'Yerli' üreticiyi güçlendirelim

Barış Ferit PARLAK

Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi tarafından hazırla­nan Uluslararası Doğru­dan Yatırım Stratejisi (UDY) ile 5 yılda en az ‘bin 650 nitelikli ya­bancı şirketin’ Türkiye’ye yatırım yapması hedefleniyor.

Hedefler arasında, Türkiye’nin binde 8 pay aldığı ve 2023 yılında 1.33 trilyon dolara gerileyen küresel UDY’den 2028 yılında yüzde 1.5 oranında pay alarak, yıllık 20 milyar doların üzerinde nitelikli yatırım çekmek de yer alıyor. Ayrıca, önümüzdeki 5 yıllık süreçte, toplam 60 milyar dolarlık nitelikli doğrudan yaban­cı yatırım bekleniyor.

2024-2028 dönemini kapsa­yan UDY Stratejisi’ne kamu ku­ruluşlarının uyumu ile ilgili Cum­hurbaşkanlığı Genelgesi de Res­mi Gazete'de yayımlandı. Strateji belgesinde iklimle mücadele, ye­rel üreticilerin desteklenmesi, ya­bancı yatırımın istihdam piyasa­sına katkısı gibi başlıklar ön plana çıkıyor.

Buna göre, Türkiye’deki mevcut uluslararası yatırımcılar ile yerel tedarikçi firmaların iş birlikleri geliştirilecek. Yerel firmaların kü­resel değer zincirlerine entegras­yonu artırılacak. Dünya ticaretin­de yaşanan ekonomik gelişmeler göz önünde bulundurularak Tür­kiye’nin taraf olduğu ikili ve çok ta­raflı anlaşmaların (Gümrük Bir­liği, serbest ticaret anlaşmaları, çifte vergilendirmeyi önleme an­laşmaları vb.) güncellenecek ve ye­ni anlaşmalar hayata geçirilecek.

Yüksek ücretli istihdam sağlayacak alanlara özel önem

Nitelikli iş alanları oluşturarak yüksek ücretli istihdam sağlayan yatırımlara önem verilecek. Önü­müzdeki 5 yılda 400’e yakın yatı­rım çekmek için özel teşvikler ve­rilecek. Teknik eğitim merkezi, bölgesel yönetim merkezi, ortak hizmet merkezi ve teknik destek merkezi gibi hizmet yatırımları öncelikli olarak desteklenecek.

Nitelikli hizmet girdilerinin sa­nayide kullanımını arttıracak ya­tırımlar ile eğitim, sağlık, finans sektörlerine yönelik teknolojiler ile akıllı ev uygulamalarını ve giyi­lebilir teknolojileri geliştiren yatı­rımlarına da desteklenecek alan­lar arasında yer verildi.

Türkiye’nin iklim değişikliği ile mücadelesini ve iklim değişikliği­ne uyumunu destekleyecek yatı­rımlar, Türkiye için nitelikli UDY projeleri arasına dahil edildi. Son 10 yılda bu profilde 121 proje çe­kildiğine dikkat çekildi. Önümüz­deki 5 yılda başta güneş, rüzgar, jeotermal ve yeşil hidrojen olmak üzere yenilenebilir enerji kaynak­larından enerji üreten yatırım­lar; yenilenebilir enerji üretimi­ni mümkün kılacak teknolojileri ve ürünleri geliştiren yatırımlar; e-mobilite ekosistemine yönelik yatırımlar (elektrikli/hidrojen­li araç ve aksamları, batarya vb.); döngüsel ekonomiyi destekleyici yatırımlar; çevre teknolojilerinin kullanımına ve yaygınlaştırılma­sına yönelik hizmet yatırımları ve enerji verimliliğini artırıcı tekno­lojileri geliştiren ve üreten yatı­rımlar olmak üzere en az 120 ni­telikli yatırımın Türkiye’ye çekil­mesi hedefi kondu.

Yeşil enerjiye erişim kolaylaştırılacak…

Yenilenebilir enerji üretiminin artırılması, iklim ve çevre dostu teknolojilerin yaygınlaştırılma­sı ve yatırımcıların yeşil enerjiye erişiminin kolaylaştırılması sağ­lanacak. Yeşil dönüşüm sürecini destekleyecek nitelikli UDY pro­jelerinin çekilebilmesi için dön­güsel ekonomi ve sürdürülebilir­lik odaklı yatırım ortamı iyileşti­rilecek.

Avrupa Yeşil Mutabakatı olmak üzere Türkiye’nin yeşil dönüşüm sürecini destekleyecek uluslara­rası standartlar ve düzenlemeler takip edilerek üretim ve ticarete yönelik düzenlemeler yapılacak. Düşük emisyonlu ve dijital üretim teknikleriyle bütünleşik, çevre dostu politikalar hayata geçirile­cek. Enerji verimliliği ve tasarruf potansiyeli yüksek teknolojik ya­tırımların çekilebilmesi için uy­gun yatırım ortamı sağlanacak.

Dijitalde liste geniş

Yeşil dönüşümü desteklemenin yanında nitelikli istihdam alan­larının oluşmasını da sağlayarak, dijital dönüşümünü destekleye­cek yatırımlar da Türkiye için ni­telikli UDY projeleri arasına alın­dı. Son 10 yılda bu profilde 214 proje çekilirken, önümüzdeki 5 yıl için 240 proje çekme hedefi kon­du. Yarı-iletken, elektronik parça ve bileşenler ile bilgi-iletişim sek­törlerine gelen yatırımlar, elekt­ronik ticaret, platform ekonomi­leri ve paylaşım ekonomileri gibi hizmet sunum kanallarının gelişi­mini destekleyici yatırımlar; yazı­lım ve oyun geliştirme sektörleri­ne gelen yatırımlar desteklenecek yatırımlar arasında başı çekecek.

Bilgi-iletişim ve internet ala­nındaki fiziksel altyapıyı geliştiri­ci yatırımlar (geniş bant, kablolu ve kablosuz bağlantı, veri merkezi altyapısını destekleyici yatırım­lar vb.); geleneksel sektörlerin dijitalleşmesini destekleyici ya­tırımlar (yapay zeka, 3 boyutlu yazıcı, büyük veri analitiği, blok zinciri, bulut bilişim, siber güven­lik, nesnelerin interneti, sanal/ artırılmış gerçeklik teknolojileri vb.) ve eğitim, sağlık, finans sek­törlerine yönelik teknolojiler ile akıllı ev uygulamalarını ve giyile­bilir teknolojileri geliştiren yatı­rımlara da öncelik verilecek.

‘Küresel tedarik zinciri yatırımları’ artıracak

Nitelikli istihdam oluşturma, verimliliği ve ihracatı arttırma ve yerel şirketlerle kurdukları güçlü bağlantılar sayesinde bilgi ve tek­noloji transferi sağlama potansiye­line sahip ‘küresel tedarik zincir­leri’ yatırımları da desteklenecek.

Bu alanda son 10 yılda 539 ni­telikli yabancı yatırım çekilirken, önümüzdeki 5 yıl için 360 şirket hedefi kondu. Otomotiv, maki­ne ve kimya gibi orta yüksek; ilaç, havacılık, yarı iletken gibi yüksek teknolojili sektörlere gelen üre­tim, Ar-Ge, tasarım ve inovasyon merkezi yatırımları; ulaştırma, lo­jistik, dağıtım ve depolama kapasi­tesini geliştiren altyapı yatırımla­rı; sektöründen bağımsız lojistik, dağıtım ve depolama merkezi yatı­rımları ile tedarik zincirlerine yö­nelik satın alma ofisi yatırımlarına öncelik verilecek

‘Bilgi yoğun yatırımlarda’ 300 yatırım hedefi

Son 10 yılda 357 nitelikli yaban­cı yatırım çekilen “bilgi yoğun ya­tırımlar” alanı için önümüzdeki 5 yıl için 300 yatırım çekme he­defi kondu. Bu hedef için fen, tek­noloji, mühendislik ve matematik alanlarında iş oluşturma potan­siyeli fazla olan yüksek teknolo­jili sektörlere yönelik üretim ya­tırımları (havacılık, bilgi-iletişim ekipmanları, tıbbi cihaz, ilaç, ya­rı-iletkenler, yazılım ve bilgi tek­nolojileri hizmetleri, uzay ve sa­vunma vb.); bilgi-iletişim altya­pısını geliştiren yatırımlar (5G ve ötesi teknolojiler, internet, veri merkezi, kablosuz ile­tişim projeleri vb.); krea­tif endüstrilere yönelik yatırımlar (mimari ta­sarım, moda tasarı­mı, film, eğitim içe­rikleri ve teknolo­jileri geliştirme, video oyunları vb.) ve nitelikli hizmet girdilerinin sana­yide kullanımını artıracak yatırım­lar (yapay zeka, 3 boyutlu yazıcı, robot tekno­lojile­ri, büyük veri analiti­ği, blok zinci­ri, bulut bilişim, siber güvenlik, nes­nelerin interneti, sanal/ artırılmış gerçeklik teknoloji­ler vb.) öncelikle desteklenecek.

Nitelikli finansal yatırımlar ve fonlar için hedef belirlenmedi

Türkiye’nin sürdürülebilir kal­kınmasına katkı sağlayacak fi­nansal yatırımlar için bir hedef belirlenmedi ama Türkiye’ye çe­kilmesi için çaba harcanacak. Türkiye’nin teknoloji girişimci­liği (start-up) ekosistemini güç­lendirecek fon yatırımları; tohum fonlaması ve kitlesel fonlama gibi faaliyetlere gelen yatırımlar; me­lek yatırım ağını geliştirici finan­sal yatırımlar ve girişim serma­yesi yatırım fonları, özel sermaye fonları, uluslararası kalkınma fi­nansmanı kuruluşları, aile ofisle­ri, varlık fonları, emeklilik fonla­rı ve varlık yönetim şirketleri ta­rafından sürdürülebilir projelere yapılan yatırımlar desteklenecek.

Yatırım ve istihdam için eğitimde de reformist adımlar atılacak

-Nitelikli beşeri sermayenin geliş­tirilmesi sağlanacak.

-Yeni çalışma modellerine uygun mevzuat çalışmaları yapılacak.

-Fen, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında eğitim ve istihdamın artırılmasını sağlayacak programlar geliştirilecek.

-Nitelikli UDY profillerinin ihtiyaç duyduğu yetkin Ar-Ge personelinin yetiştirilmesi sağlanacak.

-İnsan kaynağının mesleğe özgü yabancı dil becerileri geliştirilecek.

-Mesleki eğitim kalitesinin ve iti­barının artırılmasına yönelik çalış­malar yapılacak.

-Mesleki ve teknik eğitim alan bi­reylerin işgücü piyasasına geçişleri kolaylaştırılacak.

-Türkiye’nin insan kaynakları ala­nında uluslararası görünürlüğü­nün artırılacak.

-Yurtdışındaki nitelikli insan kay­nağının ülkeye çekilmesi ve mev­cut yeteneklerin elde tutulması için hedef odaklı çalışılacak.

-İşgücüne dâhil olmayan nüfusun ekonomide aktif hale gelmesi ama­cıyla kadın ve gençler başta olmak üzere işgücüne katılımın teşvik edilmesine yönelik çalışmalar yü­rütülecek.

Sosyal ve lojistik eksikleri olmayan yatırım alanları

Nitelikli uluslararası yatırım için çevresel ve sosyal etkiler ile lo­jistik gereksinimler de dikkate alınarak geliştirilecek. Arazi tah­sis süreçleri kolaylaştırılıp, süresi kısaltılacak. Teknoloji girişimci­liği ekosisteminin geliştirilmesi amacıyla gerekli fiziksel, hukuki ve dijital altyapı güçlendirilecek. Alternatif ve yenilikçi finansman imkânlarının artırılması sağla­nacak. Nitelikli UDY projelerinin hızla hayata geçmesini teminen bürokratik süreçlerin kolaylaş­tırılacak. Bürokratik işlemler di­jitalleştirilecek ve maliyetlerin azaltılacak.