Kirli hava solumanın faturası yılda 138 milyar dolar
Temiz Hava Hakkı Platformu’nun 10. yılında yayımladığı Kara Rapor 2025, Türkiye’de hava kirliliğinin hem sağlığı hem ekonomiyi tehdit eden boyutunu gözler önüne serdi. PM2.5 kirliliği, 2024 GSYH’sinin yüzde 10’una denk gelen 138 milyar dolarlık ekonomik kayba yol açıyor.
Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP), kuruluşunun 10. yılında Türkiye’nin hava kirliliği gerçeğini yeniden gündeme taşıdı. 2016’dan bu yana düzenli olarak yayımlanan Türkiye’nin “hava kirliliği karnesi” niteliğindeki Kara Rapor’un yedincisi, İstanbul’da düzenlenen toplantıyla açıklandı.
Etkinliğin açılışında konuşan THHP Yürütme Kurulu Üyesi ve Türk Tabipleri Birliği temsilcisi Prof. Dr. Gamze Varol, temiz havanın, sağlıklı bir yaşam için temel bir insan hakkı olduğunu söyledi.
Hava kirliliği ekonomiyi de hasta ediyor
Kara Rapor 2025’in en çarpıcı bulgusunu paylaşan THHP Koordinatörü Deniz Gümüşel de “PM2.5 kirliliği, Türkiye ekonomisine 138 milyar dolar yani GSYH’nin yüzde 10’u kadar maliyet yüklüyor. Bu, hava kirliliğinin yalnızca sağlık değil ekonomik refah sorunu da olduğunu gösteriyor” dedi. Raporda, solunan havadaki en tehlikeli kirleticilerden PM2.5’in, her yıl on binlerce erken ölüme yol açtığı belirtildi. 2024’te bu nedenle yaklaşık 62 bin 600 kişi hayatını kaybetti.Rapora göre 2024'te hiçbir ilin hava kalitesi Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) kılavuz değerlerine ulaşamadı. Osmaniye, Iğdır ve Malatya en kirli iller olurken, Osmaniye’de halk yılın yüzde 70’inde sağlıksız hava soludu. İstanbul’un Sultangazi ilçesinde de taş ocaklarının etkisiyle 263 gün kirli hava ölçüldü.
10 yılda tablo değişmedi: Hava hâlâ yeterince ölçülmüyor
THHP’nin 10 yıllık değerlendirmesi, bazı bölgelerde doğalgaza geçişle iyileşme sağlanırken hızla büyüyen kentlerde kirliliğin arttığını gösterdi. Türkiye genelinde ölçüm istasyonlarının veri kalitesinin düştüğü, PM2.5 ölçümlerinin ise halen yetersiz olduğu vurgulandı. Rapora göre PM2.5, dünyada tüm hastalıkların yüzde 8’inden ve 7,8 milyon erken ölümden sorumlu. Türkiye’deki KOAH ölümlerinin yüzde 41’i, inme ölümlerinin yüzde 27’si ve akciğer kanserine bağlı ölümlerin yüzde 18’i PM2.5 kirliliğiyle ilişkili.
Rapor, orman yangınlarının neden olduğu PM2.5 kirliliğinin ölüm oranlarını yükselttiğine ve yer seviyesindeki ozonun giderek artan bir risk oluşturduğuna dikkat çekiyor. Prof. Dr. Melike Yavuz da, “Gökyüzünde yaşamı koruyan ozon, yeryüzünde zehirli bir kirleticiye dönüşüyor” dedi.
Bakanlığa çağrı
Öte yandan iklim değişikliğiyle artan sıcaklık, orman yangınları ve hava kirliliği özellikle çocuk sağlığını tehdit ediyor. Bu nedenle THHP, 25 Ekim’de İstanbul’da ‘Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’ düzenleyeceğini duyurdu. PM2.5 için Türkiye’de hâlâ yasal bir sınır değeri bulunmadığını hatırlatan THHP, yeni başlattığı “Hedef Temiz Hava!” kampanyasıyla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na “Soluduğumuz havaya bağlayıcı PM2.5 limiti konulsun” çağrısında bulundu. Platform, Türkiye’nin hava kalitesini iyileştirmesi için önerdiği yedi temel adım ise şöyle: Ölçüm sistemlerinin güçlendirilmesi, verilerin şeffaflaştırılması, fosil yakıtlardan çıkış, sağlık politikalarına entegrasyon ve özellikle çocukları koruyacak çevre politikaları.
