Kitle, bilimi fonlayacak
İngiltere’de sıradışı bir konuda bilimsel araştırma fonu için bilimciler, kitleye başvurdu: LSD’nin beyine etkilerini araştırmak istiyorlar. LSD ve esrar, 1970’lerde hippy hareketi döneminde güncel bir konuydu. Ancak, 40 yıl içinde LSD değil ama, esrarın (afyonla eroinle hiç ilgisi olmayan bir bitki) “denetimli” tıbbi yararları olabileceği düşünülmeye başlandı. Bunun bilimsel olarak saptanabilmesi için kontrollü deneyler gerekiyordu. Ama bu tür araştırmalara üniversiteler ahlaki ve güvenlik gerekçeleriyle izin vermiyordu.
Gel zaman git zaman, görüşler yumuşadı: ABD’de bugün bazı eyaletlerde sınırlı ve denetimli biçimde esrar (cannabis sativa) kullanımı yasallaştı. Ama LSD için böyle bir zihniyet dönüşümü olamaz. Çünkü gerçekten tehlikeli bir madde. Esrar gibi düşünülemez. Ama hiç olmazsa bu konuda da bilimsel araştırma yapılabilmeli...
Londra Teknik Üniversitesi (Imperial College) hocaları David Nutt ve Robin Carhart-Harris böyle bir araştırma için “kitleden” 25 bin sterlin (100 bin TL) istedi. Talebi, İngiltere’deki kitle fonlama sitesi Walacea’da 4 Mart’ta yaptılar. Çağrının son günü 16 Nisan’da bin 628 kişiden 53 bin 390 sterlin toplamışlardı.
Bu parayla ne yapacaklar? Gönüllüler, kontrollü bir deneysel ortamda LSD alacak. Daha sonra bilgisayarlı tomografiyle beyin faaliyetleri incelenecek. Böylece, LSD’nin beyinde ne yaptığı, bunun tıbbi bir yararı olup olamayacağı anlaşılacak. Depresyon tedavisinde, kötü alışkanlık ve bağımlılıkların giderilmesinde yararlı olabileceği düşünülüyor. Araştırmacı hocalar, bu konuda önceden beri akademik yayın yaptıkları için konuyu biliyorlar. Şimdi sırada deney var. Deneysel Psikolojinin en zor ama en gerekli aşaması.
İngiltere’deki bu sıradışı deney, “bilimsel araştırmayı kitlesel fonlama” örneklerinden sadece bir tanesi. Ormancılıkta bazı ağaç türlerinin kuraklığa dayanıklılığı, şaka ve esprinin matematiksel açıklaması, uzayın derinliklerine dair araştırmalar, kanser tedavisinde nanoteknoloji vb. konularda da kitlesel fona başvuran bilimciler oldu. Tamamen bilimsel amaçlı kitlesel fonlama siteleri var artık: Walacea’dan başka Petridish, SciFlies, Experiment, RocketHub öne çıkıyor. Örneğin SciFund Challenge, 159 farklı proje için 200 araştırmacının her birinin ortalama 2 bin dolar destek bulmasını sağladı.
Bilimsel araştırma parası, bilgi toplumlarında devlet, üniversiteler, özel kurumlar, hayırsever mesenler, şirketler tarafından verilir. ABD’de MIT, şirketlerin de bilimsel araştırmaya paraca destek olmasını 1919’da ilk kez önerdiğinde bu yenilikçi fikir tartışma yaratmıştı: Özel sektör nasıl olur da akademiye para verir!?
Ama zamanla, bugün üniversite- sanayi işbirliği dediğimiz, ülkemizde de koro halinde teşvik etmeye çalıştığımız ortaklık ABD’de 1920’lerden itibaren işlemeye başladı. Türkiye’de bile, çok geç kalmış olmakla birlikte, bir “2015-19 Kamu Üniversite Sanayi İşbirliği Stratejisi” hazırlandı: “Bilgi tabanlı bir ekonomide, üniversite ve sanayi arasındaki ilişki, inovasyonun ve ekonomik gelişmenin anahtar unsurlarıdır.”
Kitlesel fonlamayla bazı konularda parasal kaynak bulunabilir, ama “akademik saygınlık ve güvenlik” sorunu var. Resmi kaynaklardan araştırma fonu istemekle, “kitleden” istemek arasındaki fark yüzünden bu. İlkinde çeşitli ahlaki ve bilimsel ölçütlerle bu para veriliyor, diğerinde ise konu ilginç geldiği için. Her ne kadar, LSD araştırması Imperial College gibi dünyaca saygın bir üniversitede, oranın kurallarına göre yapılacaksa da, başka mekanlarda yürütülecek araştırmalarda bu mekanizmaların eksik kalacağı belli.