Menşe ve Dolaşım Belgeleri
“ Menşe “ sözcüğü için Türk Dil Kurumunun Büyük Türkçe Sözlüğünü açıp baktığımız zaman “Başlangıç, bir şeyin çıktığı yer, köken, kaynak, sebep” açıklamasını görüyoruz. Dış ticaret sektöründe önemli bir yeri olan “ Menşe “ kavramı, ihracatçıların rekabet gücünü olduğu kadar, ithalatçıların da maliyetini doğrudan etkileyen bir unsurdur. Ekonomi Bakanlığı'nın sitesinde yer alan bir belgeye göre “…menşe; eşyanın “ iktisadi milliyeti ‟ olarak tanımlanırken, menşe kuralları da eşyanın hangi ülke menşeli olduğunun belirlenmesini sağlayan spesifik kurallar olarak tanımlanabilmektedir ” denilmektedir.
Küresel ticarette gümrük vergileri, ithalatta anti-damping, telafi edici gümrük vergisi, korunma önlemi veya kotalar gibi ticaret politikası araçlarının uygulanabilmesi, esas olarak eşyanın menşeinin bilinmesini gerektirmektedir. Bu nedenle, belirttiğimiz tüm tedbirlerin uygulanabilmesi için de öncelikle, uygulamaya tabi olacak ticari eşyanın tarife sınıflandırmasının ( Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numarası - GTİP ) bilinmesi gerekmektedir. Anılan tüm bu tedbirlerin uygulamaları, ticarete konu eşyanın menşe ülkesine bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenledir ki ihracat yapan dostlarımızın “ İkili ve/veya çok taraflı ticaret anlaşmaları “ hakkında bilgi sahibi olmalarında fayda vardır.
Zira menşe kurallarına baktığımızda “ Tercihli “ ve “ Tercihli olmayan “ olmak üzere iki tür menşe kuralı görmekteyiz. Tercihli olmayan menşe, sadece eşyanın “ İktisadi Milliyetini ” ifade eder. Bu menşe ile gelen eşyanın ithalatta tercihli rejimden yararlanması olası değildir. Başka bir deyişle müşterinizin, sattığınız malı daha düşük gümrük ödeyerek ithal edebilme imkânı varsa ve bu menşe ile yollarsanız daha fazla vergi öder ve sizin ürününüz ona daha pahalıya patlar. Tercihli menşe ise tercihli tarife uygulamalarından yararlandırılmak istenen eşya için düzenlenen belgedir. İhracatında bu menşe ile gönderilen eşya, gümrük vergisi indirimi veya muafiyetinden faydalanabilir. Ülkeler, hangi ürünlere tercihli uygulama yapacaklarına karşılıklı müzakerelerle karar verirler. Bu nedenle farklı ülkeler, farklı ürünlere farklı tercihler uygulayabilirler.
Hangi ülkeye, hangi menşe belgesinin düzenlenmesi gerektiği, ülkemizin yapmış olduğu anlaşmalara göre belirlenir. İhracatçılarımızın bu bilgileri ezbere bilmesini beklemek yanlış olur. Ancak, daha önce hiç ihracat yapmadığımız ve istenilen belgeler hakkında bilgimizin olmadığı bir ülkeye ihracat yapmadan önce, gümrük müşavirimiz ve bağlı bulunduğumuz oda ile görüşerek, bilgi almamızda fayda vardır. Hatta bu konuda daha ileri giderek, yeni bir ülkeye teklif hazırlamadan önce bu bilgileri elde etmekte fayda var diyebiliriz. Zira ülkemiz ürünlerine uygulanan tercihli tarifeler var ise orada rekabet etmemiz daha kolay olacaktır.
Menşe ve dolaşım belgelerinin arasında Menşe Şahadetnamesi, A.TR, EUR.1, EUR-MED, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemini ( GSP ) kullanan ülkelere FORM A, İran İslam Cumhuriyetine Menşe İspat Belgesi, Malezya için Malezya Menşe Belgesi gibi belgeleri sayabiliriz.