Ateş çağı başladı, dünya alev alev: Pirosen Dönemi etkisi

Başak Nur GÖKÇAM

 Bilim insanları ve çevre tarih­çileri tarafından kullanılan Piro­sen Dönemi; insan faaliyetleri­nin neden olduğu aşırı ve yaygın yangınların gezegen üzerinde­ki etkilerinin jeolojik ve ekolojik olarak kalıcı bir iz bırakacak ka­dar büyük olduğunu anlatmak için kullanılır. Uzmanlar bu dö­nemle mücadele edebilmek için aynı anda hem karbon emisyon­larını azaltmayı hem de yangın­lara karşı dirençli yönetim stratejilerinin geliştirilmesi gerektiğini öneriyor.

Dünya genelinde 2023 ve 2024 yılla­rında meydana gelen orman yangın­ları, hem yanan alan büyüklüğü hem de karbon salımı açısından rekor seviye­lere ulaştı. 2025 ise can yakan yangınlar­la geçmeye devam ediyor. Bilim insanları­na göre dünya artık insan faaliyetlerinden kaynaklanan aşırı ve yaygın yangınların ya­şandığı ‘Pirosen Dönemi’ne (ateş çağı) gir­di. Sıcaklık rekorlarının sıklıkla gündemde yer aldığı, kontrolsüzce büyüyen bu yan­gınların altındaki en önemli etkenlerden bi­ri de iklim krizi. Peki bu kadar yangının ya­şanmasına neden olan tek sebep iklim krizi mi? Tabii ki hayır.

Küresel ölçekte son 20 yılda yaşanan bü­yük orman yangınlarının en az yüzde 50’si doğrudan veya dolaylı olarak iklim değişik­liğiyle ilişkilendiriliyor. Geriye kalan yüzde 50’de ise insan kaynaklı hatalar ve altyapı yetersizlikleri yatıyor. Uzmanlar tüm bu ne­denlerin birleşiminin, bugün yaşanan yan­gınlara sebep olduğunu vurguluyor. Ve ne yazık ki dünyanın nefesi her geçen gün bi­raz daha kesiliyor.

Son iki yılda 3.9 milyon kilometrekare ormanlık alan yandı

Küresel ölçekte son iki yıl içinde yakla­şık 3.9 milyon kilometrekare ormanlık ala­nın yangınlardan etkilendiği kaydedildi. Bu yangınlar, karbon emisyonu ortalamaları­nın yüzde 16 üstünde seyretmesine neden oldu.

Yapılan incelemelere göre özellikle Kanada, Brezilya ve Rusya’da yaşanan bü­yük yangınlar, atmosferdeki karbon yoğun­luğunu da önemli derecede artırdı. Örneğin 2023 yılında Kanada’daki yangınlar, sadece bir sezonda 3 milyar ton karbondioksit salı­mına neden oldu. Ve maalesef ki bu miktar, Hindistan’ın yıllık fosil yakıt kaynaklı emis­yonuna eş değer.

Diğer yandan Güney Amerika’da sadece Amazon ormanlarında 2024 yılı boyunca 348 binden fazla yangın noktası tespit edil­di, Brezilya’da sadece 6 ay içinde yangın sa­yısı yüzde 900 arttı ve 46 milyon hektardan fazla alan kül oldu. Yaşanan tüm bu yangın­ların artışında doğrudan iklim krizinin etkisi büyük. Hatta buna yönelik yapılan modelle­meler Amazon’da yangın olasılığının 20-28 kat, Kanada’da 3 kat arttığını gösterdi.

Los Angeles en yıkıcı yangınını yaşadı

21 Mart-15 Mayıs 2025 arasında Güney Ko­re’de 347 yangın kayıtlara geçti. 104 bin 788 hektarlık alan küle dönerken, bu yangınlar­da 32 kişi hayatını kaybetti ve 37 binden faz­la insan tahliye edilerek, yaşadığı yeri terk etmek zorunda kaldı. Ocak 2025’te Santa Ana rüzgârlarının etkisiyle Palisades yan­gını gerçekleşti. Yangınlarda 7 kişi buluna­mazken, 12 kişi hayatını kaybetti. 6 bin 837 yapı ise tahrip oldu. Bu yangınlar, Los Ange­les tarihinde şehir sınırları içinde en yıkıcı yangın olarak kayıtlara geçti.

Balkan ülkeleri Kuzey Makedonya, Arna­vutluk, Kosova, Hırvatistan, Sırbistan, Bos­na Hersek ve Karadağ’da hava sıcaklığının bu hafta 42 dereceye kadar ulaşması bekle­nirken, bölge ülkelerinde çok sayıda orman yangını meydana geldi.

İlk 6 ayda 102 milyon hektar kül oldu

 Ocak-Haziran 2025 döneminde dünya genelinde 102 milyon hektar alan yangın­larla zarara uğradı ve bunun yarısı Afrika’da gerçekleşti. Aralık

2024-2025 Ocak-Şu­bat aylarında da Ar­jantin, Şili ve Kolom­biya’da etkili yangın­lar yaşandı. Toplamda 6.03 milyon hektar arazide de yangın izine rastlandı.

Sadece İzmir’de 26 bin 260 hektar yandı

 Ülkemizde de Haziran 2025 itibarıyla İzmir çev­resinde yüksek sıcaklık ve güçlü rüzgârlarla tetikle­nen yangınlar meydana geldi. Yangınlarda 50 bine yakın kişi tahliye edilirken, 1 Haziran-7 Temmuz ara­sında ölçülen verilere göre 26 bin 260 hektarlık alan kül oldu. 25 Haziran’dan bu yana 47 farklı şehirde orman yangını çıktı ve ya­nan 80 bin hektarlık alanın dörtte biri İzmir’e ait idi. Sakarya Geyve'de 20 Tem­muz’da çıkan ve Bilecik ta­rafına sıçrayan yangın ise henüz tam olarak kontrol altına alınamadı.

Stratejinin yenilenmesi gerekiyor

Hesaplamalara göre 2015- 2024 döneminde yaşanan yangınların dünyaya ma­liyeti 132.6 milyar dolar düzeyinde. Ekonomik İş­birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Birleşmiş Millet­ler Çevre Programı (UNEP) tahminlerine göre orman yangınlarının 2025-2050 yılları arasında yılda 300- 400 milyar dolarlık eko­nomik kayba neden ola­cağı, ek olarak da yılda 3-6 milyar ton karbondioksit salımına neden olacağı düşünülüyor. Yangınlarla mücadele için uzmanların tavsiyesi ise stratejinin ye­nilenmesi gerektiği.