ilk sırada yer aldığı belirlendi. Gelişmişlik düzeyi itibariyle ülke ortalamasının oldukça üzerinde bulunan İzmir ve Kocaeli'nde ise tarım dışı işsizlik oranı Türkiye ortalamasının belirgin biçimde üzerinde seyrediyor.

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi'nin (BETAM) Bölgesel İşgücü Piyasaları adlı araştırma notunda yer alan verilere göre, 2005-2011 döneminde Türkiye genelinde tarım dışı işsizlikte sınırlı bir azalma gerçekleşirken, 26 bölgenin 12'sinde işsizliğin azaldı, 14'ünde ise arttış kaydetti.

Son altı yılda işsizlikte en büyük düşüşler, Malatya, Adana Kırıkkale ve Ankara bölgelerinde gerçekleşti. İşsizliğin en çok arttığı bölgeler ise Ağrı, Antalya, Van ve Zonguldak bölgeleri oldu. Zonguldak bölgesi altı yılda, çok sınırlı da kalsa, tarım dışı istihdamın azaldığı tek bölge olarak öne çıktı. Bu durum, Zonguldak bölgesinin "ciddi ekonomik sorunlar yaşadığı" şeklinde yorumlandı. Antalya bölgesinde ise tarım dışı istihdam artışının ortalamanın önemli ölçüde altında kaldığı belirlendi.

Araştırmanın bulguları, bölgesel düzeyde işsizliğin çok farklı dinamiklere tâbi olduğunu açıkça gösteriyor. İşsizliğin güçlü istihdam artışları sonucu azaldığı görece dengeli gelişen bölgeler Orta Anadolu'da Kuzey-Güney aksında, kısmen de Orta-Doğu Anadolu'da yer alırken, işsizliğin zayıf istihdam artışlarına rağmen daha zayıf işgücü artışları nedeniyle azaldığı bölgeler, Kuzey Batı Anadolu'da ve Orta Karadeniz'de kümeleniyor. Buna karşılık işsizliğin güçlü istihdam artışlarına rağmen daha güçlü işgücü artışları sonucu arttığı bölgeler Doğu ve Güney Doğu'da yer alırken, İzmir ve Kocaeli gibi sanayileşmiş bölgeler de dış göç baskısı ile bu grupta konumlanıyorlar.

Doğu ve Güney Batı'da işsizlik patlaması

BETAM araştırmasına göre, 2005-2011 döneminde 26 bölgenin 12'sinde tarım dışı işsizlik oranı azalırken, 14 bölgede artış kaydedildi. Bu dönemde ortalama tarım dışı işsizlik oranı ise yüzde 14,3'den 13,2'ye düşmüştür. Tarım dışı işsizliğin en çok arttığı bölge Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan'ı kapsayan bölge oldu. Bu bölgede 2005 yılında yüzde 8.3 olan tarım dışı işsizlik 2011'de yüzde 20.4'e yükseldi. İşsizlik Antalya, Isparta, Burdur bölgesinde yüzde 8.3'den 13.4'e; Van, Muş, Bitlis, Hakkari bölgesinde yüzde 16.1'den 19.4'e; Zonguldak, Karabük, Bartın bölgesinde yüzde 10.5'den 12.5'e ve Aydın, Denizli, Muğla bölgesinde de yüzde 11.0'den yüzde 12.9'a çıktı. İstihdamda ilk sırada yer alan İstanbul'da ise tarım dışı istihdamda oldukça düşük bir artış gerçekleşti.

Raporda, Batı'yı oluşturan Antalya ve Aydın bölgelerinin özellikle Doğu ve Güney Doğu'dan büyük göç aldığı, bununla birlikte son altı yılda bu göçü emecek düzeyde istihdam yaratamadıkları belirtildi ve "Aynı zamanda, Kürt kökenli yetişkinlerin, beşeri donanım, negatif ayırımcılık gibi çeşitli nedenlerle iş bulmakta zorlandıklarını da dikkate alırsak, Antalya ve Aydın bölgelerinde hüküm süren yüksek işsizliğin en azından bir bölümünü açıklayabiliriz" görüşüne yer verildi.

İşsizliğin azaldığı bölgeler

Tarım dışı işsizliğin en çok azaldığı dört bölge sırasıyla Malatya (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli), Adana (Adana, Mersin), Kırıkkale (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) ve Ankara bölgeleri oldu. 2005 yılına göre 2011'de tarım dışı işsizlik oranı Malatya Bölgesi'nde yüzde 27.3'den 15.3'e, Adana bölgesinde yüzde 22.3'den 14.7'ye, Kırıkkale bölgesinde yüzde 17.8'den 11.9'a) ve Ankara bölgesinde de yüzde 15.1'den 9.9'a geriledi.

Tarım dışı işsizliğin azaldığı 12 bölgenin 8'inde güçlü, 3'ünde ise ortalamaya yakın ortalamaya yakın istihdam artışları gerçekleşti. Yine bu bölgelerde işgücü artışları güçlü ya da nispeten güçlü olmalarına rağmen, istihdam artışının gerisinde kaldıklarından işsizlikte düşüş meydana geldi.

İki örnek, iki farklı neden

Araştırmada, işsizliğin en çok arttığı beş bölgeden Van ve Zonguldak bölgelerindeki artışın nedenlerinin farklı olduğuna dikkat çekilerek, şu  tespitlere yer veridi: "Van bölgesinde işsizlik artışının başlıca nedeninin bölge içi kırdan kente göç olduğu anlaşılabilir. 2005-11 döneminde bu bölgede tarım dışı işgücünde muazzam artış (% 79) meydana gelmiştir. Bu bölgenin dışarıdan göç almadığı, aksine göç verdiği bilindiğine göre, yüksek tarım dışı işgücü artışının başlıca nedeninin kırdan kente göç olduğunu tahmin etmek zor değildir. İncelenen dönemde Türkiye genelinde tarım istihdamı yüzde 19.2 oranında artarken, bu artışın, nüfus artışının -özellikle kırsal kesimde- çok yüksek olduğu Van bölgesinde yüzde 7.7'de kalması, tarımdan tarım dışına emek göçünün bölgede yoğun olduğunu göstermektedir. Bu nedenle Van bölgesindeki yüksek işsizlik artışı, tarım dışı istihdamdaki yüksek artışa (%72) rağmen ortaya çıkmıştır.

Zonguldak bölgesindeki işsizlik artışının başlıca nedeni ise tarım dışı istihdamın gerilemesidir. 2005-11 döneminde az da olsa tarım dışı istihdamın gerilediği (%-0.4) yegâne bölge Zonguldak'tır. Tarım dışı işgücü artışı çok düşük kalmıştır (%19); ama aradaki fark işsizlik artışına neden olmuştur. Bölge gerileyen (istihdam yaratamayan) bu nedenle de dışarıya büyük miktarda göç veren bölge durumundadır.

Politika önerileri

BETAM'ın araştırma notunda bölgesel düzeydeki analizin, işsizlikle mücadelede önemli olduğu vurgulanarak, "Bölgesel kalkınma ajanslarının bu alanda akademik araştırmacılarla birlikte çalışmalar yaparak bölgesel politika önerileri geliştirmesinde büyük yarar olduğunu düşünüyoruz" denildi. Araştırmada, işsizlikle mücadelede bölgesel düzeyde uygulanacak bazı politika önerileri de şöyle sıralandı:

-Tarım dışı istihdam artışının, dolayısıyla tarım dışı sektörlerde gelişimin zayıf kaldığı bölgelerde ilan edilen yeni teşvik sistemi yeniden düşünülmelidir. Kimi bölgeler tarım dışı istihdam artışlarının zayıflığına rağmen nispeten gelişmiş bölgeler kategorisine konulmuştur.

-Kırdan kente bölge içi göçün çok yoğun olarak yaşandığı bölgelerde göç nedenine ilişkin özgün politikalar geliştirilmelidir.

-Büyük miktarda dış göç alan Batı sanayi bölgelerinde, işsiz göçmenlerin istihdama daha hızlı katılımını sağlayacak özgün aktif işgücü politikaları tasarlanmalıdır.

-Yakın coğrafya ihracatının istihdam artışına etkisi çok önemlidir. Tipik örnekler Gaziantep ve Mardin bölgeleridir. İşsizliğin rekor kırdığı Ağrı ve Van bölgelerinde Ermenistan ile sınırın açılması, İran ile de sınır ticaretinin geliştirilmesi gündeme alınmalıdır.