Talep dengesinde değişim tarımda fiyatları aşağı çekecek

EVRİM KÜÇÜK / DIŞ HABERLER 

Tarımsal ürün fiyatları ve et ürünlerinin fiyatları 2014'te farklı yönlere gitti. İki yıl boyunca üretimin arttığı tahıllar fiyat baskısı altına girerken, arzın azalması et fiyatlarını yükseltti. Süt ürünlerinde ise fiyatlar tarihi rekor seviyelerine göre sert bir gerileme gösterdi. Fiyatların geneline bakıldığında mayıs ayında küresel gıda fiyatları Eylül 2009'dan bu yana en düşük seviyeye geriledi. Yüksek küresel üretim, güçlenen dolar ve ucuzlayan petrol fiyatları geçtiğimiz yıl boyunca fiyatları baskıladı.

Son araştırmalar kısa vadede fiyatlarda dalgalanmalar olabileceğini ancak orta vadede arz ve talep dengesinin etkisiyle dünya genelinde tarımsal ürün fiyatlarının düşeceğine işaret ediyor. 

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Dünya Gıda Örgütü (FAO), ''Gelecek 10 yıl içinde tarım ürünlerinin güçlü bir şekilde artacağı, fiyatlarının ise düşeceği'' tahmininde bulundu. OECD ve FAO tarafından birlikte hazırlanan ''2015-2024 Tarım Görünüm Raporu'' bu hafta Paris'te düzenlenen basın toplantısı ile kamuoyuna açıklandı. Raporda, ''gelişmekte olan ülkelerdeki gelir artışının gıda talebini de teşvik ettiği" değerlendirmesine yer verildi. Raporda, ''güçlü mahsul ve üretimde verimliliğin artması ile küresel talepteki düşüşün, tarım ürünleri fiyatlarında gelecek 10 yıl içinde kademeli düşüşe yol açacağı'' kaydedildi. Talep artışının yavaşlamasının fiyatlarda belirleyici olacağına dikkat çekilen raporda, talepteki değişimi gelişmekte olan ülkelerin etkilediğinin altı çizildi.

Gelişen ülkeler talebi fiyatları etkileyecek 

Bu pazarlarda devam eden ancak hız kesen nüfus artışı, kişi başına gelir artışı ve kentselleşme gıda talebini destekleyen faktörler. Ancak artan refah düzeyi genellikle beslenme alışkanlıklarını protein ağırlıklı yiyeceklere doğru itiyor ve nişastalı gıda tüketiminin azalmasına neden oluyor. Bu sebepten dolayı, et ve süt ürünleri fiyatlarının hububata göre daha yüksek seyretmesine neden olacak. 

Hayvansal protein tüketimindeki artış tahılların ve tohumların hayvan yemi olarak kullanımını artıracak. Gelecek 10 yılda hayvan yemi talebinin, küresel tahıl, özellikle de mısır talebi artışının yüzde 70'ini oluşturması bekleniyor. 

Tahılların kendi içinde ise; hayvan yemi olarak da kullanılan iri taneli tahılların ve tohumların fiyatlarının, temel tahıllara göre daha hızlı artış göstermesi bekleniyor. Raporda, bununla birlikte, fiyatların 2007-2008 fiyat arışları öncesindeki yılların üzerinde seyredeceği tahmininde bulunuldu. Petrol fiyatlarındaki düşüşün, maliyetin azalması ile gıda fiyatlarının düşmesine katkı sağlayacağı hatırlatılan raporda, bunun ardından tarım ürünlerinden elde edilen biyo yakıtlara verilen teşviklerin de kalkmasının beklendiği ifade edildi. 

Tarım ticaretinde büyüme daha yavaş olacak

Raporda, tarım ticaretinin, gelecek 10 yılda, bir önceki yıla oranla daha yavaş artacağı öngörüsü aktarıldı. Küresel pazarlara, bazı önemli ürünleri satan bir grup küçük ülkenin rolünün artmasının, doğal felaketler ve ticareti engelleyici önlemler ile pazar risklerini de artıracağı uyarısı yapıldı. Ayrıca şu an ABD'nin ardından dünyanın ikinci büyük tarımsal ürün ihracatçısı Brezilya'nın artan küresel talebin en büyük tedarikçisi olması da beklentiler arasında. 

Tarım ürünleri talebinde en önemli değişikliğin nüfus, gelir ve kentleşme oranının arttığı gelişmekte olan ülkelerde yaşanacağı tahmininin ifade edildiği raporda, bu ülkelerin gıda talebinin doğal olarak artacağı öngörüsü yer aldı. 

Raporda, gelişmekte olan ülkelerdeki gelir artışının gıda tüketimi eğilimlerine de yansıyacağı hatırlatıldı ve bunun sonucu olarak et ve süt ürünleri fiyatlarının tarım ürünlerine göre daha fazla artış gösterebileceği belirtildi. 

Hububat ürünlerinin kısa dönemde düşeceği, orta dönemde yine artış göstereceği tahmininde bulunulan raporda, proteinli yemeklere yönelik talebin artmasıyla tohum üretiminin artacağı tahmininde bulunuldu. Raporda özellikle soya fasulyesi üretiminde artış öngörüldü. 

Gelişmekte olan ülkelerdeki taleple birlikte şeker fiyatlarının düşük seviyeden yine yükselmesinin beklendiği kaydedilen raporda, et ürünlerinin yem fiyatlarını düşmesi ile talebe yanıt verme konusunda sınırlı da olma ilerleme sağlayacağı belirtildi. 

Raporda, dünya genelinde balıkçılık ürünlerinin 2024 yılına kadar yüzde 20 artacağı beklentisine yer verildi. Pamuk bezi fiyatlarının ise Çin'deki çok büyük stoklar yüzünden kısa dönemde bastırıldığı ifade edilen raporda, fiyatların daha sonra normale döneceği 2024'e kadar 2012- 2014 yılları arasındaki fiyatın altına düşeceği değerlendirmesi yapıldı.

Emtia ürün grubundaki projeskiyonlar

TAHILLAR 

Yüksek stok ve azalan üretim maliyetleri, tahıl fiyatlarını kısa vadede nominal olarak aşağı çekecek gibi gözüküyor. Ancak talebin korunması ve üretim maliyetlerinde meydana gelecek artışın orta vadede nominal fiyatları yeniden yükseltmesi beklenebilir. Önümüzdeki 10 yılda hububat üretimi artacak. 2024'te üretimin, 2012-14 dönemine oranla yüzde 14 artması bekleniyor. Ekili alan artışının ise sınırlı olacağı tahmin ediliyor. Baz alınan döneme göre buğdayda üretim artışının yüzde 12, iri taneli tahıllarda yüzde 15, pirinçte yüzde 14 olarak gerçekleşmesi bekleniyor. 86 milyon ton yeni buğday arzının piyasaya girmesi beklenirken, bunun 15 milyon tonu Hindistan, 13 milyon tonu Rusya, 8 milyon tonu Çin kaynaklı olacak. AB ve Arjantin, ek üretiminde önemli paya sahip diğer bölgeler olacak. Küresel hububat tüketiminin 388 milyon ton artarak 2014'te 2 milyar 786 milyon tona ulaşması bekleniyor. Hububat ticaretinin ise üretimden daha hızlı artacağı tahminleri yapılıyor. Örneğin buğday ticaretinde artış beklentisi yüzde 21.

TOHUM 

Küresel üretim 2014'te art arda ikinci yıl rekor seviyeye çıktı. Bu da fiyatları aşağı çekti. Proteinli besinlere güçlü talep, yağlı tohum üretiminin artmasına yardımcı olacak. Yani protein yağlı tohum üretimindeki artışa önemli bir katkıda bulunacak. Özellikle Brezilya'da soya fasulyesi üretiminin önemli ölçüde artış göstermesi bekleniyor. Ancak sektörde verimlilik artışının küresel talebin kolaylıkla yakalanmasına yardımcı olması nedeniyle fiyatların reel olarak baskılanması bekleniyor. 2014-2014 döneminde yıllık ortalama büyümenin yüzde 1.6 olacağı hesaplanıyor. 2024'te uluslararası tohum ticaretinin küresel üretimin yüzde 31'ine ulaşacağı sanılıyor. Başlıca akış rotası ise Amerika-Asya. Amerika ülkeleri tohum ihracatında başı çekerken, nebati yağ ihracatında Endonezya ve Malezya liderliğini sürdürecek. 2024'te dünyadaki tohum üretiminin yüzde 87'si ezilerek ya da yağa çevrilerek kullanılıyor olacak. Doğrudan kullanım ise bazı Asya ülkelerinde sınırlı miktarda devam edecek.

SÜT ÜRÜNLERİ 

2013'te Çin'in üretiminin azalmasıyla yükselen fiyatlar, gelecek 10 yılda reel olarak düşüş gösterecek ancak 2007 öncesi seviyelerin üzerinde kalmaya devam edecek. Dünya süt üretimi 2024'te yüzde 23 artarak 175 milyon tona ulaşacak. Üretimdeki artışın yüzde 75'i Asya'dan gelecek. Gelişmiş ülkelerde süt ineklerini sayısının azalacağı, gelişmekte olan ülkelerde ise hayvan başına günlük verimliliğin artacağı tahmin ediliyor. Gelişmekte olan ülkelerde 2024'e kadar kişi başına süt ürünleri tüketimi yılda ortalama yüzde 1.4-2.0 artış gösterecek. Gelişmiş ülkelerde ise talep artışı çok daha düşük olacak ve yüzde 0.2-1.0 arasında gerçekleşecek. Dünya genelinde peynir ve tereyağı talebinde artış öngörüsü yüzde 1.5-2.0 dolayında. Dünya talebi gücünü koruyacak, özellikle Çin talebini artıracak. Süt ürünleri ihracatının dört büyük kaynakta yoğunlaşması bekleniyor; Yeni Zelanda, Avrupa Birliği, ABD ve Avustralya. Bu pazarlarda yerel taleple büyüme imkanı sınırlı olduğundan ihracata yönelim büyük.

PAMUK 

Çin'in büyük stoklarını eritme çabası nedeniyle pamuk fiyatlarının kısa vadede baskı altında kalmaya devam edeceği belirtiliyor. Ancak gelecek 10 yıl içinde fiyatların yeniden yükselmesi ve o seviyelerde istikrarını koruyacağı tahmin ediliyor. 2024 yılında hem reel hem de nominal fiyatların, 2012-14 döneminde test edilen fiyatların altında kalması da projeksiyonlar arasında. 2024'te dünyada fiyatları reel olarak 2012- 2014 döneminin yüzde 23 altında kalacak. Fiyatlar 2000-09 dönemine göre ise yüzde 9 daha zayıf seyredecek. Dünya üretimi gelecek 10 yılın ilk yıllarında tüketiminden daha yavaş büyüme gösterecek. Küresel pamuk kullanımı yıllık ortalama yüzde 1.8 artacak. 2006-2007'de dünya tüketimi 26 milyon ton ile zirve yapmıştı. 2017 yılına kadar tüketimde bu seviyelerin yeniden görülmesi beklenmiyor. Pamuk ticareti raporu kapsayan dönemde, 2012-2014 yıllarına oranla yüzde 19 artış kaydedecek. Küresel ticarette yüzde 24 pay ile ABD, en büyük pamuk ihracatçısı konumunu sürdürecek. Çin de en büyük ithalatçı olmaya devam edecek.

BALIK 

Balık fiyatlarını artan gelir düzeyi, nüfus artışı, et fiyatları, yem fiyatları şekillendirecek. yakın gelecekte bu faktörlerin fiyat artışlarına yol açması, daha sonra 2020'ye kadarki dönemde fiyatların düşmesi ancak 2020'lerde yeniden yükselişe geçmesi bekleniyor. reel olarak ise fiyatlar 2014'teki rekor seviyenin altında kalacak. Dünya genelinde balık üretiminin 2014 yılına kadar yüzde 20 artış göstermesi ve 191 milyon tona erişmesi öngörülüyor. Kültür balığı üretiminin 2023'te avlanan balık miktarını geçeceği de tahminler arasında. Kişi başına balık tüketiminin 2014 yılında, 2012-2014 döneminde 19.7 kg'den 21.5 kg'ye çıkacağı tahmin ediliyor. Kişi başına tüketimin tüm kıtalarda artması, en hızlı büyümenin ise Asya'da olması bekleniyor. 2024'te insanların tüketimine yönelik ihracatta gelişen ülkelerin payı yüzde 64 olacak. Gelişmiş ülkeler başlıca ithalatçılar olmayı sürdürecek.

ET 

Kâr marjlarındaki iyileşmeye üretimin olumlu tepki vermesi bekleniyor. Son 10 yılın önemli bir bölümünde yem fiyatlarındaki yükseliş ve oynaklıkla boğuşan sektörde karlılığın, yem fiyatlarının gerilemesiyle toparlanmasının üretime olumlu yansıyacağı tahmin ediliyor. 2014-2024 döneminde nominal fiyatların yüksek seyrini sürdürmesi ancak 2014 seviyesinin altında kalması bekleniyor. 2024'te büyük baş hayvan eti fiyatının 4900 dolar/ton olması bekleniyor. Koyun eti ile kümes hayvanları eti fiyatlarının ise sırasıyla 4350 dolar/ ton ve 1550 dolar/ton düzeyine çıkacağı tahmin ediliyor. Gelecek 10 yılda küresel et üretiminin yüzde 17 artış gösterecek. Kümes hayvanları, 2024'te küresel yeni arzın yarısından fazlasına denk gelecek. 10 yıl sonra küresel et tüketiminin de kişi başına 35.5 kg olması bekleniyor. Bu da, 2012-14 dönemine göre 1.6 kg artış anlamına geliyor. Geçtiğimiz 10 yıla kıyasla et ticaretinin hız keseceği belirtiliyor. İthalat artışında en büyük pazar Asya olacak. Afrika'nın ithalatında da önemli bir rol oynaması bekleniyor.