Görevimiz Tehlike: Kur Korumalı Mevduat Sinemalarda
Prof. Dr. Hüseyin SELİMLER
Görevimiz Tehlike filminde “Bu mesaj 5 saniye içerisinde kendisini imha edecektir” sözünü sık sık duyarız. Mesaj okunur ve mesajı ileten yazı, disk, kaset kendini imha eder. Ama görev alınır, gerçekleştirilmeye çalışılır ve sonunda da başarılmış olarak film sonlanır.
21.12.2021 itibariyle Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulamaya alınmış, amacı da Türk lirasına istikrar kazandırmak, dolarizasyon eğilimini tersine çevirmek, döviz kurunun enflasyon üzerindeki baskısını hafifletmek olarak açıklanmıştır. Böylece, dövize yönelmesi muhtemel paraların kur korumalı mevduata yönlendirilmesi ve çıkışların engellenmesi suretiyle yabancı paraya olan talebin sonuçta kur artışının önüne geçmektir.
KKM’de 2022 ve 2023 yılı içerinde birçok ilave ve değişiklikler yapılmak suretiyle uygulamanın kapsamı genişletilmiş ve süreleri uzatılmıştır. 11 Ağustos 2023 tarihli BDDK verilerine KKM’de ulaşılan tutar 3.357.708 milyon TL ve 124.742 milyon dolar karşılığı olmuş, Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre de Temmuz 2023 itibariyle maliyeti 152.108 milyon TL’dir.
Ayrıca TCMB’na maliyeti ile firmaların elde ettiği kur farkları ile mevduat faizinden alınan menkul sermaye iradı gelir vergisinden vazgeçilen tutarlar dahil edildiğinde daha yüksek tutarlara ulaşmaktadır.
KKM’nin uygulanmasına ilişkin tespit ve değerlendirmeler şöyledir;
- Vergi vasıtasıyla KKM sahiplerine gelir transferi yapılmakta, gelir dağılımını olumsuz etkilemektedir,
- Bir dönem mevduat faizlerinin politika faizleri ile ilişkilendirilmesi sonucu bankaların faiz giderlerini sınırlandırmak suretiyle banka karlılıklarına olumlu katkı sağlamıştır. Uygulamanın başında ve özellikle de bankaların karlılıklarının çok yüksek olduğu bir dönemde faiz ve kur ödemelerinde denge kurulabilirdi,
- TL mevduat faizlerinin düşmesi, alternatif yatırım araçlarının reel getirilerindeki dalgalanma ve negatif reel faiz KKM’den çıkışı zorlaştıran faktörlerdir,
- Hazine ve Maliye Bakanlığı, TL’den dönüşen KKM için kur farkı ödenmesini TCMB’na devretmiştir. Ancak, TCMB karlarının Hazine’ye aktarıldığı unutulmamalı,
- Uygulamaya ilk geçildiğinde dolar / TL kuru 18 TL’den 10 TL seviyelerine gerilemiş, ardından bir ara 14 TL bir ara da 19 TL seviyelerinde uzun bir süre kalmış, Mayıs 2023 seçimleri sonrasında da 27 TL seviyelerine gelmiştir. KKM kurda istikrar sağlamaktan ziyade arada bir mola verdirmiştir,
- Kur farkı adına mevduat sahiplerine aktarılan tutarlar daha etkin ve verimli yatırım alanlarında kullanılabilirdi,
- Devlete maliyetinin ne kadar olacağı belirsizliğini korumaktadır,
- Dolar bozdurarak sisteme girenler, sonuçta maksimum kur artışı kadar kazanmakta dolayısıyla ilk bozdurdukları dolar tutarına ilave 1 dolar dahi kazanamamaktadır,
- KKM bakiyesinin bir bölümü TL’den gelen tutarlarla açılan hesaplardır. Dolayısıyla, bankalar için kur riski yönetimi daha da önemli hale gelmiştir,
- KKM bakiyesinin artışı başarı olarak yansıtıldı, bu bir tercihi yansıtıyordu ama sistemin başarısını ölçmüyordu, uygulamanın başarı kriteri, hedefi, çıkış stratejisi oluşturulmamıştı.
KKM’nin uygulamaya alınması ile birlikte kendi kendini imha edecek süreç işlemeye başlamıştı. KKM uygulamasının en önemli amacı kurda istikrar sağlamak, ancak kurda istikrar sağlandığı taktirde de etkinliğini yitirebilecek bir uygulamadır. Kısaca “bu uygulama kendisini birkaç ayda imha edecekti” ve burada biriken tutarların çıkışının nasıl sağlanacağı da yetkililer için “görevimiz tehlike” idi. Çünkü uygulamadan çıkış için açıklanan süreç olmadığı gibi süre uzatılarak uygulamaya devam ediliyordu, “kur korumalı mekanizmasını ani bir şekilde bitirme gibi bir yaklaşımımız yok” denilmişti.
Daha önce, TL ve yabancı para mevduat (döviz tevdiat hesapları-DTH) hesaplarından dönen tutarların KKM’ye dönüşüm hedefi, TL mevduatın toplam mevduat içindeki payı gibi hedefler bankalara verilmiş ve bu hedeflerin tutmaması halinde menkul kıymet tesisi yükümlülüğü getirilmişti.
19 Ağustos Cumartesi Menkul Kıymet Tesisi ile Zorunlu Karşılıklarda yapılan değişikliklerle KKM’den dönüşüm adına uzun bir aradan sonra ilk adım atılmış oldu ve yukarıdaki uygulamalar kaldırıldı. Bu adım ile vadesi gelen KKM’lerden TL mevduat hesaplarına geçiş oranı verilmiş, altında kalınması halinde eksik kalan tutar kadar menkul kıymet bloke olarak tesis edilmesi getirilmiştir. Ayrıca, DTH’lar için de zorunlu karşılık oranları artırılmıştır.
Bankalar yine müşterileri ile karşı karşıya kalmaktadır. KKM’ye dönüşüm uygulamasında verilen hedeflerin gerçekleştirilmesi sürecinde de bu yaşanmıştı. Bankalar, ya müşterileri TL mevduata geçiş için özendirecek, sonuçta enflasyonun yüksek olduğu ve döviz tercihi yapan müşteriye iyi bir oran ile gidilecek ya da KKM’de kalınması tercih edilmesi durumunda da menkul kıymet tesisi yoluna gidilecektir. Tabii ki bu süreç bankaların ve müşterilerin tercihine göre farklı şekilde de gerçekleşebilecektir.
Özetle, kur korumalı mevduatın geldiği nokta ve sonuçları itibariyle kendi kendini imha etti, şimdi görevimiz tehlike bu tutarları nasıl ve hangi yöntemle tasfiye edeceğiz. Mısırınızı ve gazozunuzu alın, filmin ikinci yarısı başlıyor.