Sporun Sırtında Yükselen Bir Ekonomi: Bahis Ekonomisi

Başta futbol olmak üzere 1990'lı yılların başından itibaren  hemen hemen çoğu spor dalında yaşanılan endüstriyel dönüşüm, sporu  gerçek anlamda bir show-business (gösteri endüstrisi) haline getirdi. Artık sadece boş zamanların değerlendirildiği ya da bedenin terbiye edildiği bir boş zaman etkinliği olmaktan çıkıp hızla bir ekonomiye dönüşen spor, doğal olarak kendi gelirlerini de artırdı. Öyle ki, bugün spor ekonomisin tüm dünyada yıllık yarattığı gelir, dışsal etkileri de dikkate alındığında 500 milyar dolara kadar yükselebiliyor. Bu gelirin neredeyse üçte ikilik kısmı futboldan geliyor.  Bu bağlamda sportif organizasyonların artık, birer eko-sport organizasyonlara dönüştüğünü rahatlıkla söyleyebiliriz.

Küreselleşmenin avantajlarını, paraya çevirme bakımından, yeni spor ekonomisinin en önemli aracı olan televizyon ve digital yayın platformları, bir yandan spor karşılaşmalarını naklen yayınlayarak, dört milyara yakın insana bu heyecanı aynı anda izlettirip, spora yeni gelir kaynakları yaratma olanağı sağlarken; diğer taraftan da spordan beslenen farklı ekonomilerin de gelişip büyümesine olanak sağladı.  İşte bu ekonomilerin en büyüklerinden birisi olarak karşımıza  "bahis ekonomisi"çıkıyor. Ana dinamiğini spor oluşturmasına karşın, sporun bağışıklık sistemini zayıflatan bir yapıdan, bir ekonomiden bahsediyoruz. Bahis ekonomisinden…

Bahis ekonomisinin beslendiği en büyük kaynak olarak karşımıza futbol çıkıyor. Tüm dünyada en yaygın ve en çok takip edilen spor dalı olarak Futbol özellikle aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere Kuzey Amerika ve Avustralya dışındaki diğer beş ana karada en popüler spor dalı.

Dünyada  Bahis ve Şans Oyunlarına Yatırılan Para 227 Milyar Dolar

Sporun küresel anlamda yarattığı pastanın yıllık yüzmilyar dolarlar düzeyine ulaşması, çok doğal olarak bu pastadan pay almayı hedefleyen spor dışı bazı ekonomilerin de filizlenip gelişmesine yol açtı. Ana ögesi spor, daha doğrusu bir yarışma olan bahis oyunları, süreç içinde sporun giderek gelişmesi ve parasallaşmasına paralel olarak, kendisini de global anlamda parasal olarak büyüttü. Spor temelli bahis oyunlarının bugün yıllık ciroları 227 milyar dolar mertebesine ulaşmış durumda.

Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu'nun ''Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Diğer Kişiler Tarafından Gerçekleştirilen Talih ve Şans Oyunları ile Yarışlara İlişkin Değerlendirme Raporu'' ile Milli Piyango Genel Müdürlüğü verilerinden derlenen bilgilere göre, dünyada oynanan bahislerde son bir yılda yüzde 9, sayısal oyunlarda ise yüzde 10 artış kaydedildi.

Dünyada yılda 226 milyar 726 milyon dolarlık bahis ve sayısal oyun oynanırken, Türkiye'de şans oyunlarına yatırılan para yılda  2,5 milyar doları buluyor...Bu paranın sadece 1,6 milyar dolarlık kısmı İddaa'dan geliyor. 

Yine yaptığımız araştırmalara göre bugün yer yüzünde yaklaşık 75 bin adet bahis sitesi on line hizmet veriyor. Sanal ortamda oynan bahis miktarı ise yaklaşık 90 milyar dolar düzeyinde.

Avrupa başı çekiyor...

Geçen yılın verilerine göre dünya genelinde bahislere 13 milyar 725 milyon dolar, sayısal oyunlara da 213,1 milyar dolar para yatırıldı. Dünya genelindeki şans oyunları pazarının yarıya yakınını Avrupa ülkeleri oluşturuyor. 226 milyar 726 milyon dolarlık bahis ve şans oyununun 111 milyar 336 milyon dolarlık bölümü Avrupa'da oynanıyor. Bunu 63 milyar 190 milyon dolar ile Kuzey Amerika, 39 milyar 629 milyon dolar ile Asya ve Orta Doğu, 7 milyar 697 milyon dolar ile Orta ve Güney Amerika izliyor.

Avustralya'da bahis ve şans oyunlarına giden para 4 milyar 325 milyon dolar, Afrika'da ise 5 milyar 649 milyon dolar olarak tespit ediliyor.

 Ülkemizde En Yaygın Bahis Oyunu "İddaa"

Nisan 2009 tarihi itibariyle beşinci yaşını dolduran İddaa, bugün ülkemizde oynanan şans ve bahis oyunları içinde payını %36'ya  kadar yükseltmiş durumda. Bugün iddaa oynayanların sayısı yaklaşık 3 milyona ulaşıyor. Önce futbol oyunlarıyla tanınan İddaa bugün itibariyle  basketbol, voleybol, motor sporları, bilardo ve tenis  gibi farklı spor dallarını da programına aldı. Spor Toto Teşkilatı'nın Türkiye genelinde bugün 81 il ve  750 ilçede 5 bine yakın bayisi bulunuyor.  Hem bayi ağı hem de çevresinde oluşan ekosistemde İDDAA'nın, yaklaşık 60 bin kişiye geçim kaynağı sağladığı tahmin ediliyor.

İddaa'nın Payı Bahis Oyunlarında Hızla Büyüyor

İDDAA'nın bahis oyunları pazarındaki payı 2004'de yüzde 1 iken, bu oran bugün yüzde 36'ya yükselmiş durumda. 2008 yılı itibariyle 200 Milyon USD ciroya ulaşan Bilyoner'in, İddaa cirosundan  aldığı  pay ise %13 civarında.

İddaa geçen  beş yıllık süre toplam  yaklaşık 7.7 milyar lira hasılat yarattı. 2004 yılını 236 milyon TL'lık bir hasılatla kapatan İddaa, 2005 yılında 615 milyon TL'lık bir gelire ulaştı.  Esas gelişmesini 2006 yılında yakalayan İddaa, bu yılın sonunda toplam cirosunu dört kat artırarak, 1 milyar 200 milyona yükseltti. Toplam gelirdeki bu artış, kulüplere ödenen isim haklarında da üç basamaklı bir gelire ulaştı. Buna göre kulüplere ödenen tutar da 21 milyon TL'dan 107 milyon TL'na yükseldi. 2007 yılını yaklaşık 1,9 milyar TL'lık hasılatla geçen İddaa, bu yılda kulüplere toplam 165 milyon TL isim hakkı bedeli ödedi. 2008 yılında krizi de dinlemeyen İddaa,  toplam gelirlerini 2 milyar 301 milyon TL'na yükseltirken;  kulüplere ödenen isim hakları bedelleri de 205 milyon TL'na ulaştı.  Vergiler hariç beş yılda 6 milyar 223 milyon TL'lık bir hasılatı yakalayan İddaa bu dönemde toplam 1 milyar 400 milyon TL da vergi geliri yarattı. Vergi gelirleri dahil toplam cirosu 7 milyar 623 milyon TL'na ulaşan İddaa, bu süreçte kulüplere de 554 milyon TL'lık bir kaynak transfer etmiş oldu.

Beş Yılda 10,2 Milyar TL Ciro'ya Ulaştı

Oynatılmaya başlandığı 2004'ten, 2008 yılı sonuna kadar İddaa üzerinden yaratılan toplam hasılat vergi dahil  yaklaşık 7,7 milyar TL'na ulaşmış durumda.  Türkiye çapında yaklaşık 60 bin kişiye geçim kaynağı sağlayan İddaa ile bu hâsılat üzerinden devlete KDV ve Şans Oyunları Vergisi olarak 1,4 milyar TL…

2009 yıl sonu itibariyle 2,5 milyar TL'na ulaşması beklenen ciroyla birlikte son beş yılın toplam İDDAA cirosu 10.2 milyar TL'na (yaklaşık 7 milyar dolara) ulaşmış olacak…

1 Milyar TL' na Ulaşan On Line (Sanal Bahis) 

Bilindiği üzere Türkiye'de bahis oyunları oynatma yetkisi yasa ile Spor Toto Teşkilat Başkanlığı'na verilmiş durumda. Teşkilat başkanlığı'nın  2007 yılında ikinci kez açtığı ihaleyi kazanan Çukurova grubu şirketlerinden İnteltek,bugün  İDDAA'nın tüm Türkiye'de oynatılması hakkına da bu şekilde sahip oldu.  Spor Toto Teşkilatı'nın Türkiye genelinde bugün 81 il ve  750 ilçede 5 bine yakın bayisi bulunuyor.  Hem bayi ağı hem de çevresinde oluşan ekosistemde İDDAA'nın, yaklaşık 60 bin kişiye geçim kaynağı sağladığı tahmin ediliyor.

Nisan 2004'te hayata geçen İDDAA aslında 2 şirkete hayat verdi. Bunlardan birisi  İnteltek iken, diğeri de Bilyoner oldu. İnteltek'teki ortaklık yapısı ile aynı yapıyla kurulan Bilyoner,  İDDAA oyunlarının GSM, ITV (DigiTurk, D-Smart benzeri Dijital TV platformları), Internet ve IVR/Çağrı Merkezi aracılığıyla oynanması amacıyla hizmet vermeye başladı. Bilyoner daha sonra 13 Ekim 2005'te Türkiye Jokey Kulübü Genel Müdürlüğü (TJK) ve 6 Aralık 2006 tarihinde Mili Piyango Genel Müdürlüğü ile imzalanan sözleşmeler ile Türkiye'nin ilk şans oyunları platformu oldu.

Spor Toto, Futbolda Müşterek Bahis Oyunları Uygulama Yönetmeliğinin 26. maddesinde öngörülen şartlara uygun başvuruların değerlendirilmesi sonucunda sanal ortam bayiliği ülkemizde iki şirkete verilmiş oldu. Bugün Bilyoner İnteraktif Hizmetler A.Ş. tarafından hizmete sunulan www.bilyoner.com ve D Elektronik Şans Oyunları ve Yayıncılık A.Ş.tarafından yönetilen www.nesine.com olmak üzere iki sanal ortam bayisi bulunuyor.

Online bahis pazarında parasal büyüklük 1 milyar TL'na yaklaştı. 2010 sonuna kadar bu tutarın 1,5 milyar TL'na ulaşması bekleniyor. Buna göre toplam İDDAA gelirlerinin yaklaşık %30'u sanal ortamdan geliyor.

Türkiye'de on-line oyunların 2008 yılında parasal büyüklüğü yaklaşık 500 milyon TL olarak gerçekleşti. Bu rakam 2009 yılında ekonomideki genel sıkıntılara karşın 850 milyon TL'na kadar yükseldi. Henüz daha doygunluk noktasına gelinmeyen pazara yeni oyuncuların da girmesi durumunda, kullanılacak yeni teknolojiler ve medya kanalları sayesinde tutar 1,5 milyar TL'na kadar artabilecek.

Bugün on line ortamda da yalnızca sporda değil hemen her konuda bahisler açılıyor. Dünya çapında yoğun ilgi gören Bwin,  Eurobet,  Bet365,  Gamebookers gibi sitelerin pek çoğunun Türkçe sürümleri de aktif durumda. Diğer yandan The3Dpoker.com gibi poker oynanan   sitelerin 3BoyutPoker.com gibi Türkçe sitesi de bulunuyor. Sanalbahis.com isimli Türkçe site ise, siyaset, kültür/sanat, magazin, ekonomi, borsa gibi pek çok alanda bahis oynatmaya devam ediyor.

Bahis oyunları gerçekten Futbola Finansal Destek sağlıyor mu?

Bahis oyunlarının temel dinamiğini spor ve futbol etkinliği oluşturmasına karşın, bahisten elde olunan gelirin sadece %10'a yakın bir kısmı spora geri dönüyor. Bu bağlamda olaya bakıldığında son beş yıllık süre içinde İDDAA'dan futbola aktarılan tutar 554 milyon TL'na (2009 itibariyle bu tutar 670 milyon TL'na ulaştı); Spor Toto'dan da aktarılan 5,8 milyon TL dikkate alındığında, iki bahis oyunundan futbola aktarılan tutar  675,8 milyon TL civarında olmuştur.

Geçen beş yıllık süre içinde İddaa'nın toplam cirosunun 10.2 milyar liraya ulaştığını anımsayacak olursak, spora ve futbola aktarılan paranın ne kadar az olduğunu görürüz. Aynı şekilde diğer spor dallarına da son derece küçük miktarda para aktarıldığını burada yineleyelim. Nitekim, 2009 yılında toplam cirosu 2,5 milyar TL'na ulaşmsı beklenen İddaa'dan Basketbol Erkek 1.Ligi'ne aktarılan tutar 7,4 milyon TL iken; bu tutar Voleybolda daha da düşüyor. Bayan voleybol ligine plase edilen tutar 673 bin TL civarındayken; voleybol erkek ligine aktarılan toplam tutar da 1,4 milyon TL'na ulaşmış durumda.

Bahis Oyunları Sporu (Futbolu) sakatlıyor!

Temel dinamiğini spordan almasına karşın, bahis oyunlarının sporun özünü sakatlayan paradoksal bir duruma da neden olduğunu burada belirtelim. Çoğunlukla on line ortamda oynanan bahis oyunlarıyla futbola ve spora olan ilgi daha da artarken, Özellikle futbolda teşvik, şike, doping gibi anti futbol unsurlarının, bahis oyunları aracılığıyla futbola sirayet ettiklerini gözlemliyoruz. Nitekim, Avrupa'da ve ülkemizde bu konulara ilişkin geçmişte yaşanmış ve halen yaşanmakta olan bazı teşvik ve şike olayları bu tezimizi doğrular niteliktedir. Süper Lig'de kendi takımının aleyhine iddaa oynayan futbolcuların bulunduğunu geçen yıllarda hep birlikte görmüştük. Bu tür olayların tespiti ve belirlenmesine yönelik sürecin çok uzun zaman alması; bazı konuların kanunlarda açık ve sarih olarak düzenlenmemiş olması (örneğin teşvik primi olayı) bahis oyunlarının futbola ve spora bir virüs gibi girmesine olanak sağlıyor.

Bir yandan spora ve futbola olan ilgiyi en üst düzeye çıkartırken, diğer taraftan futbolun zayıf karnı olan bahis olayının çok sıkı denetim altına alınması da her zaman mümkün olamıyor.

Sonuç

Sporun ve futbolun özellikle 1990'lı yıllardan itibaren endüstriyel bir dönüşüm sürecine girerek, yeni gelir kaynakları yaratıp spor pastasını büyütmeleri, bahis ekonomisi gibi ekonomilerin de çok daha etkin olarak ortaya çıkmalarına neden oldu. Daha önceden de var olmasına karşın, endüstriyel dönüşüm dinamiklerinin tetiklediği bahis oyunları, bugün yeryüzünde yıllık 230 milyar dolara ulaşan parasal büyüklüğü ile yıllık spor pastasının neredeyse yüzde ellisine yakın bir parasal büyüklük oluşturuyor. Bir yandan sporun daha da ilgi görmesi ve yaygınlaşmasına olanak sağlarken; diğer taraftan da sporun yarışmacı özüne zarar veren bir yapıda olan bahis oyunları, bir kanser gibi ne yazık ki bugün tüm spor dallarını sarmış durumda. Ana beslendiği etken spor olmasına karşın, bahis ekonomisinin spora olası dışsal etkileri de minimum düzeyde gerçekleşiyor. Spor ile aralarında paradoksal bir ilişkinin olduğu bahis ekonomisi, diğer taraftan sporun ve futbolun bağışıklık sistemini de uzun vadede zayıflatacak özelliklere sahip. Bu nedenle bahis oyunlarının spora olası olumsuz etkilerini en alt düzeyde tutabilmek için başta yasal düzenlemeler olmak üzere teşvik, şike, şiddet ve doping gibi anti-spor ögelerine karşı da her türlü yasal ve yönetsel önlemlerin alınması ve bunlara karşı saptanan eylemlerde taviz verilmeksizin olayın üzerine gidilmesi en öncelikli görevlerden birisi olarak karşımızda duruyor. Diğer bir öncelikli konu da bahis ekonomisinden spora aktarılan kaynakların daha da fazlalaştırılması sorunudur…