Ana Tanrıçanın Tapınağı: Nemrut Dağı

İnsanlık tarihinin neredeyse en temel inanç sistemleri ay kültü ve güneş kültü etrafında kümelenir. Ataerkil toplumlarda, kadın, ay, erkek de güneş ile sembolleştirilmiştir. Gece, su, beden, karanlık, soğuk, duygular, bilinçdışı (bilinç öncesi) gibi dişil ilkeye atfedilen özellikler, ay (sin/nanna) kültü içinde sınıflandırılır. Gündüz, akıl, kültür, bilinç, teknoloji, aydınlık, sıcak gibi eril kalıplar da güneş (şamaş/utu) kültü içinde kategorileştirilir.

Bu tasniften hayvanlar da nasibini almıştır. Ay kültünün sembolü boğa, güneş kültününki de aslandır. Her iki alemi de gören yetisiyle güneşin kuşu olarak bilinen kartal da gök ile yerin gözcü sembolüdür. Zıttı baykuş da yılan da soğuk ve tekinsiz özellikleriyle dişil yanda saf tutarlar.

Pers Tanrısı Mithra’nın boğayı kurban ettiği rölyeflerde, aslında bir kültün diğerine hakimiyeti vurgulanır. Bilim ve akla tapan modern toplumlarda kültür ve erkek özdeşliği, bu meşru tahakkümün devamıdır. Tarımın keşfiyle kadınlar ikincilleştirilmiş, verimli bir toprak gibi sürülmesi ya da doğa timsali hunharca sömürülmesi toplumsal cinsiyet rolleriyle perçinleştirilmiştir. Dahası bu anlayış “Kadın, doğadır” kılıfıyla romantikleştirilmiştir.

Kuwa-Ma-Ka-Wana

Derinlemesine araştırıldığında; tapınaklardan ritüellere, kabileden (Kibele) kozmolojiye, kadın egemenliğinin yaygın izlerinin farkına varılır. Ancak bu egemenlik, bugünkü iktidar anlayışından uzak, dayanışmacı ve paylaşımcı ilişkilerle örülü bir yapıydı. O yüzden anaerkil yerine anayanlı/anasoylu kavramlarının kullanımı tercih edilir.

Nemrut Dağı da, bağlı bulunduğu Adıyaman ili de ana tanrıça ile ilintilidir. Burada sergilenen 5 anıt heykelden birinin Kommagene tanrıçasına ait olması, ay kültünün üstünün tam olarak örtülemediğine de işaret eder. Kürtçe kaynaklara göre “Çiyayê Bêli” (tapınak) olarak bilinen bu dağın, Nemrut adıyla anılmasının nedeniyse, yöre halkı tarafından buradaki heykellerin Hz. İbrahim ve Nemrut efsanesi ile ilgili olduğu düşüncesidir.

MÖ 162-MS 72 yılları arasında bölgede hüküm süren Kommagene Krallığının, Geç Hitit dönemindeki (Asur, Urartu ve Babil kaynaklarında geçen) adı, Kummuh/Kumaha’ydı. İki “m” ile yazılan “komma”nın, Luvi dilinde Koma/Kuwa-Ma, yani Kutsal Ma (Ana Tanrıça) sözcüğünü karşılaması, Kummuh’ın Kuwa-Ma-Ka-Wana; yani Ana Tanrıça Tapınağının ülkesi olduğunu da gösterir. Kaldı ki Adıyaman adının da Luvice, Ana Tanrıça anlamına gelen Ada-uma-(wa)na sözcüklerinden türediği de bilinir. Geç Hitit Döneminde Kahta’nın önemli bir kült ve inanç merkezi olduğu; arkeolojik kazılarda ortaya çıkan Ana Tanrıça Kubaba adına dikilen sütunlar ve sunaklardan anlaşılır.

Karaköy’deki Atalar Galerisi

Nemrut anıt heykellerinin, duvar kabartmaları biçiminde sergilendiği yerlerden biri de Karaköy’de açılan OSES Gurme Restoranıdır. Heykel dizisi ve güneş simgesinin yabancı turistlere kültürel bir seçki sunmak amacıyla tasarlandığı restoranın girişinde, bereket Tanrıçası, Thea-Fortuna-HeraKommagene de misafirlerini selamlar. Bu gıda zincirinin sahibi Osman Yaşar, I. Antiokhos’tan ilhamla; “... varoluşumuzdaki ana-ataları onurlandırmak amacıyla onların ezeli saygınlığını kendi genç bahtıma çağdaş kılmayı görev bildiğini” söylüyor. Anadolu’nun dört bir yanına yayılmış tanrıça kültünün dominant etkisi o kadar güçlü ki, aslında Doğu ve Batıyı birleştirici iddiasıyla Nemrut Dağı atalar galerisinde güneş ve ay kültleri iç içe geçmiş duruyor. 1500 şube, 7 fabrika, ödüller ve rekorlarla yetinmeyip, doğduğu coğrafyanın kadim kültürünü kariyerinin zirvesine dokuyan Osman Yaşar gibi girişimcilerin evrensel vizyonu, kolektif hafızanın gücünden geliyor olsa gerek.

Umar, B. (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Yalımel, M. (2019). Kommagene’nin Esintileri. http://acikerisim.aksaray.edu.tr Ziman, D. (2017). Çiyayê Bêli/Nemrut Dağı. Çandname. https://candname.com/ciyaye-beli-nemrut-dagi/