Endüstri 4.0 ve sanal para

Abdulkadir Kahraman - KPMG Türkiye Vergi Bölüm Başkanı

Dijitalleşme artık her alanda var. Dijitalleşme mal ve hizmet maliyetlerini önemli ölçüde azaltmada, veri toplamada, depolama ve bilgisayarların bu bilgileri işleme hızı sayesinde ekonomik faaliyetlerin doğasının hızla değiştirip dönüştürüyor. Bu ortamda para da dijitalleşti. Sanal para pazarına bakıldığında birçok kripto paranın arz edildiğini, hatta alt kripto paralarının çıktığını görüyoruz. Ancak bunlardan en popüler olanı şüphesiz ‘Bitcoin’. Bitcoin'in Aralık 2017 ortalarında fiyatı 17 bin 800 ABD Doları'ydı. 5 Mart 2018 itibarıyla ise fiyatı 11 bin 421 ABD Doları.

Türkiye vatandaşlarının da sanal paralar ve özellikle Bitcoin alıp sattığını biliyoruz. Çeşitli kaynaklara göre Bitcoin yatırımcıları Mayıs 2017'de 9 bin 600 kişi iken Kasım 2017'de bu sayı 42 bin 600 kişiye ulaştı.

Diğer ülkeler bitcoin kazançlarını nasıl vergiliyor?

Bitcoin kazançlarının vergilendirmesinde ülkeler farklılık gösteriyor. Bazı ülkeler Bitcoin'i para birimi olarak kabul ederken, ABD ve Avustralya gibi ülkeler varlık veya emtia olarak değerlendirerek vergilemesini yapıyor. Türkiye'de ise Bitcoin gibi dijital para birimleri henüz tanımlanmadı.

SPK’nın dijital para düzenlemesi yok

SPK mevzuatına göre sanal para, ‘para, çek, poliçe ve bono, menkul kıymet’ tanımına girmiyor. Ancak Bitcoin gibi dijital paralar için de SPK’nın bir düzenlemesi bulunmuyor. Hatta SPK, muhtelif aracı kurumların Bitcoin ve benzeri sanal paraların ‘fark kontratı’ işlemlerine konu olup olmayacağı, ‘sanal paralara dayalı türev araçlara’ yönelik müşterilere hizmet verilip verilmeyeceği hakkındaki sorularına da olumsuz cevap verdi. SPK 27 Kasım 2017 tarihli toplantısı sonrasında aracı kurumlara genel mektup göndererek sanal para birimleriyle ilgili olarak Türkiye'de bir düzenleme veya tanımlama bulunmadığını belirtmiş. Bu nedenle SPK, ‘Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında yer alan türev araçlara dayanak teşkil edebilecek unsurlar içerisinde sanal para birimlerinin bulunmadığı dikkate alınarak, bu aşamada müşterilere yönelik sanal para birimlerine dayalı spot veya türev işlemler yapılmaması gerektiği’ görüşündedir.

Türk Parası'nın Kıymetini Koruma Kanunu ne diyor?

Kanun ilgili 32 sayılı karara göre ‘banknot şeklindeki bütün yabancı ülke paraları’ efektif, ‘efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev'i hesap, belge ve vasıtalar’ ise döviz (kambiyo) olarak tanımlanıyor. Aynı maddede ‘sermaye ve para piyasalarında işlem gören her türlü Türk ve yabancı menkul kıymetleri’ ise menkul kıymet, ‘her tür ve şekilde altın, gümüş, platin ve paladyum’ kıymetli maden, ‘kıymetli madenler veya kıymetli taşlardan yapılmış ya da bunları içeren eşyalar’ ise kıymetli eşya olarak tanımlanmış. Bitcoin bu tanımlamalara uymuyor.

Vergi mevzuatında sanal para tanımı var mı?

Bu şekilde bir tanım vergi mevzuatında yer almıyor. Vergi mevzuatına göre, ister Türk Lirası ister yabancı para olsun, para değerlenmesi vergiye tabi değil. Gelir vergisi sistematiğine göre, bir kazanç üzerinden vergileme yapılabilmesi için ticari kazanç, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı veya diğer kazanç irat olması şart. Bunlardan birine girmesi içinde ticaret faaliyet geliri, para ve para ile ifade edilen değerlerden menkul sermaye iradı elde etme, gayrimenkul veya gayrimenkul sayılan varlıklardan irat / kira geliri elde edilmesi veya diğer kazanç veya irat elde edilmesi gerekli.

Bitcoin alım-satım kazançları GVK tarafından kavranıyor mu?

Dijital paraların alım-satımından kazanç elde eden gerçek kişi olduğunda konu karmaşıklaşıyor. Nedeni, Türkiye'de gerçek kişilerin elde ettiği kazançların vergilendirilmesi esaslarının GVK ile düzenlenmesi. GVK’da yapılan tanımlamalara göre, para ve sermaye piyasalarından elde edilen gelirler iki grup altında toplanıyor; Menkul sermaye gelirleri (iratları), Diğer kazanç ve iratlar. Menkul sermaye geliri, para veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye kaynaklarından elde edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri gelirler olarak tanımlanmış. Bu genel tanım dışında, kanun koyucu bazı gelirleri kaynağı ne olursa olsun bu kapsamda değerlendiriyor. Dolayısıyla Bitcoin alım-satımı kazancı ne kira, faiz veya benzeri bir gelir ne de kanun koyucu tarafından kaynağı ne olursa olsun menkul sermaye iradı sayılmış değil.
Diğer taraftan gerçek kişiler açısından GVK'ya göre bir ödeme aracı olan paranın (ister yerli ister yabancı olsun) değer artışları vergiye tabi değil. Bitcoin kazançlarının öncelikle GVK'da tanılanan kazanç unsurlarında birine dahil olması şart. Gelir Vergisi Kanunu Bitcoin kaynaklı kazançları kavramaktan uzak.

Türkiye'de türev işlemler ilk yapılmaya başladığı yıllarda bir gerçek kişinin sürekli olarak bankalarla türev yapması ‘ticari kazanç’ olarak değerlendirilerek tarh edilen vergiler ile ilgili uyuşmazlıkta Danıştay (Danıştay 4. Dairesi, 24.4.2000 tarih ve Esas No: 1999/4933, Karar No: 2000/1709 sayılı Kararı) "forward işlemlerinden elde edilen kazanç, gelir vergisi konusu dışında kalır" sonucuna varmıştır. Benzer şekilde Bitcoin alım-satım kazançlarının da gelir vergisi konusu dışında kaldığı kanaatindeyiz.

Çünkü Bitcoin kaynaklı kazanç GVK kapsamındaki vergiyi doğuran olay tanımlar tarafından tam olarak kavranamıyor. Bu nedenle Bitcoin alım-satımı kazançlarının mevcut vergi düzenlemelerine göre gelir vergisine tabi olmadığı kanaatindeyiz.

Dijital paralara dayalı türev kazançların durumu

Sanal para Bitcoin alım-satımı yapmadan vadeli kontrat mümkün. Bilindiği üzere 2017 yılının son ayında Bitcoin vadeli kontratları Chicago'daki CBOE Borsası’nda işleme açıldı. Türkiye mukimi gerçek kişiler Bitcoin ile vadeli işlem yapmış ve kazanç elde etmiş olabilir.
SPK sanal paralara dayalı türev işlem yapılmasına izin vermese de kişiler bu işlemleri yurt dışında gerçekleştirmişlerse bu durumda, yurt dışında elde edilen ve Türkiye'de stopaja tabi tutulmayan istisnaya tabi olmayan bin 600 TL'yi aşan bu kazançlar, yıllık beyanname ile beyan edilmelidir. Çünkü bu kazançlar GVK’nın geçici 67’nci maddesi kapsamına giren Türkiye'de kurulu, bankaların ve aracı kurumların taraf olduğu veya bunlar aracılığıyla yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri kapsamına girmiyor.

Sorumlu vergicilik bakışıyla

Sonuç olarak 2017’de Bitcoin alım satımından elde edilen kazancın gelir vergisi konusunun dışında kaldığı kanaatindeyiz. Ancak 2017 yılında Türkiye mukimi gerçek kişilerce sanal paralara dayalı türev işlemleri yurt dışında gerçekleştiren ve bu nedenle Türkiye'de stopaja tabi tutulmamış bin 600 TL'yi aşan gerçek kişiler bu kazançları yıllık beyanname ile beyan etmelidir.
Bu kazançların beyan edilmemesi halinde ülkeler arasında otomatik bilgi değişimi ve ABD ile FATCA uygulamaları bu kişilerin gelirlerinin 5 yıllık zamanaşımı süresinde tespiti halinde vergi ceza ve gecikme faizi riski ile karşılaşmalarına neden olabileceğini hatırlatmakta fayda var. Bu nedenle kazanç sahiplerinin bu konuda dikkatli olmasını tavsiye ediyoruz.