Meslek tanımlamak

"Ne iş yaptığınızı tanımlıyamam ama dinleyin  onu daha iyi nasıl yapacağınızı anlatacağım"

Bazı dostlar "Yazının başlığını anladık ama seni niye okuyalım tam anlayamadık" dediler. Kızım "Sarmadı" diyerek büyük destek! oldu. Bir de dost olmayanları düşünerek konuya henüz ikinci yazıdayken bir açıklık getireyim dedim.

Zaman zaman güncel olaylar, zaman zaman anektodlar kullanarak işletmecilik, özellikle uluslararası ticaret konularındaki bilgi ve deneyimlerimi sizlerle paylaşmak istiyorum. Uzun lafın kısası yazıların bir kısmı işletmecilik konusunda genel nitelikte bir kısmı da dış ticaret konularında anektoda dayalı ve konuya özel olacak. Umarım bu yazılardaki paylaşımlarımdan sizler de beni dinleme fırsatı bulan yöneticiler kadar memnun kalırsınız.

Genel nitelikteki işletmecilik tavsiyelerinden herkeze bıkkınlık geldiğini biliyorum. Okuma yazma bilen herkesin sizlere yöneticilik nasıl yapılır konusunda tavsiyede bulunmaya hazır bulunduğunu da biliyorum. Beni de yönetim nasihatı verenler kalabalığına katmadan ne yapacağımızın, ne tartışacağımızın farklılığına değinmek isterim. İşletmecilik konusunda her şeyden önce işletme yönetiminin bir tanımını yapacağız. Herhangi bir uğraş tanımı yapılana kadar bir meslek olamaz.

Bir çoğunuzun "yöneticilik meslek olmaz olur mu?" diye sorduğunu duyar gibiyim. Bu savımı sınamak istiyorsanız ve de yönetici iseniz bana mesleğinizi tanımlayın. Ben kırk sene yöneticilik yaptım. Bunun son yirmi senesini yönetici eğiterek geçirdim. Rahmetli annem eşine dostuna bunca senedir ne iş yaptığımı anlatamadı. Ben de ona anlatamadım. En sonunda Birleşmiş Milletler'de diplomatik statü ile çalıştığımı öğrendi de ahir ömründe "oğlum diplomat" diyerek eşe dosta "bilmiyorum" demekten kurtuldu.  Yani diplomatlık nedir herkes ya biliyor ya da en azından bildiğini sanıyor ama işletmeci deyince millet pek bir şey anlamıyor. Mühendis, doktor, avukat, asker, tornacı, hatta futbolcu olarak meslek bildirebiliyorsunuz ve hemen herkes anlıyor ama eğer işletmeciyseniz illede "Filan şirkette falan filan makamda" diye açıklama getirmeniz gerekiyor.

İşletmeciyseniz ve de bana güvenmiyorsanız, oturun kendi kendinize bir meslek tanımı yapmaya çalışın ne kadar zor olduğunu göreceksiniz. Ben bu deneyi öğrencilerimle yıllar boyu yaptım. İşletmecilik okullarında ders verdiğim yıllarda onlara sorardım: Deyin ki bugün bu işletmecilik okulundan mezun oldunuz. Sizi A şirketi işe aldı bir de ünvan verdi: Pazarlama Müdürü. Anneniz de soruyor "oğlum/kızım ne iş yapacaksın?", "Ne cevap verirsiniz?" Dünyanın dört bir köşesinde hiç bir üniversitede öğrencilerden doğru dürüst bir cevap aldığımı hatırlamıyorum. Kendi kendime sorardım bu çocukları dört sene işletmecilik lisansı, iki sene master derecesi için çalıştırıyoruz ama bunca eğitim sonrası kimse mesleğini tanımlıyamıyor bu ne iştir diye. Öğrencilerden cevap alamayınca soruyu değiştirirdim: "De ki tıp fakültesini bitirdiniz, tiroit guddesi konusunda ihtisas yaptınız A hastahanesi de sizi işe aldı. Bana ne iş yapacağınızı anlatabilir misiniz?" diye. Kendi mesleklerini anlatamayan öğrenciler bülbül kesilir bir güzel anlatırlardı. 

Gelelim iş adamlarına. Dünyanın dört bir tarafında iş adamlarına da sordum "ne iş yapıyorsunuz" diye. Genellikle sattıkları ürün odaklı cevaplar gelirdi. "Ayakkabı satıyorum" diyen de vardı, "madencilik işindeyiz" diyende. Bu açıklamalar genellikle bir ünvanla da süslenir. "İpek eşarp işi yapan bir şirkette ihracat müdürüyüm" falan derler. Yine de ısrar eder sorarsan "ipek eşarp işi yapan şirketin ihracat müdürü ne iş yapar" diye cevap hemen hemen her zaman "dışardaki müşterilere eşarp satmak" türü bir şey olurdu. Uzun lafın kısası ben bu yaşa geldim daha öğrencisi, mezunu, işteki, boştaki kimseden işinin genel  bir tanımını alamadım Bırakın genel tanımı, işlerinin içeriğini anlatırken bile belli bir model kullanılmadığı belliydi. Söz gelimi doktorlar için "hastayı dinlemek, şikayetin nedenlerini anlamak için bazı testler seçmek, test sonuçlarına göre tedavi uygulamak, hastayı takibederek gerekli tedavi değişikliklerini yapmak" falan gibi bir modeli herkez anlar. İşletmecilik mesleğinde böyle bir şey yok.  

Bu niye böyle? Bu böyle çünkü işletme yöneticiliği geleneksel meslek tanımlarına uymuyor, kimse de zahmet edip bir tanım getirmemiş. Bu noktada bir çoğunuz "Hoca işin gücün mü yok? Tanımı olsa ne olur olmasa ne olur? Yüzbinlerce adam bu işi şöyle veya böyle yapıyor. Sen bize nasıl başarılı olacağız onu söyle" diye düşünüyorsunuz.

Haklısınız da ben sizin ne iş yaptığınızı tanımlayamazsam onu daha iyi nasıl yapabileceğinizi nasıl anlatayım? Şimdi bu konuyu iyi bir düşünün. Ya siz bir tanım getireceksiniz ben kabulleneceğim ve beraberce bu iş daha iyi nasıl yapılır diye düşüneceğiz, ya da ben bir tanım getireceğim siz kabulleneceksiniz ondan sonra bunun iyisini nasıl yaparız diye kafa yoracağız. Ne siz ne de ben "İşi tanımlayamıyoruz ama tanımını bilmediğimiz işin daha iyi nasıl yapılacağını tartışmaya hazırız" diyorsak bu işte bir sakatlık var demektir. "Bir uğraşı daha iyi nasıl yapacağınız konusunda kesin fikirlerim var" diyen birinin uğraşın tanımını veremiyorsa ciddiye alınmaması gerektiği görüşündeyim.   

Sözün kısası yazılarımızın bir bölümü işletmecilik üstüne olacak. İlk olarak da bu işin bir tanımını yapacağız ki ne konuda ahkam kestiğimizi mert de namert de görsün ona göre tavır alsınlar. Bu yazıları elbette işletmeciler, işletmeci olma heveslileri, öğrenciler ve konuya ilgi duyan genel okur için yazacağız. 

Bir dahaki yazıya bir hafta var. İsterseniz düşünün. Yönetici iseniz, yani ünvanınız  genel müdür, pazarlama, üretim, kalite kontrol, finansman, muhasebe veya buna benzer bir şeyse işinizin genel bir tanımını yapabilir misiniz? Bir kimyacının işini 'elementlerin değişik maddeler oluşturmak için nasıl bir araya geldiğini anlamak için atomik ve moleküler seviyede incelenmesi' olarak tanımlaması gibi.