Amazon’dan Almanya kadar karbon salımı: Karbonun yeni kaynağı yangınlar

Başak Nur GÖKÇAM

Amazon yağmur or­manları, son yirmi yı­lın en yıkıcı yangın sezonunu geçirerek karbon dengesi için alarm zillerini çaldı. Yapılan yeni bir araştır­maya göre, 2024 yılında Ama­zon’da meydana gelen yangın­lar, 791 milyon ton karbon­dioksit salarak Almanya’nın yıllık emisyonlarına eşdeğer bir kirlilik oluşturdu. Bilim insanları, ilk kez ormansız­laşmanın değil, yangın kay­naklı orman bozulmasının karbon salımının başlıca ne­deni haline geldiğini belirledi. Bu bulgular, dünyanın en bü­yük tropikal orman ekosiste­minin giderek artan kırılgan­lığını gözler önüne seriyor.

Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi araştır­macıları tarafından yürütü­len çalışma, Amazon yağmur ormanlarının yirmi yılı aşkın süredir en yıkıcı orman yangı­nı sezonunu yaşadığını ortaya koydu. Bu durum, rekor sevi­yede karbon emisyonlarına yol açarken, ormansızlaşma eğili­minin yavaşlamasına rağmen bölgenin ekolojik dengesinin ne kadar hassas hale geldiği­ni gösterdi. 2024’te atmosfere salınan karbondioksit miktarı, önceki iki yılın ortalamasına göre yedi kat artarak 791 mil­yon tona ulaştı.

Yangınlar, ormansızlaşmayı geride bıraktı

Bilim dergisi Biogeoscien­ces’ta yayımlanan araştırma­ya göre, yalnızca geçen yıl 3,3 milyon hektar Amazon orma­nı yangınlardan etkilendi. Uz­manlar, bu olağanüstü artışın iklim değişikliği, orman par­çalanması ve kötü arazi yö­netimiyle (örneğin, yasa dı­şı yangınlar ve toprak gaspı) birleşen aşırı kuraklık stre­sinden kaynaklandığını belir­tiyor. 2022–2024 dönemini kapsayan analiz, Amazon’da­ki karbon emisyonlarının te­mel nedeninin artık orman­sızlaşma değil, yangın kay­naklı bozulma olduğunu ortaya koydu.

Araştırma, önceki küresel yangın veri kümelerinin sınır­lamalarını aşan gelişmiş bir uydu tabanlı metodolojiyle yü­rütüldü. Tropikal Nemli Or­man İzleme Sistemi ile Küre­sel Orman Yangını Bilgi Siste­mi verilerini birleştiren bilim insanları, tarımsal yangınlar veya bulut örtüsünden kaynak­lanan yanlış sinyalleri filtre­leyerek orman bozulmalarını yüksek doğrulukla tespit etti.

Orman bitki örtüsünün % 9’undan fazlası etkilendi

Bulgulara göre, Brezilya’da 2024 yılı, yangın kaynaklı or­man bozulmasının rekor seviye­ye ulaştığı yıl oldu. Bolivya’da ise yangınlar, ülkenin bozulmamış orman örtüsünün yüzde 9’un­dan fazlasını etkiledi. Bu durum, biyolojik çeşitliliğiyle bilinen ve karbon yutağı olarak kritik öne­me sahip bölgelerde ciddi tahri­bat yarattı. Araştırma ekibi, kar­bon emisyonlarının hesaplan­masında güvenilirliği artırmak için Monte Carlo simülasyon yöntemi kullandı. Bu sayede, yer üstü biyokütle yoğunluğu, yan­ma bütünlüğü ve yangından et­kilenen orman örtüsü yüzdesi gibi değişkenler üzerinden be­lirsizlik aralıkları hesaplandı. Elde edilen sonuçlar, Hükü­metlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) en iyi uygu­lamalarıyla uyumlu bir referans noktası sundu.

Yeni tehdit kapıda

Araştırmacılar, ormansız­laşmanın ötesinde yangın kaynaklı orman bozulması­nın yeni bir tehdit olduğuna dikkat çekti. Bu bozulmalar, uzaktan bakıldığında or­manın hâlâ var olduğu izle­nimini verse de, biyokütle ve ekolojik işlevlerin önem­li bir kısmının kaybolması­na neden oldu. Bu nedenle, bozulmuş ormanlar çoğu zaman ulusal muhasebe sistemlerinin ve uluslarara­sı iklim politikalarının rada­rına girmiyor.

Acil eylem çağrısı

Bilim insanları, bulguların Amazon’daki yangın risklerinin hızla kontrol altına alınması gerektiğini ortaya koyduğunu vurguladı. Çalışma, yangın kullanımının azaltılması, orman koruma politikalarının güçlendirilmesi ve yerel ile yerli yönetim çabalarının desteklenmesi yönünde acil ve koordineli eylemler çağrısında bulundu. Ayrıca, yalnızca ormansızlaşmayı değil, orman bozulmasını da kapsayan gelişmiş uluslararası iklim finansmanı mekanizmalarının gerekliliği vurgulandı.