Amerikan Kongresi antlaşmaya evet diyecek mi?

Batılı ülkeler ve İran arasında iki yıldan beri devam eden görüşmelerin antlaşmayla sonuçlanmasının ardından gözler Amerikan Kongresi’nde. Kongre, antlaşmayı kabul edecek mi? ABD Başkanı Obama, antlaşmanın güvene değil, kontrole dayalı olarak işleyeceğini; İran’ın nükleer tesislerinin her zaman denetime açık olacağını söylüyor. Ülkesi ve dünya arasındaki ilişkilerde yeni bir sayfa açıldığını belirten İran Devlet Başkanı Hassan Rouhani ise, sonuçtan memnun. Antlaşma, ABD’de Demokratlar tarafından başarı olarak nitelendirilirken, Cumhuriyetçiler öfkelerini gizlemiyor. 2016 seçimlerinde başkanlık için adaylığını açıklayan Wisconsin Valisi Scott Walker bakın ne demiş: “İran antlaşma yapılacak bir ülke değil. İktidara geldiğimizde ilk işimiz bu kötü antlaşmayı bitirmek olacaktır. Ekonomik ambargolara kaldığı yerden devam edeceğiz. Müttefiklerimizi de bu konuda ikna edeceğiz.” Bir diğer aday Mike Huckabee şöyle diyor: “İranlılar yeterince çılgın; nükleer silah yapma kapasitesine sahip olurlarsa önce İsrail’i sonra da bizi vururlar”. Küba asıllı Florida senatörü Marco Rubio ise “bu antlaşmanın ulusal güvenliğimizi zedeleyeceğine inanıyorum” dedikten sonra şöyle devam ediyor: “Kongre’nin çoğunluğunun benim endişelerimi paylaştığını ve bunu reddedeceğini düşünüyorum. Kongre’den destek bulmayacak bu antlaşma İranlılara ve dünyaya bunun Birleşik Devletler’in değil, Barack Obama’nın antlaşması olduğunu gösterecektir.” Lousiana valisi Hint asıllı Bobby Jindal herhalde başka dünyada yaşıyor olmalı ki şöyle demiş: “Sayın Clinton İran konusunda Obama’yı desteklemeye devam ederse, düşmanlarımızı güçlendirecek, müttefikimiz İsrail’i tehlikeye atacak ve Ortadoğu’da nükleer silahlanmayı hızlandırarak bölgede istikrarsızlığa yol açacaktır.”

***
Peki şimdi ne olacak? Bundan sonraki süreçte antlaşmanın Amerikan Kongresi’nin onayından geçmesi gerekiyor. ABD Başkanı tarafından Kongre’ye sunulan detaylı raporda İran tarafının antlaşma ilkelerine bağlı kalıp kalmadığının ne şekilde denetleneceğine ilişkin bilgi yer alıyor. Senato ve Temsilciler Meclisi’nin antlaşmayı incelemek ve görüşleri dinlemek için önünde 60 günlük bir süre var. Bu süre zarfında yaptırımlar olduğu gibi devam edecek. 60 günlük sürenin sonunda ise antlaşmanın hem Temsilciler Meclisi hem de Senato’da ayrı ayrı onaylanması gerekiyor. Antlaşmanın geçmesi için salt çoğunluk yeterli. Buna göre, Obama’nın onay için 100 üyelik senatoda 51 üyenin; 435 üyeli Temsilciler Meclisi’nde ise 218 üyenin evet oyuna ihtiyacı var. Kongre’nin iki kanadı Senato ve Temsilciler Meclisi’nde çoğunluğun Cumhuriyetçilerde olduğu düşünülürse, antlaşmanın ilk turda reddedilmesi olasılığı az değil. Kaldı ki, Demokratlar içinde Cumhuriyetçiler gibi düşünenler de var. Antlaşma reddedilirse, Obama bunu veto edeceğini söylüyor. Veto durumunda, antlaşma tekrar Kongre’nin önüne gidecek. Ancak ikinci oylamada red için üyelerin salt çoğunluğu yeterli değil. Antlaşmanın reddedilmesi için gereken oy, Senato ve Temsilciler Meclisi’ndeki toplam üye sayısının üçte ikisi ki, bu sayıya ulaşmak zor.

***
Obama başkanlığı bırakmadan önce bölgedeki kaosun sonlandırılması konusunda önemli bir adım atmak istiyor. İran’la yapılan antlaşma bunun bir parçası. Batı’da, Ortadoğu kaynaklı radikal hareketlerin arkasında Vahabi desteğinin olduğuna ilişkin inanç son yıllarda arttı. Suriye ve Irak’ta devam eden içsavaş ve terörün bitirilmesi için batı ülkeleri, Rusya ve Çin İran’la işbirliğine girebilir. Antlaşmanın, bölgedeki mezhepsel çatışmalar ve iç savaşın giderilmesine olduğu kadar, ekonomik büyümeye de katkıda bulunma potansiyeli var. İran antlaşmaya sadık kalırsa, bölgedeki siyasi ve ekonomik istikrarın tesis edilmesinde önemli rol oynayabilir. Amerikan Savunma Bakanı Ashton Carter, antlaşmadan rahatsız Ortadoğu ülkelerini ikna etmek için çıktığı turun ilk ayağı olan İsrail’de başbakan Netanyahu ile yaptığı görüşmeden sonra İsrail’e askeri yardımın arttırılacağını; sorunu diplomatik yoldan çözmeyi istediklerini ancak, askeri operasyonun her zaman masada olduğunu söyledi. Bundan sonraki süreç önemli. Antlaşma Kongre’den geçmez; yönetim 2016’da Cumhuriyetçilere askeri operasyon olasılığı daha da artar. Bakalım Kongre ne diyecek.