'Ucuz sanayi parçası" devri bitiyor

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Onarım pazarına yedek parça üreten şirketler diken üstünde... Bilgisayar, cep telefonu, araba için orjinal parçanın bazen dörtte bir fiyatına satılan yedek parça üreten firmalar, "Meclis gündemine gelen Patent Yasa Tasarısı bu haliyle geçerse kapımıza kilit vururuz" diyor. Tasarı, orjinal parça üreticilerini (original equipment manufacturer/OEM) onarım pazarı için aynı fonksiyonu gören benzer parçalar üreten sanayie karşı patent korumasına alıyor. Tamirciyi, parçacıyı da sorumlu tutuyor.
'Sanayi' tipi parçalar, otomotivde, daha çok garantisi bitmiş eski araçlarda tercih edilen oldukça ekonomik bir seçenek. Pazarı da büyük! Bir rakam yok ama 18-19 milyon araç olduğu, hiç olmazsa 10 milyonunun yılda bir kez servise veya tamirciye gittiği, en az bir parça değiştiği tahmininden hareket edilirse birkaç milyar liralık bir pazar. Buna bilişim donanım, cep telefonu pazarını da ekleyin... Milyarlarca dolarlık bir pazar ortaya çıkıyor.
 
Büyük rekabet var
İşte bu pazarda orjinal üreticilerle, 'sanayi' tipi üreticilerin büyük rekabeti var. Örneğin bir telefon her bozulduğunda orjinal parça kullanılırsa, patent sahibi orjinal üretici veya onunla anlaşması olan ana üretici kazanıyor. Ucuz diye 'sanayi' parçası tercih edilirse, doğal olarak kaybediyor. Orjinal üreticilerin patentleri, tasarım haklarını yasalar koruyor. Ancak bu yasaların katı yorumlanmasının, onarım pazarına üretim yapan sanayi şirketlerini tamamen oyun dışına itme riski var. Bu gelişme, Antakya'da, filtre üreticisi Sardes Otomotiv'i ziyaretimizde anlatıldı. Şirketin Genel Müdür Yardımcısı İlker Yüksel, şu notu gönderdi:
"Patent yasası böyle çıkarsa otomotiv yedek parça imalat sektörünün çok fazla zarar göreceği kesindir. Teknik buluş içermeyen, sadece rekabet yapmak için alınan birçok patent batılı firmalar tarafından paylaşılmış durumda. Her geçen gün yenileri ekleniyor. Bu yasa çıkarsa sanayicimizin ülkemizde üretilen araçların bile yedek parçasının imalatını yapması yasaklanacak, yerli sanayicimize büyük tazminat davaları açılacak. Bu tasarının yasalaşmaması veya çok iyi irdelenmesi önem arz ediyor. Üretici ürünü piyasaya sürdüğünde, ihraç ettiğinde, fuarlara katıldığında cezai durumla karşı karşıya kalacak. Bunun sadece filtre sektörü olarak değil tüm sektörlere etkisi ve zararı olacak, cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalacaklar."

'Üretmemiz yasaklanacak acele edelim'
Şirketin Genel Müdürü Bilgehan Hakan'ın bir sunumunu okudum. Şöyle diyor özetle:
"Otomotivde, akaryakıttan sonraki en büyük sarf malzemesi filtredir. Her marka aracın, her modelinin, farklı motor seçeneklerinde en az 4 filtre olduğu ve modellerin en fazla 5 senede bir değiştiği düşünülürse ürün çeşitliliğinin ne kadar fazla olduğunu tahmin edebilirsiniz. Bu kadar büyük olan ve hızlı gelişen sektörde dışa bağımlılığımız azalmış. Birçok yerli firma, markalaşarak yurtdışına açılıp, pazardan pay almayı başarmıştır. Bu durum, gelişmiş ülkelerdeki rakiplerimizi endişelendirmeye başlamıştır. Patent konusunun marka ihlali ile ayrılması gerektiğine dikkatinizi çekmek istiyorum. Taklit ambalaj ve marka basanlara kesinlikle taviz verilmemeli. Filtre imalatında süzme görevini, daha iyi veya farklı bir teknikle yerine getirecek her türlü buluşu onaylıyor ve patent alınmasında herhangi bir sakınca görmüyorum. Ne var ki, son günlerde Avrupalı filtre imalatçılarının patentleri incelediğimizde, herhangi bir farklı buluş görmüyoruz. Filtrenin yuvasında farklı bir konstrüksiyon yaparak patent alınıyor. Bu şekilde patent alan firma, bu ürünü fahiş fiyatla pazara sunuyor. Buluş olmayan patentleri almaya devam edip yerli filtre sanayicisinin ilerlemesini engelliyorlar. Vakit kaybetmeden çözüm üretmemiz gerekiyor. Aksi takdirde, hızla şekilleri değişen ve patent alınan filtreleri, kendi ülkemizde üretilen araçlar için bile üretmemiz yasaklanacak."

Ne yapılabilir?
Sektörde dile getirilen çözüm önerileri şöyle: 1. AB'ye uyum diye çıkartılması için baskı yapılan patent yasası yerli sanayiciyi koruyacak şekilde değiştirilebilir. 2. En azından ülkemizde üretilen araçlarda patent bulunmayan filtrelerin kullanılması zorunluluğu istenebilir. 3. Diğer ülkelerde tescil ettirilen ancak yeni bir buluş içermeyen patentlerin, ülkemizde geçersizliği sağlanabilir.

TİM birliklerden görüş istedi
Türkiye İhracatçıları Meclisi (TİM) 12 Mart 2013'te birliklere yazı yazarak, tasarı hakkında görüş istedi. Birlikler de ihracatçı, üretici şirketlere yazı göndererek görüşlerini aldı. Birliklerin 14 Mart'ta ihracatçı - üreticilere gönderdiği yazıda, "Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca, uygulamada karşılaşılan sorunlara çözüm getirilmesi ve Avrupa Birliği düzenlemeleri ile taraf olduğumuz uluslararası anlaşmalara uyum sağlanması amacıyla hazırlanarak 11 mart 2013 tarih itibariyle Meclis Başkanlığı'na arz edilen 'Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı'nın yayınlanmış bulunduğu belirtilmektedir. Bu itibarla anılan taslağa ilişkin maddeler bazında ve gerekçeli görüşlerinizin 20 Mart 2013 Perşembe günü mesai bitimine kadar Genel Sekreterliğimize iletilmesi hususunda bilgi ve gereği önemle rica olunur."

'Benzer' bile olamaz, tamirci de yanar
"Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı" Meclis Başkanlığı'na sunulmuş durumda. Tasarının bazı maddeleri, taklidin ötesinde 'benzer' ürünleri bile cezalandırıyor:
- "Madde 21- Patent veya faydalı model sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü kısmen veya tamamen üretme sonucu taklit etmek. (...) satmak, dağıtmak veya bir başka şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya ticari amaçla bulundurmak veya uygulamaya koymak suretiyle kullanmak.
"MADDE 39- (...) Koruma kapsamındaki bir tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün aynısını veya genel izlenim itibarıyla bariz benzerini üretmek... (...) Tasarım hakkına kasten tecavüz etmek suretiyle mal üreten kişi, beş yüz günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır."
"Madde 48/A-  Tasarım hakkına tecavüz suretiyle üretilen malı birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesine iştirak etmeksizin bilerek satan, satışa sunan, gümrükçe onaylanmış bir işlem ya da kullanıma tabi tutan veya ticari amaçla satın alan, bulunduran, nakleden veya depolayan kişi, üç yüz günden beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır."